عمل جراحی آیت‌الله خامنه‌ای و بستری شدن وی در بیمارستان، به فاصله تنها یک هفته پس از پایان شانزدهمین اجلاس خبرگان، می‌تواند نشانه‌ای برای اعضای آن باشد برای عمل به آن‌چه که پیش از این یکی از نواب رییس این مجلس گفته بود.
هم‌چنان که می‌توان در سایه‌ی چنین رویدادی، دلیل عدم برگزاری انتخاباتی که تعیین‌کننده‌ی رییس جدید این مجلس باشد را تحلیل کرد.
رهبر جمهوریاسلامی حدود یک هفته پس از پایان نشست مجلس خبرگان و دیدار با اعضای آن به بیمارستان رفت.
این مساله و سپس انتشار خبر و عکس‌هایی از حضور ایت‌الله خامنه‌ای در بیمارستان، پس از آن صورت می‌گیرد که اردیبهشت ماه، قربان‌علی دری نجف‌آبادی، نایب‌رییس مجلس خبرگان، گفته بود: “خدا رهبری را حفظ کند و به ایشان طول عمر دهد انشاالله. اما به هر حال باید برای بعد از ایشان به فکر باشیم”.
عضو هیات‌رییسه مجلس خبرگان اشاره‌ای نیز به انتخاب آیت‌الله خامنه‌ای از سوی این مجلس به سمت رهبر جمهوریاسلامی پس از مرگ آیت‌الله خمینی کرده و آن را “تجربه موفقی” خوانده بود که “همه اقشار جامعه به راحتی آن را پذیرفتند”.
مجلس خبرگان براساس قانون اساسی دو وظیفه انتخاب و نظارت بر عمل‌کرد رهبر جمهوریاسلامی را به عهده دارد.
رهبر جمهوریاسلامی متولد سال ۱۳۱۸ است و در حال حاضر ۷۵ سال سن دارد. در پایان دوره‌ی پنجم مجلس خبرگان ـ- که انتخابات آن بیش از یک سال دیگر برگزار خواهد شد -ـ حدود ۸۴ سال سن خواهد داشت. سنی که می‌تواند مجلس خبرگان را مجبور کند فکری به حال جانشینی وی بکند.
طی سال‌های گذشته نیز بارها شایعه بیماری و حتی مرگ آیت‌الله خامنه‌ای منتشر شده بود. عدم حضور او در مجامع عمومی برای چند روز، از جمله عوامل این شایعات بود.
از سوی دیگر و آن‌گونه که علی‌رضا مرندی ـ- پزشک ایت‌الله خامنه‌ای ـ- خبر داده، پس از عمل جراحی وی باید “بین سه تا پنج روز” در بیمارستان بماند و پس از آن نیز “باید به مدت چند هفته از فشار کاری خود کم و برخی کارها را نیز حذف کنند”. مرندی همچنین گفته بود که عمل جراحی آیت‌الله خامنه‌ای حدود نیم ساعت و با بی‌حسی موضعی انجام شده.
به نظر می‌رسد تاکیدها بر ساده بودن عمل، مناسب بودن حال رهبر جمهوریاسلامی و اخبار این‌چنینی برای جلوگیری از تمسک مخالفان یا منتقدان آیت‌الله خامنه‌ای به قانون اساسی است.
براساس اصل ۱۱۱ قانون اساسی و “هر گاه رهبر بر اثر بیماری یا حادثه دیگری موقتا از انجام وظایف رهبری ناتوان شود”، آن‌گاه “شورایی مرکب از رییس‌جمهور، رییس قوه‌قضاییه و یکی از فقهای شورای نگهبان به انتخاب مجمع تشخیص مصلحت نظام، همه وظایف رهبری را به طور موقت به عهده می‌گیرد”.
اعمال چنین اصلی به معنای آن است که حتی برای کوتاه‌مدت، اختیار عمل از دستان آیت‌الله خامنه‌ای جدا و به ترکیبی از برخی بزرگان جمهوریاسلامی ـ- در حال حاضر حسن روحانی، صادق لاریجانی و یکی از فقهای شورای نگهبان، احتمالا احمد جنتی ـ- سپرده خواهد شد.
در چنین حالتی نقش مجلس خبرگان و مجمع تشخیص مصلحت‌نظام نیز پررنگ‌تر خواهد شد. ریاست مجمع تشخیص مصحلت نظام در حال حاضر بر عهده اکبر هاشمی‌رفسنجانی است. رییس مجلس خبرگان نیز محمدرضا مهدویکنی است که در سه ماه گذشته در کما بوده.
اصول‌گرایان - چه بیرون و چه در مجلس خبرگان - در این مدت همواره مخالف برگزاری انتخابات برای تعیین رییس جدید این مجلس بوده‌اند. آن‌ها با ذکر این مساله که مهدویکنی هنوز از دنیا نرفته، مانع برگزاری انتخابات شده‌اند و تا زمان بازگشت مهدویکنی - و یا مرگ وی ـ- محمود هاشمی‌شاهرودی - رییس پیشین قوه‌قضاییه -ـ جلسات این مجلس را اداره می‌کند.
به نظر می‌رسد در شرایط فعلی می‌توان دلیل حساسیت‌های اصول‌گرایان نسبت به مجلس خبرگان را متوجه شد. آن‌ها نه تنها گفته‌اند که برای انتخابات بعدی این مجلس، به هر فردی اجازه نخواهند در این مجلس حضور پیدا کند، بلکه در مجلس فعلی نیز با “اعضای ناباب” برخورد خواهند کرد.
محمد مومن، از فقهای شورای نگهبان، ماه گذشته خبر داده بود که این شورا صلاحیت تمامی اعضای فعلی مجلس خبرگان را برای انتخابات آینده تایید نخواهد کرد و اعضای این مجلس، قصد داشتند یکی از اعضای فعلی را از این مجلس اخراج کنند.
اشاره مومن متوجه علی‌محمد دستغیب، نماینده شیراز در مجلس خبرگان، بود. این نماینده مجلس خبرگان پس از اعتراض‌ها به نتایج انتخابات ریاست‌جمهوری سال ۸۸ به حمایت از میرحسین موسوی و مهدی کروبی پرداخت؛ مساله‌ای که موجب اعتراض اصول‌گرایان شد.
حمایت‌های دستغیب از موسوی و کروبی باعث شد که شایعه‌ی استعفای وی از مجلس خبرگان منتشر شود. وی این مساله را تکذیب کرد، اما گفت که دعوت‌نامه‌ای برای حضور در اجلاس خبرگان برای وی ارسال نشده است.
تعیین جانشین برای خامنه‌ای؟
گرچه هنوز مشخص نیست در صورت بروز اتفاقی برای آیت‌الله خامنه‌ای چه کسی جانشین وی خواهد شد، اما برخی از منتقدان و مخالفان او علاقه دارند که از مجتبی خامنه‌ای، فرزند دوم وی، به عنوان رهبر آینده‌ی جمهوریاسلامی یاد کنند. آن‌ها بر این عقیده‌اند که در سال‌های گذشته مجتبی خامنه‌ای در بیت رهبر جمهوریاسلامی قدرت زیادی پیدا کرده و عملا عنان امور را به دست خود گرفته است.
برای نخستین بار این مهدی کروبی بود که پس از انتخابات ریاست‌جمهوری سال ۸۴ با ارسال نامه‌ای خطاب به آیت‌الله خامنه‌ای، از نقش فرزند وی در انتخابات ریاست‌جمهوری پرده برداشت: “اخباری مبنی بر حمایت فرزند محترم شما ـ- آقا سید مجتبی ـ- از یکی از کاندیداها منتشر شد که پس از به تواتر رسیدن این اخبار نگران شدم که مبادا این موضوع مرتبط با دیدگاه حضرتعالی باشد، اما تجربیات سابق و شناختی که از شما داشتم مرا مطمئن کرد که این موضوع، نظر شخصی ایشان است. پس از آن هم شنیدم که یکی از بزرگان به جنابعالی گفته‌اند که «آقازاده حضرتعالی از فلان شخص حمایت می‌کند» و شما فرموده‌اید «ایشان آقا است نه آقازاده» و به هر حال مشخص شد که آن حمایت‌ها نظر شخصی آقا مجتبی بوده‌است. در عین حال کماکان خبرهایی در مورد فعالیت ایشان به نفع یکی از کاندیداها - که سه روز قبل از انتخابات ناگهان ستاره بخت او افول کرد و عنایت‌ها به طرف فرد دیگر سرازیر شد - و حتی رفت و آمد به ستاد انتخاباتی آن کاندیدا منتشر شد”.
پس از آن نیز بارها افرادی نظیر مجتبی واحدی - مشاور مهدی کروبی -، محمد نوری‌زاد و مصطفی تاج‌زاده خبر از قدرت روزافزون مجتبی خامنه‌ای در امور کشور داده و پرده از قدرت سیاسی، اقتصادی و امنیتی وی برداشته بودند.
روزنامه گاردین در بحبوحه حوادث سال ۸۸ درباره مجتبی خامنه‌ای نوشته بود: “بسیاری گمان می کنند که ممکن است او بعدها جانشین پدرش شود.این نوع جانشینی خانوادگی تحت شرایط فعلی خیلی دشوار خواهد بود زیرا مجلس خبرگان، رهبر را بر اساس موقعیت مذهبی انتخاب می کند. مجتبی لباس روحانیون را به تن می کند اما به هیچ وجه از درجات مذهبی لازم برای رفتن به صدر حکومت برخوردار نیست”.
گرچه سال پیش عکس‌هایی از مجتبی خامنه‌ای در حال تدریس درس “خارج فقه” - که بالاترین سطح در دروس حوزوی است - این شائبه را که وی در صدد کسب شرایط جانشینی رهبری است، تقویت کرد.
با این وجود هنوز شواهد جدی درباره این قضیه وجود ندارد. از طرفی این مساله از سوی چهره های نزدیک به او یعنی غلامعلی حداد عادل، پدر همسر و فرید الدین حداد عادل، برادر همسر وی تکذیب شده است.
پیش تر، این شایعه مطرح شده بود که هاشمی‌شاهرودی ـ- رییس سابق قوه‌قضاییه -ـ به عنوان قائم‌مقام رهبری انتخاب شده است. این خبر اما در همان حد شایعات باقی ماند و بیش از آن انعکاس نیافت.
دو سال پیش، آیت‌الله ممدوحی، عضو جامعه مدرسین قم و عضو مجلس خبرگان گفته بود: “مساله جانشینی رهبری یک بحث فوق سری است که فقط در مجلس خبرگان مطرح است. کمیسیون سری دارد”.
ساز و کار انتخاب رهبر در مجلس خبرگان مشخص نیست، اما به عقیده برخی از تحلیل‌گران در شرایط فعلی و با توجه به قدرت گرفتن نهادهایی چون سپاه پاسداران، بعید است که مجلس خبرگان بتواند خود به تنهایی تصمیمی درباره انتخاب رهبر آینده بگیرد.
گاهی نیز نام‌هایی چون مصباح‌یزدی برای رهبری مطرح می‌شود. وی از جمله روحانیونی است که در سال‌های گذشته بر نفوذ خود افزوده و به عقیده برخی از اصلاح‌طلبان، به دنبال کسب جایگاه رهبری است. گرچه به نظر می‌رسد هم ترکیب مجلس خبرگان و هم شرایط سنی و سلامتی وی، کسب چنین مقامی را برای وی دور از دسترس می‌کند.
