کورش سیلمی
چهار روز بعد از آزادی ملوان های بریتانیائی که به نظر می رسید نقطه پایان بحرانی چهارده روزه بود و بنا به بعضی گمانه زنی های اولیه تاثیر مثبتی هم از رییس جمهور احمدی نژاد در افکارعمومی مردم غرب به جا گذاشته بود، با پخش اعترافات تکان دهنده فی ترنی تنها ملوان زن دستگیر شده در یک برنامه پربیننده تلویزیونی، و در حالی که جنگی رسانه ای به اوج رسیده بود وزارت دفاع بریتانیا نقل خاطرات ملوان ها و فروش آن به موسسات نشر را ممنوع اعلام کرد.
پیش از پخش برنامه تلویزیونی در ساعت هشت و نیم شب – پربیننده ترین زمان تلویزیون – از کانال سوم تلویزیون بریتانیا، اعلام این خبر که وزارت دفاع به ملوانان اجازه داده که خاطرات خود را به رسانه ها بفروشند، بحث و گفتگوهای تندی را به وجود آورد. بسیاری از نظامیان با سابقه و سیاستمداران با تجربه با چنین بدعت بی سابقه به شدت مخالفت کردند. مادر الئنورا دلوگوس نوزده ساله و مددیار تیم پزشکی ارتش بریتانیا که سه روز پیش در انفجاری در بغداد کشته شده به روزنامه ها گفته بود بچه های ما برای افتخار و برای وطنشان رفتند و کشته شدند نه برای پول. این دردآورست.
سان پر تیراژترین روزنامه بریتانیا صبح دوشنبه با عکس بزرگی از فی ترنی منتشر شد با تیتری که می گفت هراس از تجاوز و مرگ داشتم. در صفحات داخلی این روزنامه عکسی دیده می شد که فی آن روسری آبی رنگی را که در تهران هدیه گرفته و به سر بسته بود با نوک انگشت گرفته، انگار آن را دور می اندازد و با نفرت گفته بود این هدیه زجرآور.
با اعلام خبر اجازه وزارت دفاع بریتانیا به ملوانان که خاطرات چهارده روز اسارات خود را بفروشند، جمهوری اسلامی چهار دقیقه دیگر از فیلم هائی که از ملوانان در دوران اسارات گرفته بود، مانند دفعات قبل
از شبکه عربی زبان العالم و بعد سیمای جمهوری اسلامی پخش کرد که آنان را در حال شوخی و خنده و بازی شطرنج نشان می داد، هوارد همین تکه را پخش کرد و از خانم ترنی پرسید در چه حالی بودید وی گفت گاهی نیمه شب گروه را صدا می کردند تا غذا بخورند و ورزش کنند. این فیلم از آن لحظه هاست. وی قبلا مدعی شده بود که روزهای طولانی دور از بقیه ملوانان در سلول انفرادی نگاه داشته می شد. گفت از هر گفتگوی زندانبانانش احساس شکنجه داشت. آنان وی را جاسوس می خواندند و به حرفش گوش نمی دادند که می گفت من سیاسی نیستم داشتم وظیفه ام را به عنوان یک سرباز انجام می دادم. اما آن ها تکرار می کردند که مجازات جاسوس مرگ است. من می خواستم بچه ام را ببینم.
در این بخش ها از مصاحبه تلویزیونی فی در خانه اش با دختر سه ساله اش نشان داده می شد که سر روی شانه وی گذاشته و حداکثر صحنه آرائی برای تاثیر گذاری صورت گرفته بود. هوارد با نشان دادن فیلم نامه هائی که وی از تهران برای هموطنانش و رییس مجلس نمایندگان فرستاد از وی پرسید پذیرائی گرم و مناسب بود [ بخشی از نامه اول] و او جواب داد حتی یک لحظه. باز فیلمی از ملوانان با لباس های خریداری شده جمهوری اسلامی نشان داده شد، فی توضیح داد ما ناباور در اتاقی نشسته بودیم و از تلویزیون مصاحبه احمدی نژاد را نگاه می کردیم، تا ساکت شد، چند دقیقه گذشت یکی به ما گفت فری [آزاد] و ما به هوا پریدیم و هم را نوازش کردیم و فقط یک سئوال داشتیم ما کی می رویم.
فی ترنی علاوه بر این که نمونه یک افسر جوان بریتانیائی است با موهای بلوند و پوست سفید، از آن جهت که تنها زن گروه بود از اولین دقایق دستگیری آن ها مورد توجه رسانه های جهانی و هم جمهوری اسلامی قرار داشت. تا زمانی که نامه ها و فیلم مصاحبه وی را جمهوری اسلامی پخش کرد و با واکنش سخت و خشن تونی بلر روبرو شد که آن را غیرقابل پذیرش و چندش آور خواند. قبل از این اظهار نظر وزیر خارجه و علی لاریجانی اعلام کرده بودند که خانم فی در چند ساعت آینده آزاد می شود اما بلافاصله بعد از واکنش بلر با پرخاش احمدی نژاد که گفت “مستکبران به جای معذرت خواهی تهدید هم می کنند” و سخن لاریجانی که پیشنهاد می کرد دولت بلر از “درشت گوئی” دست بدارد، موضوع آزادی خانم فی منتفی شد. وی در مصاحبه اش گفت که بعد از چند روز که در سلولی نگاهداری می شد و به او اجازه حمام و شستن دندان هایش هم داده نشده بود و فقط کسانی می آمدند و به او جاسوس می گفتند و به او هراس از تجاوز دست داده بود و وقتی کسی وی را اندازه گرفت فکر کرده بود که برای دوختن کفن است، ادعا کرد که همه نامه ها و گفته هایش تحت شکنجه روانی بوده است. وی در تمام مدت مصاحبه با اشکی در چشم و با قیافه ای پر از نفرت ماجرا را تعریف می کرد.
چنین تصوری در مدیران جمهوری اسلامی وجود نداشت. رییس جمهور در مصاحبه خود – به تصور نهایت همدردی – گفت این چه دولتی است که مادری را از کنار بچه خود جدا می کند و به وسط دریاها می فرستد. دوربین تلویزیون ها در این لحظه خانم فی را نشان داد که با شنیدن معنای این سخنان ابروهای خود را بالا انداخت. بعد از مصاحبه مطبوعاتی هم موقعی که فی در لباس خریداری شده جمهوری اسلامی به محل استقرار رییس جمهور رانده شد همه نگاه ها و دوربین ها به او جلب شده بود.
دو روز پیش نیز زمانی که شش ملوان آزاد شده در مصاحبه ای مطبوعاتی به سئوال های خبرنگاران پاسخ دادند. رسانه های هوادار دولت در تهران این مصاحبه ها را ساختگی خوانده و سئوالاتی مطرح کردند. از جمله این که چرا آنان از روی نوشته می خواندند. و مهم تر این که چرا خانم فی ترنی با آن ها نبود. ظاهرا گمان همگی این بود که خانم فی ترنی سخنانی از سر همدردی با زندانبابان خود خواهد گفت.
با پخش مصاحبه مطبوعاتی دیشب تلویزیون کانال سه بریتانیا، گمان می رفت چالش رسانه ای تهران و لندن باز هم اوج بگیرد اما دقایقی بعد از آن وزارت دفاع بریتانیا با ممنوع کردن ادامه اعترافات و خاطره گوئی ها، گامی دیگر برداشت. قبل از آن روزنامه های لندن با چاپ عکس ها و مقالاتی و کارتون هائی با فروش خاطرات سربازان مخالفت کرده اند. و همین بخش از واکنش های آنان از طریق خبرگزاری ها در روزنامه ها منعکس شده است.
واکنش تهران
در سوی دیگر این چالش، در تهران به دنبال تلاش روزنامه های رسالت و کیهان و ایران [سه روزنامه ای که در هواداری دولت احمدی نژاد با هم مسابقه دارند] بعد از تعطیلات نوروز به شدت موضع ضد انگلیسی گرفته و از زبان نویسندگان خود و یا بسینجی ها و از جمله سهیل کریمی فیلمساز بسیجی خواستار مجازات سخت آن ها شده و آزاد شدن ملوانان سه روز بعد از اسارات در بار پیشین را دلیلی بر این دانسته بودند که خاتمی و روحانی از لندن پول گرفته اند. اما بعد از شو یک نفره رییس جمهور و آزادی ملوانان این روزنامه ها در مقالات خود شروع به تیلیغ کردند به این معنا که احمدی نژاد با آزاد کردن ملوان ها درایت به خرج داد. در این میان دکتر عطاالله مهاجرانی در مقاله ای نوشت که از قرار بحران ملوان ها توطئه انگلیسی بوده است برای ساختن زمینه حمله به ایران به دست آمریکا. روزنامه کیهان هم این تحلیل را به نوعی دیگر ادامه داد تا جائی که معاون بین الملل هیات موتلفه اسلامی هم این موضع را پسندید و گفت من معتقدم که ایران بهترین شکل و موقعیت را برای آزادی این سربازان انگلیسی انتخاب کرد. شرایط تصمیم گیری ایران در این رابطه بهترین شرایطی بود که مورد اعتراف اروپایی ها و کارشناسان نظامی و رسانه یی غربی واقع شده است. وی در پایان ابراز عقیده کرد؛ هرگونه تحلیل که بیانگر نکته یی غیر از حقیقت فوق باشد، مغرضانه و به منظور زیر سوال بردن این اقدام صحیح جمهوری اسلامی ایران است.
روزنامه های دوشنبه تهران در گزارش های خود از اولین جلسه مجلس در سال نو نوشتند سخنگوی کمیسیون امنیت ملی وسیاست خارجی مجلس از حضور وزیر خارجه در این کمیسیون و بحث پیرامون آزادی ملوانان بریتانیائی گزارشی داده که نشان می دهد منوچهر متکی به نمایندگان مجلس گفته سفارت انگلیس یادداشتی رسمی به وزارت امور خارجه داده است که در آن تصریح شده است که چنین حوادثی تکرار نخواهد شد و چنین یادداشتی به مفهوم پذیرش تجاوز به آب‌های ایران و تکرار نشدن آن است.
به نوشته اعتماد وزیر خارجه در مقابل خواست نمایندگان اظهار داشته که نامه را همراه ندارد. از سوی دیگر سخنگوی وزارت خارجه در مقابل سئوال خبرنگاران گفته است ما این نامه را منتشر نمی کنیم چون در عرف دیپلوماتیک معمول نیست نامه بین دولت ها منتشر شود.
اما در حالی که بسیاری از چهره های محافظه کار هم در جلسه کمیسیون مجلس انتقاد خود را نسبت به شو ازادی ملوان ها و بدرقه آن ها توسط رییس جمهور اعلام داشته اند جلالی سخن اصلی را گفت وقتی در پاسخ به این‌که «در این جلسه علت حضور محمود احمدینژاد و کابینه‌اش در مراسم بدرقه تفنگداران انگلیسی چه اعلام شد»، گفته برخی در جامعه بین‌المللی قصد دارند چهرهء رییس جمهوری ایران را خشن معرفی کنند، بنابراین محمود احمدینژاد در بدرقهء ملوانان انگلیسی شرکت کرد تا چهره ای دیگر از وی ارائه شود.