حاتمی کیا در شبی که پنجاه ساله شد
بغضی که در شب پنجاه سالگی ترکید
ابراهیم حاتمی کیا یکشنبه شب به بهانه هفته «دفاع مقدس» که برطبق تقویم مناسبت ها از اولین روز تجاوز عراق به خاک ایران در سی و یکم شهریورماه شروع می شد، در برنامه زنده تلوزیونی مقابل شهیدی فر مجری محبوب برنامه پارک ملت قرار گرفت و حرف های جالب توجهی زد.
حاتمیکیا متولد ۱۳۴۰ درشهر تهران اما اصالتا آذری است.او تاکنون شانزده فیلم سینمایی و دو سریال تلوزیونی ساخته است. حاتمی کیا در تاریخ جشنواره های فیلم فجر نیز دارای جایگاه ویژه ای است.او با گرفتن بیش از پنج سیمرغ بلورین «بهترین فیلم جشنواره فجر» تا به این سال پرافتخارترین فیلمساز جشنواه فجر است.
حاتمیکیا که در چند ماه اخیردر حال پیش تولید برای ساخت پروژه “چمران ” بود، مدتی است که برای کار دلسرد شده است. مسائل و حاشیه های ایجاد شده برای حاتمی کیا به خاطر فیلم “گزارش یک جشن” در جشنواره قبلی برای او شرایطی مثل زمان اولین اکران فیلم “به رنگ ارغوان ” را ایجاد کرده است. حاتمی کیا در طول این مدت دوباره حاضر به گفتگو شد. دفعه اول در مقابل خبرنگار مجله “ شهروند امروز” قرار گرفت و درباره فیلم آخرش صحبت کرد وبار دوم در مقابل دوربین تلوزیون به بهانه هفته دفاع مقدس به هیچ عنوان حاضر به گفتگو درباره این فیلم نشد اما لابه لای صحبت های خود با اشارات مختلف مسائل جالب توجهی را مطرح کرد.
با توجه به جایگاه خاص حاتمی کیا در سینمای ایران و با توجه به اینکه حاتمی کیا خیلی کم حاضر به گفتگو و حضور در برنامه های تلویزیونی می شود نگاهی به صحبت های مطرح شده در این برنامه خالی از لطف نخواهد بود.
یقینا بغض و گریه حاتمی کیا در این برنامه خیلی از بینندگان را نظیر شهیدی فر مجرای برنامه تحت تاثیر قرار داد. قبل از ورود به صحبت های حاتمی کیا در این برنامه، به مناسبت تولد این هنرمند، نگاهی خواهیم داشت به اتفاقات و حواشی رخداده برای او در طی چند ماه اخیر.
گفتگوی جنجالی در برنامه راز
حاتمی کیا چند ماه پیش با حضور در برنامه راز که با تهیه کنندگی و کارگردانی “نادر طالب زاده” از فیلمسازان نزدیک به جریان حامی دولت ساخته می شود با اشاره به اتفاقات دو سه سال اخیر (پس از انتخابات) گفت: در فیلم جدید من، گزارش یک جشن، مولفه های روز دیده می شود که برخی انتقاد کردند چرا مولفه روز است! یعنی چی نباید از مولفه های روز استفاده کرد؟ من باید از مولفه روز باشم! مگر من باید کُهنه سازی کنم؟
حاتمی کیا در این برنامه ادامه داد:« فیلم من می گوید امنیتی کردن فضایی که جوانان دنبال هویت یابی خود هستند، باعث بدتر شدن فضا می شود.»
حاتمی کیا با اشاره به امنیتی کردن فضای هنر گفت: « وای به حال آنکه فضای فرهنگ و کشور امنیتی شود.»
وی با اشاره به دیدارش با وزیر اطلاعات دولت خاتمی در زمان توقیف فیلم رنگ ارغوان گفت:« روزی به آقای یونسی گفتم شما کارتان پنهان کاری است و ما عیان سازی. شما براساس رویه باید شک ایجاد کنید و من معکوسش. شما باید مسیر خود را بروید و ما هم راه خود را برویم.»
حاتمی کیا با اشاره به حمله به فیلم جدیدش گفت: «من اصلا نگران حمله به فیلمم نیستم، نگران نظام و کشورم هستم، این نظام قطعا نیاز به اصلاح دارد و کسی در آن شکی ندارد. جریان رادیکال سیاسی با همان تندی که آنطرفی ها را می زند، فیلم مرا هم می کوبد.»
بازسازی موسوی و رهنورد
موج تند انتقادات و حملات به حاتمی کیا در چند ماه اخیر و بعد از جشنواره فیلم فجر بی سابقه بوده و همین حملات اکران عمومی فیلم او را تا این لحظه با دشواری های زیادی همراه کرده و احتمال به محاق رفتن همیشگی فیلمش زیاد است.
سایت رجانیوز چند وقت پیش در یادداشتی شدیداللحن، به شیوه ای کم سابقه به این کارگردان خوش فکرو ارزشی ساز کشور تاخته است.
این یادداشت با این جمله جالب توجه شروع شده بود:« درست است که نوشتن درباره آخرین کار حاتمی کیا سخت است، اما ننوشتن درباره آن کاری بسیار دشوارتر است.»
این سایت در بخشی از یادداشت در باره فیلم “گزارش یک جشن”، با اشاره تلویحی به اینکه نقش اول این فیلم به نوعی “شباهت سازی به میرحسین موسوی و همسرش” اختصاص دارد، نوشت :«بانوی فیلم حاتمی کیا، مجسمه ساز است، به طور خاصی چادر سر می کند، شوهرش مهندس است و اتفاقا 20 سال است که همسرش را تنها گذاشته، مادر جوانان وطن! است و بانوی شهر حاتمی کیا.»
این سایت همچنین نام یکی از کاراکترهای این فیلم که “احمدرضا حسین پور” است را تلویحاً با “احمدرضا رادان” جانشین فرمانده ناجا مقایسه کرد.
نویسنده ی رجانیوز، در پایان یادداشت خود، خطاب به حاتمی کیا می نویسد که “دیگر حق ساخت فیلم دفاع مقدس نداری” و با کنایه ای جالب و چندش آور اینگونه یادداشت را به پایان می برد: «او همان بهتر که بر سیاق این چند سال، از حاملگی ناخواسته، اجاره رحم و بانوی شهر خود بگوید.»
حاتمی کیا محبوب ترین
حاتمی کیا در نظرسنجی سایت برنامه هفت، سایت متعلق به مجله سینمایی فریدون جیرانی با بالاتر قرارگرفتن از اصغر فرهادی، مسعود کیمیایی و داریوش مهرجویی، محبوب‌ترین کارگردان سینمای ایران شناخته شد.
سایت برنامه هفت، نام ابراهیم حاتمی کیا، مسعود کیمیایی، اصغر فرهادی و داریوش مهرجویی را در این نظر سنجی قرار داد تا بازدیدکنندگان این سایت، کارگردان محبوب خود را از بین این ۴ کارگردان بزرگ برگزینند و به آن رای دهند.
در پایان این نظرسنجی گسترده اینترنتی که حدود ۲۵ هزار نفر در آن شرکت کردند، ابراهیم حاتمیکیا با ۴۲ درصد در صدر این نظرسنجی مردمی قرار گرفت. پس از حاتمیکیا، به ترتیب اصغر فرهادی، مسعود کیمیایی و داریوش مهرجویی در رتبه‌های بعدی قرار گرفتند.
تقدیر از همسر
او در برنامه تلویزیونی “پارکت ملت”، ضمن تقدیر و تشکر از همسرش گفت که او چون کوه پشت سرش ایستاده و اگر حمایت های او نبود حتما از پا درآمده بود. صحبت های حاتمی کیا درباره همسرش بسیار یادآور دیالوگ های حاج کاظم در “آژانس شیشه ای” در توصیف همسرش فاطمه بود. در این فیلم که تماما متن نامه حاج کاظم و روایت او برای همسرش فاطمه است او از نجابت و حجب و حیا و حمایت همسری که ظاهرا در طول فیلم بسیار کمرنگ و فرعی ظاهر می شود و ایفای نقش می کند، مرتب و چندین بار تقدیر می کند، اتفاقی که بعد از چند سال و برای اولین بار به صورت زنده و در یک برنامه تلویزیونی از زبان حاتمی کیا و نسبت به همسر خودش تکرار می شود. این بخش از صحبت های حاتمی کیا اطلاعات جالب توجهی درباره چگونگی تاثیر پذیری او از محیط و زندگی و دوستان و اطرافیانش در نوشتن فیلمنامه و طرح های کاری به دست می داد.
انتقاد مستقیم نسبت به ده نمکی
ابراهیم حاتمی کیا در گفت و گوی تلویزیونی با اشارات فراوان عملکرد سینمایی مسعود ده نمکی را زیر سئوال برد وی گفت : «این مدل سینما که اخیراً خیلی باب شده و فیلم را در قسمت های 1 و 2و 3 می سازند، متعلق به من نیست، من این نوع سینما را سینمای تجاری و مارکتینگ می دانم. متعلق به سینمای طنز است که مثلاً خاطره ای را به یاد آورد و..»
وی در بخش دیگری از سخنانش از فیلم هایی صحبت کرد که تهیه کنندگان و کارگردان از بدو اکران فیلم خبر از ساخت قسمت های دوم و سوم فیلم می دهند. اشاره حاتمی کیا به اظهارات بهمن گودرزی کارگردان فیلم “شش و بش ” است که از ادامه ساخت این فیلم خبر داده بود.
امیال من جایی نرفته
شهیدی فر در بخشی از این برنامه پرطرفدار و پر بیننده از حاتمی کیا پرسید:«برخی معتقدند، امیال دیگری تو را گرفته است و به همین خاطر، تو دیگر فیلم های جنگی را نمی سازی»
حاتمی کیا با واکنش به این سئوال و تغییر در میمیک و چهره پاسخ داد:«این چه حرفی است می زنید؟ من دلم را به چه چیزی باید خوش کنم که بروم سراغ امیال دیگر؟ من آدمی هستم که به جشنواره خارجی بروم؟ کسی از من در آنجا استقبال می کند؟ در آنجا از من تقدیر شود؟»
وی با اشاره به عدم تمایل برای حضور در جشنواره فیلم فجر و اکراه برای ارائه فیلم به این جشنواره گفت : «والله اگر من در همین جشنواره های داخلی فجر حضور پیدا می کنم به خاطر این است که دلم می سوزد چرا باید گروهم از شرکت در چنین جشنی محروم شود. وگرنه من کوچکترین دلیلی نمی بینم در این جشنوراه ها حضور یابم؟ دلیل حضور من در این جشنواره این است که می خواهم کار فیلمبردارم دیده شود کار دیگر عوامل فیلم. آنها که گناهی ندارند به خاطر من از دیده شدن کار و زحتمشان محروم شوند.»
از کودکی گفتن
حاتمی کیا در ابتدای صحبت های خود به صورت گذرا اشاره هایی به دوران کودکی خود داشت. وی گفت نام فامیل ما در ابتدا حاتمیکیا نبود. چون در مدرسه بچه ها فامیل من را که “نمدی” بود، نمکی صدا می کردند پدرم تصمیم گرفت فامیلمان را عوض کرد.
چگونگی ورود به سینما
یکی از بخش های جالب این گفتگو صحبت های حاتمی کیا درباره چگونگی ورود به سینما بود. او که کار سینماییش با جنگ گره خورده در این خصوص گفت :فکر می کردم افق کارم فیلمبرداری است ولی اینگونه نبود و به سوی نوشتن آمدم.
وی با اشاره به حضور خود در جبهه گفت :« اولین بار بنا نبود که سلاح دستم باشد. وقتی جبهه رفتم اسلحه دستم بود اما دیدم طبعم با اسلحه سازگار نیست؛ مثل بچه های جهاد. نگاهم نقد منفی نبود و ماشه ام جور دیگری بود.»
در بخش دیگری از این برنامه حاتمی کیا با اشاره به موضع و مخالفت خانواده اش با فعالیت او در حوزه سینما گفت :«غریبی ما این بود که میخواستم به خانوادهام تفهیم کنم کاری که می کنم مقدس و ارزشی است و آنها نمیپذیرفتند. اگر می جنگیدم می پذیرفتند.»
حاتمی کیا ادامه می دهد :« اگر جنگ نبود فکر نمیکردم به سینما می آمدم. سینما برای من جوری رسالت و وظیفه بود و زحمتی که باید بکشم و من باری را سبک کنم و این دلایل هنوز ادامه دارد. من هنر را برای هنر نمیدانم.»
عزیز کرده نبوده و نیستم
حاتمی کیا در بخش دیگری از صحبت هایش با اشاره به شایعاتی درباره حمایت های حکومتی از او در ساخت فیلم هایش گفت :«همیشه این بحث هست، این که عزیز این سیستم هستم، میگفتند به آلمان رفته، بودجه ارزی و.. در صورتی که در خانه ای که کاروانسرا بود کار و زندگی میکردیم. لحظه برگشتن در هواپیما داشتیم سکانسهای پایانی را میگرفتیم.من برای ساخت تک تک فیلم هایم جنگیده ام تا توانسته ام آنها را بسازم. »
سهمیه ای ها
حاتمی کیا در بخش دیگری از صحبت هایش با اشاره به خانواده شهدا و عدم توجه صحیح به انها موضوع سهمیه و مزایای اینچنینی در مورد انها را زیر سئوال برد و گفت با این کار نمی توانیم به همه نیازهای آنها پاسخ دهیم. وی با اشاره به اینکه خیلی از فرزندان خانواده شهدا بدون اعلام وضعیت خود در کنکور و بدون سهمیه شرکت می کنند و قبول می شوند گفت :«این موضوع شده یک نکته منفی.خانواده شهید که فقط سهمیه نمی خواهد. الان جز متلک های جامعه است این سهمیه ای است این نیست! چرا اینطوری شده؟ چه اتفاقی افتاده، چنین چیزی انقدر ممکن باشه.»
وی افزود :«به قول یکی از فرزندان شهید که می گفت همه این سهمیه ها مال شما اگه می تونید بابای منو بهم برگردونید.»
سینمای جنگ مشکل دارد
«از همان روزی که مدیریت شد به اینجا رسیدهایم. چرا در حوزه جنگ اینقدر به جایی میرسیم که سریال “نابرده رنج” ساخته میشود.»
حاتمی کیا با این جمله وارد موضوع سینمای جنگ می شود و می گوید:«الان یک عقب نشینی رخ داده. ما گوشهای نشستهایم و عقب نشینی مثل عقب نشینی فاو رخ داده است.»
وی با اشاره به نظر مردم درباره سینمای جنگ گفت :«نسبت مردم با سینمای جنگ و رابطهشان با فیلمهای جنگی چگونه است؟ فیلمهایی که درباره متن جنگ است. چند تایی مرحوم ملاقلی پور ساخته و چند تایی درویش و یکی را کمال ساخته. در دهه اخیر چه کسی را بگویم؟!!»
افرادی که الان هستند بیایند بگویند که چه کردهاند. اگر نتیجه اش فیلمهای تلویزیونی درباره جنگ است که خیلی عقب نشینی است. مردم کاملا با سینما قهر کردهاند.
وی با اشاره به نظر مردم درباره فعالیت او درسینما و ساخت فیلم در حوزه جنگ گفت:«راست میگویند که برو فیلمهای جنگیات را بساز ولی معلوم نیست که ما درست میگوییم یا مردم درست میگویند. عزیزانی به شکل تشویقی و تهدیدی میگویند.»
در ادامه صحبت ها حاتمی کیا به تدریج دچار بغض شد و با چهره ای درهم رفته به صحبت پرداخت و در انتهای صحبت ها نیز ناخواسته بغضش را کاملا عیان کرد.او گفت : «به خداوندی خدا! از این جنگ خیلی حرف میشود بیرون کشید. بیست سال است که دارم میگویم ولی گوش شنوایی نیست. کجا از فرهنگهایی که رفتند حرف زدیم. کجا از متوسلیان حرف زدیم؟ سینمای دفاع مقدس خیلی مظلوم است. و واقعا جای کار دارد، وقتی می بینم که به اصطلاح بزرگ این نوع سینما من هستم، می فهمم چقدر وضع خراب است!»
حاتمی کیا در قسمت پایانی صحبت هایش درباره سینمای دفاع مقدس که با بغض همراه بود برای لحظاتی سکوت کرد و دوربین روی چهره او زوم کرد. او در این حالت گفت : «شرمم میاد بین خانواده شهدا، من چی بگم واقعا به خانواده شهدا؟ اینکه بچه های شهدا قه مو بگیرن و بپرسن چرا نمی سازی جنگی؟ دلم می خواد از اقیانوس جنگ حرف بزنم از اون بچه هایی که نگفتند به ما ربطی ندارند، مادرشون اونا رو نفرستادن خارج و اگر بودند در خارج برگشتند، نگفتند اگر اسلحه فلان جور باشه نمی جنگیم، ، نگفتند اینا جنگ بزرگاست، دیدند ناموس این مملکت در خطر است، اینا رو ما نگفتیم و به همین خاطر حفره ای داره بین ما و نسل امروز ایجاد میشه. من می خوام از اینا بگم. من از اون روز می ترسم که سرم رو زمین بگذارم و شرم کنم جلوی خانواده شهدا. تنها دغدغه ام اینه که اونجا نتونم سر بلند کنم. حق هم دارند بچه های عزیز شهدا، با نجابتی هم می گویند و فکر می کنند همه چیز دست منه و من می خوام فراموشش کنم.»
شب تولد ابراهیم
یکشنبه شب سوم مهرماه شب پنجاهمین سالگرد تولد ابراهیم حاتمی کیا بود. ظاهرا در خانه مراسم تولدی برای او ترتیب داده شده بود ولی او به خاطر علاقه به شهیدی فر حاضر به شرکت در این برنامه شده بود. شهیدی فر با اشاره به تولد حاتمی کیا در انتهای برنامه تولد او را تبریک گفت و از خانواده اش پرسید. حاتمی کیا بعد از اینکه کمی از آن حالت بغض و غم فاصله گرفته بود لبخندی زد و به شهیدی فر گفت :«امشب، شب تولد ما بود که کاسه کوزه ما را بهم زدی، بچه ها برای ما برنامه ریخته بودند.ان شالله عاقبت بخیر شویم، دعا کنید به راه راست هدایت شوم، الهی آمین.»
