فرزانه مرادی ۲۶ ساله که از سال ۱۳۸۶ به اتهام قتل همسرش با چاقو در زندان شهر اصفهان به سر می‌بُرد، سر انجام روز سه شنبه ۱۲ اسفندماه به خواست اولیای دم قصاص شد. عبدالصمد خرمشاهی، وکیل فرزانه در گفت‌وگو با “روز” با اشاره به مهلت یک‌ماهه‌ای که از پدر مقتول گرفته شده بود، می‌گوید: “یک ماه پیش که قرار بود فرزانه اعدام شود، به اصرار او از پدر شوهرش مهلت گرفته شد تا بی‌گناهی‌اش را ثابت کند، که البته مشخص بود که این مساله زیاد جدی نیست چرا که در این یک ماه عملا کاری نمی‌توانست انجام بشود.”
خرمشاهی که در سال‌های اخیر وکالت تعداد زیادی از زنان متهم به قتل‌های خانوادگی را به عهده داشته با استناد به تجربیاتش می‌گوید: “فارغ از اینکه قتل توسط آنها اتفاق افتاده یا نیفتاده باشد، این زنان قربانی شرایط نامناسب جامعه ومحیطی هستند که در آن زندگی می‌کنند. یعنی عواملی دست به دست هم می‌دهد که شخص تحت تاثیر شرایط بیرونی و درونی نامناسب، مرتکب جرم می شود.”
این وکیل پایه یک دادگستری شرایط نامناسب را زمینه و بستری برای ایجاد جرم می‌داند: “ابتدا باید زمینه‌های تحقق جرم از بین برود. ضمن اینکه به هر حال شاهد هستیم که فرهنگ گذشت، صلح ودوستی در جامعه ما کمرنگ شده و کم کم روحیه انتقام‌گیری، خشونت و کینه‌توزی جایگزین فرهنگ بخشش وعطوفت می‌شود.”
او معتقد است این آسیب‌ها باید توسط جامعه‌شناسان و متخصصین ریشه‌یابی و مشخص شود که چرا به این سمت و سو کشیده شده‌ایم.
این حقوقدان با تاکید بر کمرنگ شدن روحیه بخشش و مهربانی در جامعه می‌گوید: “خداوند مخصوصا به اولیای دم تاکید می‌کند که اگرچه قصاص حق آنهاست اما اگر گذشت کنند آن را کفاره گناهانشان قرار می‌دهد. پس چه چیزی باعث می‌شود که در اینگونه موارد، متاسفانه اولیای دم مصر هستند تا این حق قانونی خودشان را اعمال بکنند؟”
خرمشاهی در ادامه با اشاره به اینکه بهتر بود تا پدر شوهر فرزانه از حقش می گذشت، می‌گوید: “نوه‌ی این خانواده قبلا پدرش را از دست داده بود و حالا با این عدم گذشت، مادرش را هم از دست داد، کاش لااقل می‌گذاشتند مادرش در کنارش باشد.”
قربانی یک ازدواج زودهنگام
فرزانه مرادی ۱۵ سال داشت که به عقد “احمد” از بستگان دور پدرش درآمد. او یک سال بعد فرزندش “فاطمه” را به دنیا آورد. فرزانه درگفت‌وگوهایی که پیش‌تر انجام داده گفته که زندگی‌اش با وجود همه تلاش‌هایش “سرد” بوده: “من چیز زیادی از زندگی نمی‌دانستم و بدون اینکه خودم نقشی در ازدواجم داشته باشم، زندگی مشترکم شروع شد. من و شوهرم همان سال اول بچه‌‌دار شدیم اما تولد دخترم هم نتوانست زندگی ما را گرم کند. این زندگی سرد ادامه داشت تا اینکه من با سعید آشنا شدم. او مرد خوبی بود و من دلبسته‌اش شدم. چند مرتبه سعید را دیدم و او گفت اگر شوهرت را بکشیم، می‌توانیم با یکدیگر ازدواج کنیم. اول با این پیشنهاد مخالفت کردم اما در ادامه، سعید وادارم کرد به این کار تن بدهم.”
فرزانه که در بازجویی‌های اولیه قتل همسرش را به عهده گرفته بود، پس از آنکه دید درحالیکه او در زندان به سر می‌برد دوست پسرش زندگی عادی دارد، عنوان کرد: “سعید فریبم داد و گفت چون من فرزند دارم، پدر و مادر شوهرم من را قصاص نمی‌کنند. او چاقوی خون‌آلود را پاک کرد و آن را به دست من داد. من هم وقتی دستگیر شدم، قتل را گردن گرفتم اما بعد هرچه به ماموران گفتم فریب حرف‌های سعید را خورده‌ام، فایده‌ای نداشت و نتوانستم بی‌گناهی خودم را ثابت کنم.”
می‌توان گفت فرزانه به نوعی قربانی ازدواج زودهنگامی بود که او را در نوجوانی دچار بحران کرد؛ رابطه‌ای که خارج شدن از آن در ذهن فرزانه، چاره‌ای جز مرگ همسر نداشت. وب‌سایت عدالت برای ایران در همین خصوص نوشته است: “دختربچه‌هایی که از بی‌قدرت‌ترین اقشار جامعه و خانواده هستند، در اثر ازدواج زود هنگام، تبعاتی همچون کودکی نکردن، از دست دادن فرصت تحصیل یا امکانات آموزشی برابر با دیگر هم‌سالان، آسیب‌های جسمی به دلیل رابطه جنسی و زایمان در سنین پایین، قرار گرفتن در معرض خشونت‌های خانگی، فرار از خانه پدر یا شوهر برای فرار از ازدواج اجباری و خودکشی را تحمل می‌کنند و گاه همچون فرزانه مرادی برای رهایی از این ازدواج ناخواسته مرتکب قتل شوهر یا همدستی در قتل شوهر شده و در نهایت همچون فرزانه به پای چوبه دار می‌روند.”
اعدام بدون اطلاع وکیل
اعدام فرزانه پس از گذشت مهلت یک ماهه و در حضور پدرشوهرش در حالی اجرا شده که بر خلاف آیین‌نامه مربوطه، به وکیل پرونده برای حضور در مراسم اجرای حکم خبر داده نشده است. خرمشاهی در این خصوص به “روز” می‌گوید: “بر اساس آیین‌نامه باید وکیل محکوم علیه در محل اجرای حکم باشد، اگرچه عدم حضور او مانع از اجرای حکم نیست. متاسفانه من امروز شنیدم که پدر شوهر فرزانه رفته و شخصا حکم را اجرا کرده است.”
او با انتقاد از عدم اطلاع‌رسانی می‌گوید: “متاسفانه به من اطلاعی ندادند و من واقعا متاثر شدم، به هر حال محکوم علیه هم باید بتواند از آن امتیازاتی که قانون گذار به او داده استفاده بکند.” این وکیل پایه یک دادگستری دلیل این کار را نمی‌داند: “به هر حال نقصی در کار هست که این اتفاق افتاده، اعتراض هم الان فایده‌ای ندارد، چون پرونده زندگی فرزانه بسته شده است.”
خرمشاهی در پاسخ سئوال “روز” مبنی بر اینکه آیا قانون مجازات اسلامی در موارد اینچنینی شرایط مقتول را در نظر می‌گیرد یا خیر، می‌گوید: “در مقام نقد قانون نیستم و توضیحاتم در خصوص این پرونده است. طبعا نقد و بررسی قانون مجازات اسلامی حوصله و فرصت زیادی می طلبد و به نوبه خود جای بحث دارد.” او معتقد است ابتدا باید بستر بزهکاری و جرم را از بین برد و روحیه بخشش وگذشت را تقویت کرد.
قصاص یا بازتولید خشونت
قصاص به مجازات مجرم به روشی مشابه جرم گفته می‌شود و یک حکم شرعی است. کشتن قاتل به دلیل انجام قتل، یکی از انواع قصاص است. اجرای قصاص در خصوص قتل، بستگی به نظر اولیای دم دارد. بسیاری با انتقاد به این روش آن را غیر انسانی می دانند و معتقدند قرار دادن اختیار جان یک انسان در دست انسان دیگری که اسیر اندوه و هیجان است عادلانه نیست. قوانین جمهوری اسلامی با تکیه بر احکام اسلامی از اجرای قصاص درصورتی که خواست اولیای دم باشد دفاع می‌کند. مدافعان قصاص می‌گویند انجام این کار جنبه بازدارنده داشته و اگر کسی بداند که در مقابل انجام یک جرم، به همان شیوه مجازات می‌شود، مرتکب جرم نخواهد شد. این در حالی است که منتقدان معتقدند بررسی جوامع مختلف نشان داده است قصاص قابلیت بازدارندگی ندارد و حتی خشونت را بازتولید می‌کند
