پوکی استخوان هر سه روز، جان ۲۳۰ ایرانی را می‌گیرد، یعنی بیش از ۲۷۷هزار نفر در سال. این آمار توسط مشاور شرکت صنایع شیر ایران اعلام شده است. حسین چمنی دلیل شیوع این بیماری و آمار بالای تلفاتش را کمبود مصرف شیر در بین ایرانیان دانسته است.
کاهش مصرف شیر به دنبال بالا رفتن قیمت لبنیات در کشور بوده است. چنانچه این مسئول هم با اشاره به آخرین آمار بانک مرکزی گفته است در دو سال نخست اجرای فاز نخست هدفمندی یارانه‌ها، مصرف مواد غذایی در کشور معادل ۱۸ درصد کاهش پیدا کرده است. همچنین در بین مواد غذایی بیشترین کاهش مصرف با ۴۲ درصد مربوط به شیر و لبنیات بوده است. او سرانه مصرف شیر در ایران را از کمتر از ۶۰ کیلوگرم تا حدود ۸۰ کیلوگرم عنوان کرد.
عبدالامیر باروتکوب، رئیس صنایع شیر ایران نیز در اسفند ماه سال گذشته با ابراز نگرانی از مصرف کم شیر در بین ایرانیان، سرانه مصرف شیر در کشورهای پیشرفته را ۳۰۰ کیلو اعلام کرده و گفته بود: “تحقیقات نشان می‌دهد میانگین قد دانش‌آموزان سالانه کوتاه‌تر می‌شود. همچنین تعداد پوسیدگی دندان در دهان دانش‌آموزی که به سن مدرسه می‌رسد به طور متوسط ۵.۷ دندان در هر فرد است. یعنی کودکان ما با قدهای کوتاه و دندانهای پوسیده به مدارس می‌روند. این مشکلات به خاطر کاهش مصرف لبنیات در کشور است.”
به گفته باروتکوب در کشور هر ساعت حدود ۷ سالمند به دلیل کمبود مصرف شیر زمین گیر شده و ساعتی ۳ نفر به خاطر عارضه پوکی استخوان مرده‌اند. او همچنین با اشاره به اینکه در کشورهای توسعه یافته، مالیات بر ارزش افزوده بر لبنیات تعلق نمی‌گیرد، اضافه کرد: “در کشور ما فقط برای پنیر ساده و شیر خام این معافیت قانون شده. لذا به دولت پیشنهاد می کنیم مالیات بر ارزش افزوده بر سایر اقلام لبنی را هم حذف کند تا مردم بتوانند مصرف لبنیات خود را افزایش دهند.”
پس از اجرایی شدن قانون هدفمندی یارانه‌ها قیمت لبنیات در ایران طی چند مرحله افزایش پیدا کرد. هدایت‌الله میرمراد زهی، دبیر کمیسیون کشاورزی پیش‌تر در خصوص گرانی‌های لبنیات به “روز” گفته بود: “دلیل این افزایش قیمت، عدم نظارت دولت و ندادن بسته‌های حمایتی -که در زمان هدفمندی یارانه تعریف شد- به تولیدکنندگان، دامداران و کشاورزان است.”
هزینه‌های میلیاردی شکستگی استخوان و پوسیدگی دندان
بحران کمبود کلسیم در ایران جدی است. زنان ایرانی به طور میانگین در سنین زیر ۳۵ سالگی و بسیار زودتر از هم‌جنسان خود در کشورهای پیشرفته، با بحران پوکی استخوان رو به رو می‌شوند.
چمنی، مشاور مدیرعامل صنایع شیر ایران نیز با اشاره به اینکه پوکی استخوان امان دو میلیون زن ایرانی را بریده است گفته است: “۹۰ درصد مردم از کمبود کلسیم رنج می‌برند.” به گفته او ۵۰ درصد شکستگی‌ها در کشور ناشی از کمبود کلسیم است.
کارشناسان تغذیه، مصرف روزانه حداقل دو لیوان شیر، ۲۵ گرم پنیر و ۲۵۰ گرم ماست و سایر فرآورده‌های لبنی را برای حفظ سلامت بدن ضروری می‌دانند. در ایران اما این رقم به کمتر از نصف می‌رسد.
آخرین آمارها می‌گوید که از هر ۱۰۰ هزار نفر جمعیت ایرانی سالانه ۴۷۲ نفر بالای ۵۰ سال دچار شکستگی‌های لگن مرتبط با پوکی استخوان می شوند. مدیرکل دفتر بهبود تغذیه جامعه وزارت بهداشت در همین خصوص گفته است: “بر اساس برآورد سال ۱۳۸۹ در هرسال حدود ۵۱ هزار مورد شکستگی لگن قابل انتساب به پوکی استخوان در کشور رخ می‌دهد و سالانه حداقل ۳۳ میلیارد ریال (بر اساس محاسبه سال ۱۳۸۹) فقط هزینه ناشی از شکستگی‌های گردن استخوان ران، به کشور تحمیل می‌شود.”
همچنین براساس اعلام چمنی، درمان بیماری‌های ناشی از کمبود مصرف شیر مانند بیماری‌های لثه و دندان، پوکی استخوان، برخی سرطان‌ها و بیماری‌های قلبی و عروقی ازجمله گران‌ترین درمان‌ها هستند که هزینه درمان هر یک از آنها یک خانواده متوسط را به سرعت به زیر خط فقر می‌برد. او با اشاره به اینکه طبق آمارهای رسمی بهداشتی در کشور هم‌اکنون به طور میانگین حداقل ۱۵۰میلیون دندان پوسیده در دهان مردم ایران وجود دارد، ادامه داده است: “اگر در سال هزینه‌های معادل فقط ۲۰۰هزار تومان صرف ترمیم هر دندان پوسیده شود، در‌سال رقمی معادل ۳۰هزار میلیارد تومان اعتبار برای ترمیم دندان مردم ایران لازم است. با این رقم می‌توان دست‌کم ۶۰۰هزار فرصت شغلی در کشور ایجاد کرد.”
به گفته او با افزایش مصرف شیر و لبنیات در کشور می‌توان به تدریج از پوسیدگی دندان و پوکی استخوان در نسل‌های آینده ایران جلوگیری کرد یا دست کم به میزان زیادی آن را کاهش داد.
شیر در مدارس، یک وعده قدیمی
بیش از ۱۲ میلیون دانش‌آموز در مدارس، مهدهای کودک و پیش‌دبستانی‌ها جامعه هدف طرح توزیع شیر در مدارس هستند؛ طرحی که با هدف کاهش فقر جسمانی، افزایش سلامتی و کاهش بیماری و اصلاح الگوی مصرف از سال ۷۹ اجرا می‌شود. براساس این طرح، دانش‌آموزان باید طی ۷۰نوبت، ۱۴کیلوگرم شیر در یک سال تحصیلی دریافت کنند. البته هر سال بر سر اجرای آن بحث و جدل بوده است و مسئولان همواره از کمبود اعتبارها سخن گفته‌اند. چنانچه خبرگزاری فارس هم پیش‌تر در گزارشی آورد: در سال‌های اخیر، موضوع شیر مدارس با مشکل اقتصادی مواجه شده است؛ به‌گونه‌ای که شرکت‌های طلبکار تا مدت‌های طولانی در انتظار اختصاص اعتبار از سوی آموزش و پرورش هستند و برخی نیز از خیر همکاری با این وزارتخانه می‌گذرند؛ به همین دلیل توزیع شیر نیز هر سال با تأخیر بیشتری نسبت به سال قبل اجرا می‌شود.
زهرا عبداللهی مدیرکل دفتر بهبود تغذیه جامعه وزارت بهداشت در این خصوص گفته است: “با اجرای این برنامه بنا داشتیم تا فرهنگ مصرف شیر را در کودکان و دانش آموزان ارتقا دهیم تا بخشی از نیازهای تغذیه‌ای به‌ویژه کلسیم که برای رشد استخوان و حفظ تراکم استخوانی و پیشگیری از پوکی استخوان در بزرگسالی ضروری است، تأمین شود.”
سال گذشته تحصیلی هم توزیع شیر با تأخیر نسبت به سال قبل، از نیمه دوم آذر آغاز شد و در نهایت بر اساس گفته برخی مسئولان، به میزان لازم هم بین دانش‌آموزان توزیع نشد. در سال تحصیلی ۹۲ – ۹۳ هم با وجود وعده‌ها این طرح به میزان کافی و در تمام کشور اجرا نشد. در آخرین خبرها اما معاون توسعه مدیریت وزارت آموزش و پرورش وعده داده که اعتبار طرح توزیع شیر در مدارس تأمین شده و این طرح سال تحصیلی آینده بدون مشکل اجرا می‌شود. وحید کیارشی به مهر گفته در بودجه ۹۳بیش از ۱۰۰میلیارد تومان برای توزیع شیر در مدارس اختصاص یافته، ضمن آنکه دولت در تبصره ۲۱ لایحه بودجه ۹۳ درخصوص هدفمندی یارانه‌ها، تصویب کرده که از محل هدفمندسازی یارانه‌ها بخشی صرف اعتبار شیر مدارس شود.
سوءتغذیه در سبدخانوار ایرانی
“امروزه پوکی استخوان یکی از مشکلات تغذیه شایع در کشور است که به دلیل کمبود دریافت کلسیم در رژیم غذایی روزانه در طولانی مدت رخ می‌دهد. در واقع اگر فردی کلسیم را از طریق مواد غذایی دریافت نکند، ابتدا دچار کاهش تراکم استخوان، نرمی استخوان و سپس دچار پوکی استخوان می‌شود.” این‌ها را دکتر گل علیزاده، معاون پشتیبانی سازمان نظام پزشکی و نایب رییس انجمن پزشکان عمومی ایران گفته و ادامه داده است: “رژیم غذایی خوب و مناسب برای ارتقای سلامتی از ضروریات است و مواد غذایی و تنوع آن موجب بروز بیماری‌های ناشی از سوء تغذیه می‌شوند.”
ماده ۸۴ قانون برنامه چهارم توسعه، دولت را موظف به نهادینه کردن مدیریت، سیاست گذاری، ارزشیابی و هماهنگی این قلمرو از جمله امنیت غذا و تغذیه در کشور، تامین سبد مطلوب غذایی و کاهش بیماری‌های ناشی از سوء تغذیه و گسترش سلامت همگانی کرده است. با تشکیل شورای عالی سلامت و امنیت غذایی و همچنین ارتقای فرهنگ و سواد تغذیه‌ای جامعه، در سال ۱۳۸۸ ابلاغ سند غذایی صورت گرفت؛ اما به نظر می‌رسد تاکنون اصلاح سبد غذایی مردم به نتیجه‌ای نرسیده است.
