سود هفت میلیارد دلاری روسیه از ایران

یک ماه بعد از آشکار شدن چرخش سیاست خارجی مسکو و دست شستن آن کشور از همکاری با جمهوری اسلامی، با وجود سکوت حکومت و جلوگیری از افشای زیان هائی که از این راه به اقتصاد کشور وارد آمده، انتشار آمار گمرک ایران نشان داد در سال های گذشته جمهوری اسلامی برای کسب رای موافق مسکو در مجادله اتمی خود با غرب میلیاردها دلار از سرمایه های کشور را هزینه کرده است.این در حالیست که سرنوشت نیروگاه بوشهر هنوز روشن نیست و سهم ایران در دریای خزرهم در هاله ای از ابهام قرار دارد.

از ابتدای روی کار آمدن دولت احمدی نژاد و در حالی که سیاست پیشگان با سابقه این دولت را از اعتماد چشم بسته به کرملین باز می داشتند، رییس دولت و شورای عالی امنیت ملی براساس سیاست بی اعتمادی به اروپا، تخم مرغ های خود را در سبد چین و روسیه قرار داد و به همه تذکرها و دلسوزی ها بی اعتنا ماند. در این فاصله بارها تحویل نیروگاه بوشهر به تاخیر افتاد اما روسای دولتی به توجیه گفته های دولتمردان روسی برآمدند، و حتی میلیون ها دلار ادوات نظامی و از جمله موشک های اس 300 از این کشور خریداری کردند.

در اولین ماه سال میلادی و به دنبال سفر هیلاری کلینتون به مسکو و اعلام مخالفت روسیه با غنی سازی اورانیوم ایران، احمدی نژاد با یک سخنرانی احساساتی روس ها را تهدید کرد؛تهدیدی که  به فاصله چند ساعت روس ها به آن واکنش نشان دادند تا روشن شود آنها هیچ تهدید و تحریکی را بی پاسخ نمی گذارند.پس از آن دولت احمدی نژاد کوشید نشان دهد که این مجموعه خطری برای ایران نخواهد داشت و زمینه عقب نشینی در سیاست هسته ای و موافقت با تبادل اروانیوم را فراهم آورد و با دادن امتیازهای بزرگ به ترکیه و برزیل بیانیه ای را امضا کرد؛اما خانم کلینتون به فاصله یک روز از بیانیه تهران، نامه تحریم ایران را در دفتر شورای امنیت ثبت کرد و نشان داد سیاست دولت احمدی نژاد شکست خورده است.

اینک تازه ترین آمار تراز تجاری کشور که توسط کمرگ تهران منتشر شده نشان می دهد از سال 1380 نزدیک نه میلیارد دلار از روسیه کالا وارد ایران شده در حالی که ایران کمتر از یک و نیم میلیارد جنس به روسیه فرستاده که عمده آن کالا های اولیه معدنی بوده است.

امیرهادی انواری در تحلیل این آمار نوشته: روسیه هرگز از معامله با ایران متضرر نشده است. هفت میلیارد دلار از راه صادرات کالا به ایران به جیب روس ها رفته است،  آیا  این قدر سود تنها از طریق بازرگانان بخش خصوصی کافی نیست؟

نمودار عصر ایران نشان می دهد که تراز بازرگانی ایران و روسیه در هشت سال چگونه بوده است.

تابستان۱۳۸۴ بود. در حالی که جهان در مورد رئیس جمهور جدید ایران به گمانه زنی مشغول بود خبرنگار روس، روز شنبه ۲۹ مردادماه خود را به برنده جنجالی انتخابات  رساند تا اولین خبرنگار خارجی باشد که با محمود احمدی نژاد به گفتگو می نشیند.

آن جا احمدی نژاد چشم انداز خود را از روابط ایران و روسیه چنین توصیف کرد: “همکاری روسیه و ایران در حال گسترش است. خوشبختانه، این همکاری هم در روابط دو طرف، هم در مسائل منطقه ای و بین المللی بسیار مهم و تعیین کننده است. ما از گسترش رابطه با روسیه استقبال می کنیم و دنبال رابطه ای گسترده و پایدار با این کشور هستیم. فکر می کنیم منافع دو ملت بر پایه چنین رابطه ای هست و توصیه ما به دوستانمان در روسیه این هست که منافع دراز مدت دو طرف در رابطه ای پایدار و عمیق تأمین می شود. اگر کسانی که زیاده طلبی هایشان حد و حصری ندارد، فاصله و رخنه ای ببینند، به هیچ حدی متوقف نمی شوند. آنها همه چیز این منطقه را می خواهند ببرند. طبیعی است که ملتهای رشید، بزرگ و کهن از خودشان، حیثیتشان و دیدگاههایشان هم در منطقه، هم در [سطح] بین الملل دفاع خواهند کرد.”

امیرهادی انواری در این مورد نوشته :“حالا حدود ۵ سال از آن روز می گذرد. اما ظاهرا روس ها قدر دست دوستانه ایران راکه به سمتشان دراز شده بود ندانستند. در هفته اخیر، پس از آنکه احمدی نژاد در کرمان از رفتار روس ها ابراز ناخرسندی کرد، مقامات کرملین واکنش های نه چندان دوستانه ای داشتند، گویی قدر یکی از بهترین شرکای تجاری آسیایی و همسایه جنوبی شان را نمی دانند، همسایه ای که در کنار روسیه در برابر سیاست های آمریکا منافع مشترکی دارد.روسیه در ایران منافع کمی ندارد که از توپولوف های روسی که در کمتر نقطه ای از دنیا آسمان ایران را تصاحب کرده اند شروع می شود، روسیه کشوریست که مهمترین همکاری های هسته ای را با ایران دارد، در پروژه های بزرگ عمرانی و انرژی هم سهم هایی دارد، از همه اینها گذشته، به ایران خدمات زیادی هم صادر می کند.  اینها همگی شاید به دولت مربوط شوند، اما بازرگانان ایرانی و روسی هم با هم مبادلاتی دارند. این مبادلات به ضرر هر کشوری باشد، به نفع روسیه تمام شده است.

 

نگاهی به مبادلات ایران و روسیه

آمار نشان می دهد لااقل در ۹ سال گذشته، مبادلات با روسیه همواره به نفع روس ها سنگینی کرده است. یادآور می شود که این تراز، مربوط به صادرات و واردات کالاست و بدیهی است ارزش مبادلات انرژی و برخی کالاها و خدمات خاص نظیر مباحث مربوط به انرژی هسته ای و.. در اینجا مورد بحث قرار نگرفته است.

 

۱۳۸۰
سهم ایران از تجارت دو طرفه تنها ۶ درصد است و باقی یعنی ۹۴ درصد برای روس هاست. روس ها توانسته اند ۴٫۸ درصد از کل واردات به ایران را از آن خود کنند. در این سال روس ها تنها یک قلم کالا یعنی قطعات رآکتور هسته ای را به ارزش ۳٫۹ میلیون دلار به ایران صادر کردند، سایر اقلام وارداتی شامل انواع محصولات فلزی، کاغذ و کتاب و بروشور و… بوده است. در مقابل ایران اقلامی پسته، انگور، گوجه، جوال و کیسه، چراغ و… به روسیه صادر کرده است. روسیه ۱٫۴ از کل صادرات ایران را به خود اختصاص داده است. در زمینه واردات، روسیه هشتمین کشور وارد کننده کالا و بیستمین کشور مقصد صادرات ایران است.

 

۱۳۸۱
ارزش واردات روسیه به ایران در این سال کاهش داشته است، ایران سهم خود را در تراز تجاری دو کشور دو درصدی افزایش داده است. بر این اساس سهم روسیه و ایران از مبادلات تجاری انجام شده در سال ۸۱ به ترتیب ۹۲ و ۸ درصد است. بازهم اقلام و محصولات کشاورزی نظیر پسته، انگور، گوجه و فرش و… صادرات ایران به روسیه هستند تا روسیه۸ در با سه پله صعود به مقام هفدهمین کشور مقصد صادرات ایران برسد و ۱٫۵ درصد ارزش کل صادرات ایران به جهان را به خود اختصاص دهد. در مقابل هم روس ها انواع مشتقات فلزی، قطعات رآکتور هسته ای، هلیکوپتر های بدون بار و…. به ایران وارد کرده است. روسیه ۳٫۶ از کل واردات به ایران را به خود اختصاص داده است. اختلاف صادرات و واردات دو کشور در این سال ۷۳۷٫۹ میلیون دلار به نفع روسیه بوده است.

 

۱۳۸۲
صادرات و واردات هر دو افزایش داشتند، اما کماکان تراز تجاری دو کشور ۹۲ به ۸ درصد به نفع روسیه سنگینی می کند. روسیه با افزایش ۲۹۵ میلیون دلاری واردات خود به ایران، همچنان جایگاه خود را در تراز تجاری حفظ کرده، سهم خود را هم در بین وارد کنندگان کالا به کشور مان بهبود بخشیده و با ۴ دهم درصد افزایش، ۴ درصد واردات به ایران را بر عهده گرفته است. همچنین دو پله در جدول وارد کنندگان کالا به ایران ارتقا یافته و به مقام هفتم دست یافته است. تنها اختلاف واردات و صادرات ایران و روسیه یعنی حدود ۸۸۱ میلیون دلار(به نفع روسیه)، از کل صادرات ایران به روسیه بیشتر است! در این سال ایران هم صادرات خود را به روسیه بیشتر کرده است. با این حال، صادرات ۹۴ میلیون دلاری ایران به روسیه، نتوانسته موجب بهبود رتبه در جدول شود، چراکه روسیه اینبار با یک پله سقوط، هجدهمین کشور مقصد صادرات ایران بوده است، اما هنوز هم ۱٫۵ درصد صادرات ایران به روسیه بوده و تفاوتی نسبت به سال قبل نداشته است. در این سال هم پسته و میوه جات، کف های ورزشی، توتون و تنباکو و کیوی، اصلی ترین صادرات ایران به روسیه هستند. در مقابل مواد فلزی، چوب و قطعات هواپیما و هلی کوپتر اصلی ترین واردات ما از روسیه بوده است.

 

۱۳۸۳
اگرچه سه سال قبل مورد بررسی سال های اقبال روس ها و تثبیت این اقبال بوده، اما در سال ۱۳۸۳، ظاهرا ایران به دنبال سهم گمشده خود در تراز نابرابر بر آمده است. چراکه در این سال، نا گهان سهم ایران از ۸ درصد به ۱۴ درصد رسیده و سهم روسیه از ۹۲ درصد به ۸۶ درصد رسیده است. این اتفاق مثبتی است! همزمان با کاهش چشم گیر واردات از روسیه، نا گهان صادرات ما به این کشور نیز افزایش یافته است. واردات از روسیه در سال ۸۳، تقریبا با کاهش شدید، به جایگاه سال ۸۱ باز می گردد و به رقم ۸۵۶ دلار می رسد. سهم روسیه نیز از واردات ایران کاهش چشم گیری داشته است، در حالی که سال گذشته ۴ درصد واردات ایران از روسیه بوده است، در این سال با بیش از ۱٫۵ درصد کاهش، به ۲٫۴ درصد می رسد. جایگاه روسیه نیز تنذل قابل توجهی داشته و به رتبه چهاردهم سقوط کرده است.  اقلام صادراتی و وارداتی چون گذشته هستند و تغییر چندانی نداشتند.

در مقابل این سقوط ها، جایگاه روسیه در بین کشورهای مقصد صادرات کالاهای ایرانی با چهار پله صعود به رتبه چهاردهم رسیده، بیش از ۶ دهم درصد، سهم روسیه در صادرات ایران بهبود یافته و به رقم ۲٫۱ درصد از کل صادرات ایران رسیده است و در کل، همه چیز به نفع ایران تغییر را آغاز کرده است!

 

۱۳۸۴
یاد آور شویم که زمانی که می گوییم تراز تجاری به نفع ایران تغییر کرده است، به معنی این است که وضعیت اندکی بهبود یافته، و الا در تمامی سال های مورد بررسی این متن، همیشه تراز کلی به نفع روسیه بوده است. حال با این توضیح کوتاه به  سراغ سال ۱۳۸۴ میرویم، سالی که نیمی از آن در اختیار یک دولت و نیمی دیگر در اختیار دولتی دیگر بود. با این حال، این موضوع نتوانسته موجب توقف روند رو به بهبود روابط تجاری ایران و روسیه شود. در این سال، همچنان تراز به نفع ایران در حال بهبود است. سهم ایران از مبادلات دو کشور با یک درصد افزایش به ۱۵ و سهم روسیه با یک پله سقوط به ۸۵ درصد می رسد. صادرات همچنان رشد آرام خود را دنبال می کند، اما واردات همانطور که سقوط ناگهانی داشت، رشد ناگهانی هم داشته است. در این سال مجددا واردات از روسیه به بیش از یک میلیارد دلار می رسد، اما باید توجه داشت که در این سال واردات از تمام کشورها افزایش داشته است و رشد تنها ۴ دهم درصدی روسیه از کل واردات انجام شده نشان دهنده این موضوع است. رتبه روسیه هم در بین وارد کنندگان کالا به ایران تغییر چندانی نداشته و تنها دو پله بهبود یافته و دهمین کشور شده است.

رتبه روسیه در بین کشورهای مقصد صادرات ایران نیز دو پله سقوط داشته و از چهاردهم به دوازدهم  رسیده. کاهش سهم روسیه از صادرات ایران از ۲٫۱ درصد به ۱٫۷ درصد نیز نشان میدهد اگرچه از نظر ارزش صادرات  ایران به روسیه رشد وجود داشته اما این رشد ماحصل افزایش صادرات ایران به کل جهان بوده است. اما سهم روسیه از این صادرات تقلیل نیز یافته است.

اقلام وارداتی از روسیه همان است که بود، تنها یک قلم به واردات اصلی اضافه شده است و آن رتبه هفتم در واردات بنزین ایران به عنوان یکی از دارندگان ذخائر انرژی از روسیه به عنوان دیگر صاحب انرژی در جهان است.  البته در این سال، ایران هم به روسیه وسائل نقلیه موتوری وارد کرده که در رده های اول کم سابقه بوده است.

 

۱۳۸۵
سال کاهش واردات و رشد صادرات است. اگر در این تراز به دنبال نقطه آبرومندی برای کشورمان هستید، دقیقا همینجاست. برای اولین بار در این حدود یک دهه، سهم ایران به ۳۰ درصد از مبادلات انجام شده می رسد. بدیهی است که زمانی که سهم ایران ۳۰ درصد شود، سهم روسیه به ۷۰ درصد کاهش یافته است. سهم روسیه برای اولین بار از کل واردات ایران به پایین ترین سطح خود یعنی ۱٫۶ درصد رسیده است و در مقابل روسیه ۲٫۲ درصد از کل صادرات ایران را پذیرا شده است. رتبه روسیه در بین کشورهای مقصد صادرات ایران سیزدهم است و رتبه اش در بین وارد کنندگان کالا به کشورمان پانزدهم است.

وسائل نقلیه موتوری در لیست صادرات ایران به روسیه نقش بیشتری بازی کردند، ضمن اینکه میوه جات هنوز هم صاحب رتبه هستند و در مقابل روغن دانه آفتابگردان جای قطعات هواپیما و رآکتور هسته ای را در اقلام وارداتی از روسیه گرفته گرفته اند.

 

۱۳۸۶
ترازآبرومندانه سال ۸۵ را به خارط دارید، همان تراز در این سال هم حفظ شده است. اگرچه واردات و صادرات هر دو افزایش داشتند، اما سهم ها تثبیت شده اند. همچنان ۳۰ به ۷۰ درصد به نفع روسیه مبادلات در حال انجام است. دو دهم، سهم روسیه از صادرات ایران به تمام جهان افزایش یافته است و رتبه اش در جدول کشورهای مقصد صادرات کالای ایران با دو پله صعود با مقام یازدهم بهبود یافته است. در مقابل نیز واردات روسیه به ایران با ۱ دهم درصد افزایش(نسبت به کل واردات انجام شده به کشورمان) بهبود نسبی داشته است، ضمن اینکه روسیه نیز دو پله در جدول کشورهای وارد کننده کالا به ایران صعود کرده و در مقام سیزدهمین کشور وارد کننده کالا به ایران ایستاده است.

در اقلام وارداتی از روسیه، خبری از اجزاء و قطعات رآکتور هسته و ای و هواپیما و هلی کوپتر نیست، اما همچنان فلزات نقش عمده ای دارند. در مقال، ایران به روال سال های قبل، موتورهای وسائل نقلیه به روسیه صادر می کند.

 

۱۳۸۷
سال جدایی واردات و صادرات است؛ از نظر ارزش صادرات به روسیه کاهش و واردات از آن کشور افزایش میابد. سهم ایران نیز از تراز حدود ۷ درصد کاهش میابد و سهم روسیه به همین میزان افزایش یافته است.

رتبه روسیه در بین کشورهای مقصد صادرات ایران دو پله سقوط به سیزدهمین کشور می رسد و رتبه اش در بین کشورهای وارد کننده کالا به ایران با یک پله صعود به دوزادهمین کشور وارد کننده کالا به کشور می رسد. سهم روسیه از کل واردات انجام شده به کشورمان ۲٫۱ درصد است، که نسبت به سال قبل بهبود چشم گیری داشته و در مقابل سهم روسیه از صادرات ایران(در بین سایر کشورهای جهان) با کاهش به ۱٫۹ درصد می رسد. اقلام صادراتی ایران به روسیه تفاوت چندانی نکرده. اما اقلام وارداتی از روسیه تفاوت هایی داشته است، اگرچه جای اقلامی چون قطعات رآکتور های هسته ای و هواپیما و هلی کوپتر و… هنوز هم در رده های بالایی خالی است. اما واردات ۱۹۲ مییلیون کیلو سایر گندم سخت از روسیه نکته قابل تاملی ست.

 

۱۳۸۸
تراز تجاری ایران و روسیه از آن تراز های عجیب و غریب است. در این سال هم وضعیت همان است که در سال ۱۳۸۷ بوده. ۲۳ به ۷۷ به نفع روسیه تراز تنظیم شده است. همه چیز در این سال تثبیت شده است، اگرچه ارزش واردات و صادرات به طرز چشم گیری تغییر یافته اند، اما سهم ها همان است که بود. به بیان دیگر، با اینکه واردا از روسیه از یک میلیارد به ۸۸۴ میلیون دلار رسیده اما همچنان سهم روسیه از کل واردات به ایران ۲٫۱  درصد است، این یعنی با کاهش کل واردات از جهان، واردات از روسیه نیز کاهشی به تبع کاهش واردات کل یافته است. البته رتبه روسیه در بین کشورهای وارد کننده کالا به کشورمان دو پله سقوط کرده و به رتبه چهاردهم رسیده است. در مقابل وضعیتی مشابه نیز برای صادراتمان وجود دارد. اگرچه صادرات به روسیه از ۳۴۹ به ۳۳۲ میلیون دلار رسیده است، اما همچنان سهم روسیه از صادرات ایران ۱٫۹ درصد است. رتبه روسیه اما در بین کشورهای مقصد صادرات ایران با چهار پله سقوط به هفدهمین کشور رسیده است.

اجزاء و قطعات رآکتورهای هسته ای دوباره به سر لیست اقلام وارداتی ایران از روسیه اضافه شدند و علاوه بر آن، با اقلام جدیدی مثل طلای خام و دستگاه های رادار روبرو هستیم. به جای آنها، موتورهای وسایل نقلیه از سر لیست اقلام صادراتی ایران به روسیه حذف شدند و مربا و خیارشور و… جای آنها را گرفته اند.

هنوز آمار سال ۸۹ منتشر نشده است، اما تاکنون، اقلام صادراتی در سال ۸۹ را همان ها که قبلا بوده اند تشکیل میدهند، میوه جات و مشتقات آنها و کلم قرمز و… به طور کلی محصولات کشاورزی و در مقابل اجزاء و قطعات رآکتور هسته ای، فلزات، چوب و کاغذ اقلام وارداتی ایران از روسیه هستند. به جهت اینکه سال ۸۹ هنوز به اتمام نرسیده است.

 

سیاست خارجی

روز پنجشنبه حمید صفری در مقاله ای که سایت الف آن را منتشر کرد  درباره رابطه ایران و روسیه نوشت: روسها ظرفیت‌های خود را از دست داده‌اند و تلاش آنان برای بازگشت تنها باعث فرو رفتن بیشتر آنان در درون سیستم غرب شده است، دلیل این امر فقدان نظریه و رویه‌های جایگزین پس از فروپاشی بود و امروز روسها هیچ نیستند بجز یک کشور در درون ساختار نظام جهانی تعریف شده از سوی غرب و آمریکا.با نگاهی بر اوضاع امروزی روسیه آشکار می‌شود که روسهای دوره تزاری نقش فعال‌تر و و اثرگذارتری از دولت فعلی روسیه داشته و حضور آنان در تحولات جهانی در دوره شکل گیری چارچوبهای نظامات فعلی سیاسی در جهان به مراتب بیشتر از روسیه فعلی بود.

علائم آشکار وادادگی روسها در موضع‌گیریهای اخیر آنان روشنتر شد. پس از سالها فریبکاری و ارتزاق از سرمایه‌های ملی ایران و کسب میلیاردها دلار از ثروت ایرانیان، همانند سوابق تلخ و عبرت‌‌آموزی که از روابط و سیاستهای استعماری روسها علیه ملت ایران در تاریخ ثبت شده است  امروز هم نقش تاریخی آنان در تضعیف و ضربه زدن به منافع ایران آشکارتر شده است.

نویسنده این مقاله که به دفعات از نوشته های اصلاح طلبان و کارشناسان سیاسی در پنج سال گذشته تندترست در مقام دفاع از دولت احمدی نژاد هیچ اشاره ای به روند پنج سال گذشته نمی کند، اما می نویسد:با گذشت قرن‌ها هنوز روسها در حال اجرای وصیتنامه پطر درباره ایران هستند. پطر برای اسلاف خود نوشته است ایرانی‌ها را تا سر حد مرگ تضعیف کنید اما نگذارید بمیرند چرا که مصلحت نیست پیش از مرگ حتمی دولت عثمانی ایران را یکباره بیجان کرد. او رگ حساس ایران را قفقاز می دانست و معتقد بود همین که نوک نیشتر استیلای روسیه به آن رگ برسد فورا خون ضعف از دل ایران بیرون خواهد رفت و چنان ناتوان خواهد شد که هیچ پزشک حاذقی نتواند آن را بهبود بخشد. سیاست‌های روس در طول دو قرن گذشته همواره از این نگاه تبعیت کرد و امروز هم آنها با گستاخی تمام همان مسیر را طی می‌کنند.

نوشته حمید صفری در سایت محافظه کاران درست نقطه مقابل گفته های مهدی صفری سفیر سابق جمهوری اسلامی در مسکو و مسوول پرونده بحرخزر است. وی که تا یک ماه پیش قرار بود سفیر ایران در لندن شود اما سرانجام قرار شد نماینده جمهوری اسلامی در توکیو باشد، دو روز پیش پرونده شکست خورده بحرخزر را رها کرد و به کشور آفتاب تابان رفت.او تا دو ماه قبل هم در تهران به شدت از گسترش روابط ایران و روسیه دفاع می کرد و خود را طراح نقشه دوری از اروپا و نزدیکی به مسکو می خواند، از جمله در یک مصاحبه با مجله پنجره سعی کرد از گفتگوهای خامنه ای ـ پوتین که سه سال پیش اتفاق افتاد پیامی شبیه به نامه آیت الله خمینی به گورباچف، آخرین رهبر اتحاد جماهیر شوروی بسازد.

آنچه در سیاست های تازه و موفقیت آمریکا در به انزوا کشاندن تهران به چشم می آید اول سرنوشت نیروگاه بوشهر است و دیگری داستان بحرخزر که سهم ایران از آن عملا به چیزی نزدیک به دوازده در صد رسیده و هیچ احتمالی وجود ندارد که جمهوری اسلامی بتواند بیشتر از این به دست آورد.

به گفته یک کارشناس اقتصادی در این معامله تنها پیش پرداخت موشک های خریداری شده توس صادق محصولی از بین رفت و در ضمن با بیرون راندن خلبان های روسی و زمین گیر شدن توپلوف ها، مردمی که می توانستند از بین بروند نجات یافتند اما سئوال این است که با آغاز تحریم های بین المللی دولت احمدی نژاد چه می کند.

در همین حال سفیر ایران در مسکو با تاکید بر این که روابط چنان دلگرم کننده نیست در مصاحبه ای در پاسخ به این سئوال که وضعیت همکاری های اقتصادی دو کشور را چگونه ارزیابی می کنید؟ گفت ما الان در حوزه های نفت و گاز، حمل و نقل و ارتباطات روابط خیلی خوبی با روسیه داریم. 
وی به دنبال این سخنان افزود در برقی کردن خطوط ریلی الان یک پروژه را روس ها در ایران اجرا می کنند. سه پروژه دیگر را هم ما پیشنهاد داریم، در سفری هم که اخیرا به تهران داشتم، به من گفته شد که این را به مقامات روسی بگویم. پروژه های بزرگ راه آهنی است. در حوزه سرمایه گذاری شرکت های روسی خیلی علاقمند هستند در منطقه آزاد انرژی ایران در عسلویه سرمایه گذاری داشته باشند. در هر صورت همکاری های اقتصادی با یک روال مناسبی در دست انجام است، به خصوص در حوزه انرژی و حمل و نقل که خود این امیدوار کننده است و افق روشنی را برای توسعه و تعمیق روابط میان دو کشور ایجاد می کند.

وی نگفت که پروژه های قبلی چه شده است.