حوادث رانندگی در ایران یکی از سه عامل اصلی مرگ است. طبق آخرین آمار هر روز بیش از ۴۸ نفر از شهروندان ایرانی در اثر تصادفات جان خود را از دست می‌دهند و روزی نیست که بخش حوادث رسانه‌ها خبری از دست کم یک سانحه رانندگی درج نکنند. در بخش زیادی از این حوادث، اعتیاد، خواب‌آلودگی و خستگی راننده به عنوان دلیل اصلی بروز تصادف اعلام می‌شود. هومان نارنجی‌ها، کارشناس پژوهش در پیشگیری و درمان مرکز تحقیقات سوء مصرف و وابستگی مواد دانشگاه علوم بهزیستی و توانبخشی می‌گوید: “براساس آمار مراجعه کنندگان به مراکز درمانی، ۱۰ درصد رانندگان اعم از رانندگان درون شهری و اتوبوس‌های مسافر بری اعتیاد دارند.”
این کارشناس نداشتن ساعت خواب و بیداری منظم را دلیلی برای گرایش رانندگان اتوبوس و خودروهای برون شهری به اعتیاد دانسته و به مهر گفته است: “حتی رانندگان اتوبوسی داریم که شیشه مصرف می کنند و دچار توهم هستند که این بسیار آسیب‌زا است.”
بسیاری از رانندگان معتاد پنهان هستند
در سال ۱۳۸۳ رئیس پلیس وقت نیروی انتظامی اعلام کرد براساس داده‌های آماری پزشکی ۳۰ درصد رانندگان شاغل در بخش حمل و نقل برون شهری معتاد هستند. سردار بهرام نوروزی گفته بود: “براساس آمار، ۱۰درصد رانندگان به طور قطع یکی از انواع مخدر را به طور مداوم مصرف می کنند.”
حالا و پس از گذشت ۱۰ سال با توجه به بالارفتن شمار معتادان در کشورمی‌توان گفت تعداد رانندگان معتاد هم رقمی بیش از آمار اعلام شده در آن سال است. چنانچه هومان نارنجی‌ها کارشناس پژوهش در پیشگیری و درمان سوء مصرف موادمخدر هم با اشاره به آمار ۱۰ درصدی در این خصوص گفته است: “انتظار می رود این آمار بیش از این باشد چراکه بسیاری از رانندگان معتاد پنهان هستند و هیچ غربالی در این زمینه صورت نمی‌گیرد.”
بهمن ماه سال گذشته رئیس پلیس راهور تهران بزرگ با اعلام اینکه نتیجه ۵۰ درصد تست مواد مخدر رانندگان مشکوک مثبت اعلام شده است، گفت: “ در ۹ ماه ابتدایی ۹۱، از ۴۰۲ تست انجام شده مواد مخدر و مشروبات الکلی از رانندگان تعداد ۱۶۹ مورد مثبت بوده است. این در حالی است که در مدت مشابه سال ۹۲ از ۵۲۶ مورد تست انجام شده ۲۷۲ مورد مثبت بوده است.”
در سال ۸۹ هم ماموران پلیس ۱۰ هزار و ۸۰۰ راننده را که مظنون به اعتیاد بودند مورد تست اعتیاد قرار دادند که ۳۹ درصد این تست‌ها مثبت بوده است. اما هومان نارنجی‌ها کارشناس پژوهشی در زمینه پیشگیری از اعتیاد، این آزمایشات را کافی نمی‌داند: “با توجه به این موارد مشخص می‌شود که در این زمینه باید دقیق‌تر بررسی کنیم؛ تست سلامت رانندگان به ویژه رانندگان اتوبوس های مسافربری دقیق‌تر باشد و آزمایشات پیگیری هم با ضوابط خاصی اجرایی شود. متاسفانه اکنون در کشور تست اعتیاد در محل توسط راهنمایی و رانندگی نداریم و یا خیلی کم است در حالی که در خارج از کشور تست بزاقی بسیار مرسوم است و در محل از رانندگان مشکوک آزمایش به عمل می آید.”
به گفته او تست بزاقی امکان نمایش وضعیت اعتیاد تا چند ساعت قبل را دارد اما متاسفانه استفاده از آن اکنون در ایران مرسوم نیست ولی نیاز به آن در حمل و نقل بین شهری محسوس است و حتی باید این امکان ایجاد شود که رانندگان تصادفات جاده ای حداکثر ۲۴ ساعت پس از تصادف، تست اعتیاد بدهند.
این کارشناس از آزمایشات پیگیری به عنوان یکی دیگر از راه‌های کاهش تصادفات بین شهری اتوبوس‌ها نام برده: “آزمایش های پیگیری هم باید با دقت انجام شوند و اگر مقطعی و در بازه زمانی مشخص انجام شود بازهم بسیاری از متخلفان امکان فرار از آن را پیدا خواهند کرد لذا بهتر است رانندگان اتوبوس ها برای آزمایشات فراخوانده شوند و اتحادیه آنها را ملزم کند که حداکثر تا ۲۴ ساعت پس از فراخوان خود را برای انجام آزمایشات معرفی کنند.”
نارنجی‌ها معتقد است: “از سوی دیگر آزمایشگاه‌ها هم تاثیر زیادی در تشخیص دارند و پیشنهاد می‌شود که ناجا در هماهنگی با حوزه کاری آزمایشگاه هایی را تاسیسی یا تجهیز کنند که معتبر باشند و امکان نمونه گیری غلط و اشتباهات رایج در آزمایشگاه ها در آن به حداقل برسد.”
هر دوسال، یک زلزله بم
خطای انسانی در کنار عواملی چون جاده‌ها و خودروهای غیر استاندارد، ایران را به یکی از پرحادثه‌ترین کشورهای جهان تبدیل کرده است و سالانه هزاران نفر در سوانح رانندگی جان خود را از دست می‌دهند.
احمد شجاعی، رییس سازمان پزشکی قانونی اردیبهشت ماه امسال در نشست کمیته ایمنی و حمل و نقل، آماری از تعداد و چگونگی تصادفات در ایران ارائه کرد. یکی از مهم‌ترین بخش‌های سخنان او اعلام نزولی بودن روند مرگ بر اثر تصادفات در ۱۰ سال گذشته است. به گفته شجاعی، تعداد کشته‌شدگان حوادث ترافیکی از ۲۷ هزار نفر در سال ۸۵ به کمتر از ۱۸ هزار نفر در سال گذشته رسید. این نزول برای سال ۹۲ نسبت به سال قبل، ۵.۷ درصد بود به طوری که در سال گذشته ۱۷ هزار و ۹۹۴ نفر در تصادفات جان باختند اما این تعداد برای سال پیش از آن، ۱۹ هزار و ۸۲ نفر بود.
همچنین بنا برآمارها حوادث رانندگی در دهه ۸۰، ۲۴۱ هزار کشته و سه میلیون و ۶۱۵ هزار مصدوم به جا گذاشته است. به این ترتیب مجموع کشتگان حوادث رانندگی در این ۱۰ سال از مجموع شهدای ایران در جنگ ۸ ساله با عراق هم بیشتر بوده است. رییس سازمان نظام پزشکی نیز پیش‌تر با مقایسه زلزله بم و حوادث رانندگی عنوان کرده بود: “در زلزله بم ۴۲ هزار نفر از هموطنان جان خود را از دست داده و نگاه دنیا به طرف این حادثه معطوف شد. هنوز در ذهن مردم ابعاد این زمین لرزه باقی مانده است. زلزله حادثه‌ای طبیعی و غیر قابل پیش‌بینی است در حالی که هر دو سال یکبار زلزله بم در جاده‌های کشور اتفاق می‌افتاد و کسی به آن توجه نمی‌کند.”
