چند سالی است که بسیاری از کارشناسان حوزه بهداشت هشدار می‌دهند که موج سوم ایدز در حال گسترش است و ابتلا به اچ‌آی‌وی مثبت از طریق روابط جنسی پرخطر افزایش یافته است. حالا اما خبرهایی از بازگشت موج دوم ایدز هم به گوش می‌رسد. چنانچه رییس اداره ایدز وزارت بهداشت با ابراز نگرانی از خطر بازگشت این موج در کشور، با اشاره به تلاش‌هایی که برای کنترل موج دوم ایدز که از طریق سرنگ آلوده و تزریق مواد مخدر شیوع می یابد تاکید کرده که مسوولان نباید تصور کنند این موج و بحران را پشت سر گذاشته‌ایم. انوشیروان محسنی بندپی نایب رئیس سابق کمیسیون بهداشت و درمان مجلس و یکی از مقامات مسوول در وزارت بهداشت هم در این خصوص به “روز” می‌گوید: “ابتدا باید این واقعیت را بپذیریم و به مردم هم بگوییم که به طور کلی بیماری ایدز در حال گسترش است. این گسترش، هم از طریق موج دوم که مربوط به سرنگ آلوده است و هم از طریق موج سوم که روابط جنسی پرخطر است صورت گرفته. هیچ‌وقت نمی‌توان گفت موج دوم متوقف و سپس موج سوم آغاز می‌شود. این دو عامل در کنار یکدیگر وجود دارند.”
او هشدار می‌دهد: “متاسفانه آمار و ارقام موجود از رشد فزاینده این بیماری که در اثر عوامل مختلف به بیمار منتقل شده، خبر می‌دهد.”
تصویری که از ایدز در جامعه ساخته‌ایم
تا سال گذشته و برای چندمین سال متوالی، آمار مبتلایان به ایدز رقمی در حدود ۲۴ هزار نفر اعلام می‌شد. اما اردیبهشت ماه امسال وزارت بهداشت آمار جدیدی از تعداد اچ‌آی‌وی مثبت‌ها در ایران منتشر کرد. افزایش ۱۴۰۰ نفری، تعداد مبتلایان شناخته شده ایدز در ایران را به ۲۶ هزار و ۱۲۵ نفر رساند؛ آماری که به گفته کارشناسان و برخی مسئولان، یک چهارم تعداد واقعی مبتلایان ایرانی است. به این ترتیب با یک حساب سرانگشتی می‌توان گفت حدود ۷۰ هزار بیمار شناخته نشده مبتلا به ایدز در کشور زندگی می‌کنند. افرادی که عموما یا از بیماری خود خبر ندارند و یا بنا به دلایلی حاضر نیستند به مراکز درمانی مراجعه کنند.
انوشیروان محسنی‌بندپی، قائم مقام معاون آموزشی وزارت بهداشت هم این موضوع را تایید می‌کند: “به خاطر تبلیغات منفی اولیه‌ای که از این بیماری در کشور شد، خیلی از بیماران چاره را در کتمان دیدند. معذوریت‌ها، محدودیت‌ها، عدم اطلاع‌رسانی صحیح و به موقع مانع شد تا مبتلایان پا پیش بگذارند. بنابراین ارقامی که از تعداد مبتلایان به این بیماری در دست داریم با واقعیت‌های جامعه تفاوت دارد.”
این نماینده سابق مجلس با تاکید بر اینکه “ایدز در تمام کشورها وجود دارد و متاسفانه کشور ما هم از این قاعده مستثنی نیست” در مصاحبه با “روز” ادامه می‌دهد: “با وجود مشکلاتی چون عدم اطلاع رسانی و خانواده هایی که دست به خودپوشانی می‌زنند کنترل بیماری سخت تر می شود. برای مثال خانواده ایرانی وقتی با این مشکل روبرو می شود این مساله را بیان نمی کند و حتی حاضر نیست بیمارش را به مراکز درمان بیماری معرفی کند. علت عمده این کار هم تصویری است که ما از ایدز در جامعه ساخته ایم.”
موج سوم در رقابت با موج دوم
عباس صداقت رئیس اداره ایدز وزارت بهداشت در تازه‌ترین اظهار نظرش گفته: “آنچه که امروز برای برنامه کنترل ایدز در کشور مطرح است در دو جمله خلاصه می‌شود؛ خطر گسترش موج سوم ایدز و همچنین بازگشت موج دوم این بیماری.”
موج دومی که به گفته بسیاری از کارشناسان در زندان و در اثر استفاده از سرنگ آلوده برای تزریق و یا روابط جنسی نا امن در زندان گسترش پیدا کرده است. اما ویروس اچ‌آی‌وی پشت میله‌ها باقی نمی‌ماند پس از آزادی شخص مبتلا، اولین کسی را که مورد تهدید قرار می‌دهد همسر و خانواده زندانی سابق است و دایره مبتلایان در صورت عدم پیشگیری، بزرگ و بزرگتر می‌شود.
تعداد زندانیان معتاد هم کم نیست، پیش‌تر اعلام شده بود حدود ۵۰ درصد ورودی زندان‌ها معتاد هستند. در همین ارتباط مسعود مردانی، عضو کمیته کشوری ایدز، می‌گوید: “هنوز هم بیشترین موارد ابتلا به این بیماری مربوط به استفاده از سرنگ مشترک در معتادان تزریقی موادمخدر است.”
اما در این میان، انتشار آمار جدیدی از بیماران موج سومی یا همان‌هایی که از طریق رابطه جنسی ناامن مبتلا شده بودند بر نگرانی‌ها افزود. بر اساس این آمار در سال ۱۳۹۱ بیش از ۳۳ درصد مبتلایان، از طریق روابط جنسی حفاظت نشده به اچ‌آی‌وی یا ویروس عامل بیماری ایدز مبتلا شده‌اند.این در حالی است که آمار پیشین وزارت بهداشت از سال ۱۳۶۵ تا سال ۱۳۹۱ نشان می‌داد که فقط ۱۲ درصد از کل مبتلایان در ایران از راه روابط جنسی مبتلا شده‌اند.
از جمله مسائلی که کارشناسان آنها را علل افزایش شیوع ایدز جنسی در ایران می‌دانند”عدم ساماندهی وضعیت زنان تن‌فروش” ، “افزایش روابط جنسی مردان و زنان مجرد بدون آگاهی از چگونگی رفتار پیشگیرانه” و “افزایش روابط خارج از رابطه زناشویی مردان متاهل” است. در این خصوص دکتر مینو محرز، نایب رئیس انجمن حمایت از بیماران عفونی کشور هم معتقد است: “وقتی سن ازدواج بالا می‌رود و آمار طلاق هم رو به افزایش است، به تبع تماس جنسی محافظت نشده افزایش یافته و در نتیجه شیوع موارد ابتلا به بیماری ایدز از طریق این شکل از تماس‌های جنسی شدت می‌یابد”
تماس جنسی خارج از چارچوب ازدواج از نظر مسئولان تابو محسوب می‌شود و آگاهی‌رسانی و آموزش در خصوص داشتن روابط جنسی ایمن نه تنها درمحیط‌‌های آموزشی انجام نمی‌شود بلکه نقش آگاهی‌بخشی در مورد این بیماری حتی بیرون از محیط‌های آموزشی نیز بسیار کمرنگ است.
محسنی‌بندپی، عضو هیات علمی دانشگاه علوم شهید بهشتی هم در تایید این‌گونه کاستی به “روز” می‌گوید: متاسفانه برخی فکر می کنند که اگر دانش مردم در زمینه ای زیاد شود گرایش هم به آن سمت بیشتر می شود مثلا معتقدند اگر در مدارس تبلیغات ضد سیگار بکنیم عده ای از جوانان به آن متمایل می شوند؛ البته شاید در مرحله اول این جریان تا حدودی به وجود بیاید ولی مطمئنا در نهایت این آگاهی کار خود را خواهد کرد. ما باید در زمینه ایدز کار فرهنگی کنیم و به هر طریقی که شده مردم را از خطرات و راه های انتقال آگاه سازیم. همانطور که در جوامع پیشرفته تر توانسته اند با همین روش تا حدود زیادی بیماری را تحت کنترل دربیاورند.
آگاهی‌رسانی؛ بهترین راه مقابله
اما افزایش شمار مبتلایان تنها خبر نگران کننده در حوزه بیماری ویروسی ایدز نیست. آمارهای کشور از پایین آمدن سن مبتلایان به ایدز حکایت دارد. کارشناسان حوزه سلامت نیز نسبت به این موضوع ابراز نگرانی کرده اند. آنها معتقدند سن ابتلا به ایدز در ایران حتی به زیر ۲۰ سال رسیده است. اما آنچه کم و بیش در سیاست‌های مسولان دیده می‌شود اطلاع رسانی قطره‌ای و عدم موشکافی بحران است.
دکتر محسنی‌بندپی اما راهکار را رو به رویی هرچه سریع‌تر با این معضل گسترده می‌داند: “باید تابوها را بشکنیم مطبوعات و تلویزیون گام اول را بردارند. در مدارس و پادگان ها هم باید با صراحت این مساله را عنوان کنیم و راه‌های مراقبت از ابتلا را آموزش دهیم. قبول دارم که ایدز اتفاقی نامیمون است اما باید ایستاد و با آن روبرو شد. اینکه بخواهیم از آن فرار کنیم هیچ دردی را دوا نمی کند. افزایش آگاهی مردم بهترین راه مقابله و کنترل این بیماری است.”
