تصور کنید یک روز صبح که از خواب بیدار می شوید، می شنوید کانادا یا بلژیک به صورت مخفیانه سلاح هسته ای تولید کرده اند. مسلما از شنیدن این موضوع خوشحال نخواهید شد ، با این حال این مساله باعث نمی شود که روزتان خراب شود و دلیل آن هم کاملا ساده است : گسترش سلاح های هسته ای از سوی همه کشورها یکسان نیست.
آنچه که به اندازه توانایی یک کشور در ساخت بمب اتم و یا حتی بیشتر از آن اهمیت دارد، ماهیت و خصیصه آن کشور است ؛ یعنی ثبات و رویکرد یک دولت در نحوه بکارگیری سلاح های اتمی و یا در اختیار نهادن آن به گروه های تروریستی. مساله ایران را در نظر بیاورید و اینکه واکنش جامعه جهانی در قبال برنامه های هسته ای این کشور چگونه بوده است. آنچه که در تعیین مواضع دیگر کشورها در قبال ایران موثر است ، نه برنامه های هسته ای این کشور که رویکردهای سیاسی ایران در قبال جامعه جهانی است.
این خط فکری است که گزینه حمله نظامی اسراییل یا آمریکا را به تاسیسات هسته ای ایران مطرح کرده است. در خوشبینانه ترین حالت ، حمله نظامی باعث به تعویق افتادن تولید سلاح هسته ای توسط تهران می شود : در واقع از بین بردن آنچه که مشخص نیست غیرممکن است و از بین بردن آنچه که مشخص است و در عین حال از آن محافظت می شود ، همیشه ممکن نیست. از سوی دیگر ممکن است حمله نظامی به ایران، باعث شود تا این کشور در عراق و افغانستان دست به حملات متقابل سنگین بزند و در نتیجه طی تنها چند ساعت قیمت نفت به سه برابر قیمت فعلی افزایش یابد و روند بهبود رکود اقتصادی با وقفه روبرو شود.
البته باید توجه داشت حمله نظامی به ایران موجب تضعیف جنبش اعتراضی به دولت خواهد شد، چراکه در آن صورت هرگونه رویارویی با دولت به منزله وطن فروشی و خیانت به کشور خواهد بود. سپاه پاسداران که در پی تقلب آشکار در انتخابات ریاست جمهوری در ژوئن گذشته و تبدیل حکومت مذهبی به حکومت جنایتکاران مشروعیتش را از دست داده است، قدرتی دوباره خواهد یافت و بازسازی برنامه های هسته ای کشور را در اولویت قرار خواهد داد.
یکی از گزینه های جایگزین حمله نظامی به ایران، قبول برنامه های هسته ای این کشور و در عین حال بازداشتن تهران از برنامه های هسته ایش از طریق تهدید است. ایران باید بداند هر گونه استفاده از سلاح اتمی با واکنشی جدی از سوی جامعه جهانی روبرو خواهد شد و هر گونه تلاش ایران در جهت در اختیار گذاشتن مواد هسته ای به گروه های تروریستی مانند حماس و حزب الله ، شناسایی و با آن برخورد خواهد شد.
احتمالا اتخاذ این رویکرد از سوی جامعه جهانی برای منصرف کردن مقامات ایران از تولید سلاح هسته ای کافی خواهد بود. با این حال همه این تلاش ها باید به نحوی صورت گیرد که بتوان از کشورهایی که در تیررس موشک ها و هواپیماهای ایرانی هستند محافظت کرد. لازم است سیستم های دفاعی و در برخی موارد ضمانت های امنیتی را تقویت کرد. هدف از این کار اطمینان از این موضوع است که ایران همسایگانش را تهدید نمی کند و نیز انگیزه کشورهای همسایه ایران را برای تولید سلاح هسته ای کاهش می دهد. در صورت ادامه برنامه هسته ای از سوی ایران، خاور میانه به بستر فاجعه تبدیل خواهد شد.
واضح و مبرهن است که اقدامات نظامی احتیاطی و تهدید ایران دارای اشکالات مهمی است. بهتر آن است که از طریق ارائه مشوق ها از یک سو و اعمال تحریم ها از سوی دیگر ایران را به محدود کردن برنامه های هسته ایش متقاعد کنیم. هر چند که نمی توان از کارآیی این روش مطمئن بود. تاریخ نشان می دهد که تحریم ها با جلب حمایت گسترده جامعه جهانی و در طی زمان موثر خواهند بود. هرچند با توجه به سرعت پیشرفت برنامه های اتمی ایران و عدم موافقت روسیه و چین با تحریم های جدید علیه این کشور- بدلیل روابط گسترده تجاری – این گزینه چندان محتمل نیست.
اقدام اخیر ایران مبنی بر موافقت با ورود بازرسان آژانس به تاسیسات مخفی غنی سازی در قم و نیز موافقت با ارسال اورانیوم غنی شده به روسیه ، کارآیی تهدید به اعمال تحریم ها را بخوبی نشان می دهد و ثابت می کند رهبران ایران به موقعیت خود مطمئن نیستند. چنانچه مردم ایران اعمال تحریم های جدید را نتیجه سیاست غلط دولت بدانند، شکل گیری دور تازه ای از ناآرامی های مردمی چندان دور از ذهن نیست و همین مساله به شدت موجب ترس مقامات ایران شده است.
در صورتی که ایران متمایل باشد در رابطه با برنامه های هسته ایش به جامعه جهانی اطمینان دهد، با استقبال دیگر کشورها روبرو خواهد شد. در غیر این صورت لازم است تحریم های جدیدی که دارایی ها و شرکتهای وابسته به سپاه و همچنین بخش نفت و گاز را هدف قرار می دهد ، اعمال شود. جلب حمایت چین و روسیه و همچنین موافقت سازمان ملل در این زمینه موثر خواهد بود.
باید گفت که هدف ، محروم کردن ایران از غنی سازی تحت نظارت بین المللی و یا افزایش فقر و بدبختی مردم این کشور نیست. بلکه در صورت قبول ایران به محدود کردن برنامه هایش، سطح بالاتری از زندگی، امنیت بیشتر و جایگاه بهتری در انتظار مردم آن کشور خواهد بود. این که نشان دهیم برنامه های اتمی ایران غیرضروری و پرهزینه است، از اهمیت خاصی برخوردار است. حکومت ایران باید مجبور شود تا به مردمش توضیح دهد که چرا برای بدست آوردن سلاح اتمی حاضر است تا این حد متحمل هزینه شود و از تحریم های اقتصادی که منجر به افزایش فقر طبقه متوسط جامعه می شود ضرر ببیند.
هدف تحریم ها فشار بر پاسداران انقلاب اسلامی از زیر است. چنین رویکردی موجب تعدیل و اصلاح سیاست های هسته ای و یا حتی تغییر رژیم در طی زمان خواهد شد. حکومت بعدی می تواند ائتلافی معقول از روحانیون، اصلاح طلبان، نیروهای نظامی قدیمی و شهروندان معمولی باشد. چنین حکومتی نیز می تواند دارای فن آوری هسته ای باشد، البته ماهیت و ویژگی های رژیم جدید به شرط مثبت بودن ، زمینه را برای آرامش خیال جامعه جهانی فراهم خواهد کرد.
منبع : فایننشال تایمز ، 13 اکتبر