درباره عشق با نگاهی به کتاب “درباره ی عشق”
عشق مجازی، رمانتیک، اروتیک
مریم نصراصفهانی
الف- در سالهای اخیر کتابهای فراوانی درحوزه روانشناسی درباره چگونگی عشق منتشر شده است. کتابهایی که به هنر و رمزورازهای عشق ورزیدن، عاشق شدن و عاشق ماندن/عاشق نگاه داشتن؛ یا فراموش کردن و تجدید عشق پرداخته‌اند و از اقبال خوبی هم میان خوانندگان فارسی زبان برخوردار شدند. درباره عشق کتابی است فلسفی که به چیستی عشق، از موضعی همدلانه و مشفقانه پرداخته است. تجربه غریبی که کما بیش در زندگی ما حضور دارد و خوش فرجام یا بدفرجام، تحولات عمیقی در احساسات و افکار ما ایجاد می کند. تجربه‌ایی منحصر به فرد، دشوار، پر هزینه، هراس انگیز و در بسیاری موارد پر از آب چشم. درباره عشق کتابی است با این ادعا که “عشق به خودی خود شایسته ستایش است، صرف نظر از اثرات و پیامد‌هایش. ” (سالومون).
ب- “عشق رمانتیک از منظرتاریخی محصول آمیزش دردناک و طولانی عشق اروتیک دوران شرک و عشق آرمانی مسیحیت است، یا از منظری غیر تاریخی، تلفیقی است از آریستوفانس و آلکیبیادس از یک سو و سقراط از سوی دیگر. عشق رمانتیک امری صرفاً جنسی نیست، بلکه صورت آرمانی و به روز شده‌ای است از فضائل دوران شرک باوری و لذات حسی و نیز سرسپاری و وفاداری مسیحیت در بستر عاطفه، خودمختاری، و حریم خصوصی فردی در روزگار مدرن. اگر فکر کنیم که عشق رمانتیک فاقد هرگونه فضیلتی است، آشکارا رومانس را با عیاشی جنسی یا نوعی آرمانسازی غیرواقعی اشتباه گرفته‌ایم که حتی در پس امور عاشقانه بسیار عادی نهفته است. ” (سالومون)
کسی منکر مخاطرات و هزینه‌های عشق نیست: “عشق ورزیدن نسبت به دیگری کار چندان مطمئنی نیست. برای کسی که عافیت و امنیت مهم‌ترین چیز است، رحم مادر یا گور بهترین مکان است… چنین فردی باید خود را در موقعیت‌هایی قرار دهد که نتواند به عواطف و حالات ذهنی دیگران واکنش عاطفی نشان دهد، نتواند از لذات دیگران لذت ببرد، یا از رنج دیگران اندوهناک شود، نتواند از بی‌تفاوتی آن‌ها دل آزرده شود، نتواند از اینکه دیگران از اهانت خشمگین نمی‌شوند خشمگین نشود، نتواند اندوهگین شود از اینکه دیگران تصمیم می‌گیرند پا پس بکشند مبادا زیانی اندک نصیبشان شود، و غیره. چیزی به نام عشق مطمئن وجود ندارد. ” (بایر). اما صرف نظر از پیامد‌هایش تجربه‌ای ارزیدنی و خواستنی است: “پاره‌ای حقایق درباره عشق را فقط می‌توان از طریق تجربه شوری خاص در زندگی شخصی خود آموخت… شوق و تمایلی که در آن نیاز جنسی و معرفتی ما (ظاهراً به نحو جدایی ناپذیری) به هم می‌پیوندد. ” (نوسبام)
میل جنسی غایت نیست اما حضور قطعی و موثری دارد: “میل جنسی بخشی انکار ناپذیر از عشق رمانتیک است، هرچند مطلقاً روشن نیست که آیا میل جنسی منشا آن عاطفه است یا محمل آن. ” (سالومون)؛ “شوق رمانتیک عبارت است از شوق بنا کردن یک ما با یک فرد خاص و نه با هیچ کس دیگر… برخلاف رای افلاطون، هرچقدر که عشق قوت بیشتری می‌گیرد، توعاشق ویژگی‌های خاص‌تر و خاص تری می‌شوی، نه جنبه‌ها و ویژگی‌های کلی. تو عاشق عقل کلی یا محبت کلی نمی‌شوی، بلکه عاشق یک ذهن خاص یا نحوه خاصی از مهرورزیدن می‌شوی. ” (نوزیک)
و در نهایت:
“یکی از مهم‌ترین ویژگی‌های عشق‌های رمانتیک آن است که حدود “من ِ” عاشق را جابه جا می‌کند. در تجربه‌های عاشقانه، “من ِ” عاشق به سوی معشوق گشوده می‌شود… در واقع، تجربه‌های عاشقانه رماتیک از معدود تجربه‌های بشری است که می‌تواند تا ژرفای روح و وجود آدمی را تحت تاثیر قرار دهد و هندسه وجود او را تحول بخشد. “ (نراقی)
ج- کتاب درباره عشق با مقدمه مترجم درباره عشق عرفانی نزد مسلمانان و منابع آن، یعنی قرآن و حکمت یونان،آغاز می‌شود. عشق‌های مَجازی غیرمُجاز از نوع زلیخایی که از پی رنگی بود، در کنار عشق‌های مَجازی مُجاز از نوع عشق موسی به دختر شعیب که از پی تناسبات روحی و جسمی است و پلی برای رسیدن به عشق حقیقی و عشق حقیقی که همانا عشق به معبود است. در نهایت اشاره می‌کند موضوع تمام مقالات گردآوری شده در درباره عشق عشق مجازی/رمانتیک/اروتیک است. مقالاتی درارتباط با عشق‌شناسی مدرن، که در آن عشق حقیقی همان است که نزد پیشینیان مجازی تلقی می‌شد.
مقاله نخست از مارتا نوسبام “خطابه آلکیبیادس: قرائتی از رساله مهمانی افلاطون” جذاب‌ترین مقاله این کتاب است که به باز-خوانی رساله مهمانی/ضیافت پرداخته. او خطابه الکیبیادس را نظر نهایی افلاطون درباره عشق می‌داند و در ضمن تحلیل درخشانی از این رساله پیش روی خواننده قرار می‌دهد.
مقاله دوم “فضیلت عشق اروتیک” نوشته رابرت سالومون است که در آن نویسنده ضمن ارائه تاریخچه‌ای از عشق در مغرب زمین به دفاع از عشق انسانی در مقابل اتهامات و نقدهای فیلسوفان و متالهان می‌پردازد.
مقاله سوم “پیوند عشق” از رابرت نوزیک است که به غایت‌شناسی عشق در ساختن هویتی تازه پرداخته.
مقاله چهارم “دلایلی برای عشق ورزیدن” نوشته لارنس تامس است که به تبیین و توجیه دلایل عشق ورزیدن اختصاص یافته است.
مقاله پنجم “عشق‌های مخاطره آمیز” نوشته آنت بایر به بررسی تلقی الهیاتی، و در مقابل تلقی طبیعت گرایانه از عشق در آرا متفکران مختلف پرداخته.
مقاله آخر”درباره عشق: روسو و فمینیست‌های رادیکال “ نوشته الیزابت راپاپورت است که در آن نقدهای فمینیستی و روسویی به عشق را مورد مطالعه قرار داده و آینده روشن آن، در شرایط اجتماعی دیگرگون شده، از نظر فمینیست‌ها را بررسی کرده است.
برای مطالعه بیشتر
درباره عشق، مجموعه مقالات، ترجمه آرش نراقی، نی، ۱۳۹۰.
پور-نو-گرافی و وقاحت نگاری، دیوید هربرت لارنس، بهاءالدین خرمشاهی
منبع اصلی نوشتار لینک