در جست و جوی “چهل کلید” - نامی که از کتاب شعر سیاوش کسرائی آمده است - رازهای شعریم. هر شماره شعر یا شعرهایی از شاعران ایرانی را می خوانید. سپس نگاهی به شعر و یادداشتی بر زندگی اش. این شماره را به یدالله رویایی و شعرهای او اختصاص داده ایم.
♦ شعر
3 شعر از یدالله رویایی
و نام ها، نمایی از تکان لبند که اصل را از انتهای دهان می آرَد. و اصلِ چیزها در نامشان نما می گیرد.
در تکان لب، هر نام در نام دیگری جریان می گیرد
و باز می شود
و بسته می شود وقتی نام
بی نامِ دیگری
تنها به خود می غلطد درهم، سردرگم
و شکل نام به هم می خورد
در شکلِ لب که بسته می ماند.
امضا
گذاشتن
برای گذشتن
گذشته نگاری
نشانه گزاری
گزاره را گذشته کردن
گذشته را نشانه کردن
گذشته بازی
شکسته سازی
کمی از من، زیر نگاه من علامتی از من می شود، چیزی گذشته در چیزی.
کمی از من
زیرِ نگاه من علامتی از من می شود
یعنی
چیزی گذشته در چیزی
و آن کمی که از منِ اول
در دومی گذشته
یک منِ سوم را علامتی از من می کند
تا ثبت یک گذشته
در ربطِ با من
شکل در همِ امضا شود
”رویا” شود.
♦ نگاه
آخرین کتاب شعر یدالله رؤیایی، “امضاها” پیش از آن که در زبان اصلی آن، و به فارسی درآید، به ترجمه کریستف بالایی، ماه گذشته در فرانسه منتشر شد. متن کامل کتاب که قرار است در ایران توسط انتشارات ”کاروان” منتشر شود، در برگیرنده ترجمه فرانسه آن هم خواهد بود.
ترجمه فرانسه “امضاها” (Signatures) را انتشارات دنا (Editions Dana) منتشر کرده است و آنچنان که در صفحات آخر کتاب می خوانیم ناشر ۲۰ جلد از آن را با کاغذ اعلا و شمارگان لوکس چاپ کرده است که هر جلد از آن همراه با یک نقاشی اصیل از کارهای خسرو برهمندی است. خسرو نقاش ایرانی است که در مونره آل مدیر یک گالری است.
در توضیحات صفحات آخر کتاب همچنین می خوانیم که پنج قطعه از این امضاها (شماره های ۳۳،۲۹،۲۸،۳و۳۴) ترجمه هایی است که کار دستجمعی شاعران فرانسوی است که در طول یک سمینار انجام گرفته است که ناشر آثار قبلی رؤیایی (Royaumount) برای ترجمه اشعار او ترتیب داده بود. محصول کار جمعی آن سمینار در سال ۱۹۹۶ در مجموعه کتابهای «دفترهای روآیومون» (Cahiers Royaumount) منتشر شده است. در ترجمه هر یک از این شعرها دست کم پنج تا هفت شاعر شرکت داشته اند. روآیومون برای شاعران بسیاری از کشورها و زبان های دیگر نیز چنین سمینارهایی ترتیب داده است و گفته می شود که از لحاظ فن ترجمه شعر به زبان فرانسه مخزن تجربه ها و ظرایف زبانی بسیاری شده است.
دربارهفرم و محتوای کتاب “امضاها” یدالله رؤیایی گفتن این نکته جالب توجه است این شاعر، طبق عادت و شیوه دیرینه اش، همیشه به موضوع خاصی می پیچد، این بار به چیزی پیله کرده است که نه “دریا” است، نه ”کویر” نه لبریخته، نه مرگ (تم هایی که مجموعه شعرهای پیشین او را ساخته اند) بلکه “شکل درهم یک نام” است که ما به آن امضا می گوییم. رؤیایی چه چیزی در این واژه “امضا” دیده است که این همه او را مجذوب کرده است؟ و ناشر فرانسوی را؟ و مترجم را ؟ جواب این سؤالها را شاید خوانندگان متن فارسی، و منتقدان ایرانی بهتر بدهند.
”امضاها” شعرهایی به نثراند. و یا به قول رؤیایی “نثر یک شعراند» شعری که می اندیشد. در اینجا شعر فکر می کند. چه چیزی در امضا هست که مفهوم گذشته را با خود می برد؟ می گذرد و می گذراند؟ آنچه در زبان، ما را در برابر گذشته می گذارد، و در برابر «ماضی» و ماضی، چیست که در زبان دیگری مفهوم “علامت” و ”Signe” می شود. نشانه اگر هست نشانه چیست؟ و گذشته اگر هست گذشته کیست؟ در زبان ما کیست که در برابر زمان می ایستد؟ و در زبان دیگر چیست که جایی در مکان پیدا می کند؟
امضاها چه رابطه یی با هویت ما دارند، و هویت ها چقدر در امضای ما و چقدر در نام ما است و نام چرا در امضای ما به هم می ریزد و ریخت در هم امضا چه چیزی از ما را افشا می کند.
تأمل های رویایی در این دفتر بداهه اندیشی، تک گویی و شکل تازه نثری است که نقش زبان را در حمل و ابلاغ اندیشه تا آن جا برجسته می کند که خواننده خود زبان را به عنوان اندیشه و اندیشه را به عنوان زبان می گیرد. ”این متن ها طبیعت من هستند/ این متن ها طبیعت هستند و در امضای من پرنده ای هست که هر صبح این جا بطور عجیبی می خواند و من بطور عجیبی عادت کرده ام که هر صبح از خواب…”
♦ در باره شاعر
یدالله رویائی: شاعر دلتنگی
یدالله رویائی در هفده اردیبهشت سال ۱۳۱۱ در دامغان به دنیا آمد. آموزش‌های دبستانی و دبیرستانی خود را ابتدا در زادگاهش، و از آن پس در تهران در دانشسرای شبانه‌روزی تربیت معلم به پایان رساند. و سالی چند به کار تدریس و سرپرستی امور اوقاف دامغان اشتغال داشت. نوجوانی و جوانی او به تمایلات مارکسیستی و مبارزه در حزب توده‌ی ایران گذشت. در سال ۱۳۳۲ به دنبال کودتای ۲۸ مرداد و فرار از دامغان چندی به زندگی مخفی، و ترک و گریز گذرانید وسرانجام در اسفندماه همان سال دستگیر و به زندان افتاد. زندان های او: زندان باغشاه، زندان زیرطاقی (زیرزمین مخوف پلیس تهران)، زندان موقت، و یک بار دیگر، در سال ۱۳۳۶، زندان لشگر ۲ زرهی سلطنت‌آباد.
رویائی پس از خروج از زندان اولین شعرهای خود را در۲۲ـ‌سالگی نوشت و در مجلات آن زمان با نام مستعار ”رویا” منتشر کرد، و همزمان به تحصیلات خود در رشته‌ی حقوق سیاسی تا اخذ درجه‌ی دکترای حقوق بین‌الملل عمومی ادامه داد و از آن پس در وزارت دارایی به استخدام درآمد و به عنوان ذیحساب و سرپرست امور مالی در ادارات و مراکز دیگر دولتی از جمله وزارت آب و برق، سازمان تلویزیون ملی ایران و… به کار پرداخت.
از خطوط مهم زندگی ادبی او می توان به چند نمونه اشاره کرد :
- تأسیس هفته‌نامه‌ی ادبی بارو به اتفاق احمد شاملو (ترکیبی از نام های مستعار بامداد و رویا)، سال ۱۳۴۴
- تأسیس شرکت انتشاراتی روزن به اتفاق محمود زند و ابراهیم گلستان، سال ۱۳۴۶
- اداره و انتشار دفتر های روزن، فصلنامه‌ای در شعر، نقاشی و قصه با همکاری گروه شاعران شعر حجم، ۱۳۴۶ و ۱۳۴۷
- بیانیه‌ی حجمگرایی (اسپاسمانتالیسم)، که به خلق نگرش تازه‌ی شعری با عنوان «شعر حجم» منجر شد، به همراه گروهی از شاعران آوانگارد و متمایل به حجمگرایی، سال ۱۳۴۸
(مجله‌ی بررسی کتاب، ویژه‌نامه‌ی شعر حجم)
- تأسیس جایزه‌ی ادبی شعر سال به سرمایه‌گذاری تلویزیون ملی ایران و ژوری مرکب از
مسعود فرزاد، محسن هشترودی، فریدون رهنما، بیژن جلالی، پژمان بختیاری و یدالله رویائی
در سال‌های ۱۳۴۸۱۳۴۹۱۳۵۰
- تأسیس “مدرسه‌ی زبان و ادبیات فارسی” در پاریس، سال ۱۳۵۸
ِ زندگی او همان حوادثی است که بر زندگی نسل او رفته است. و از آن میان آنچه بر روحیه‌ی او اثر گذاشته، و یا ضربه زده‌اند، خود به چند مورد از آن‌ها اشاره می‌کند:
- کودتای ۲۸ مرداد وسقوط مصدق در سال ۱۳۳۲
- اعدام گروهی ِ افسران حزب توده، کشف جنایات استالین (سال‌های ۳۰)
- ژنوسید (مردم‌کشی) و کشتار سرخپوستان آمریکای شمالی (آخرینش، سال‌های ۶۰ میلادی)
- حوادث بهمن ۵۷ و انقلاب اسلامی
- حوادث تابستان ۶۷
- حذف دیوار برلن، فروپاشی کمونیسم و اتحاد جماهیر شوروی
- ۱۱ سپتامبر
شرکت در فستیوال‌های بین‌المللی ِ شعر، و حضور در دیدارهای جهانی شاعران، سفرهای ادبی،کنفرانس‌ها و مصاحبه‌ها همیشه از فعالیت‌های دیگرِ اودر کنار امر نویسش بوده است. یدالله رویائی سال‌ها در “آنوِرونویل”، ده کوچکی در مزارع نورماندی، به سر می‌برد. او هم‌اکنون در پاریس کار و زندگی می کند.
از جمله آثار وی می توان به “بر جاده‌های تهی”، کتاب کیهان ۱۳۴۰، “شعرهای دریایی”- مروارید ۱۳۴۴، “از دوستت دارم”- روزن ۱۳۴۷،” دلتنگی‌ها”- روزن ۱۳۴۷،” لبریخته‌ها”، “آسوسیاسیون پرسان”، پاریس ۱۳۶۹- نوید شیراز۱۳۷۱، هفتاد سنگ قبر- گردون ۱۳۷۷- آژینه ۱۳۷۹- داستان سرا ۱۳۸۴، من گذشته امضا، کاروان ۱۳۸۱- چاپ دوم کاروان ۱۳۸۶، در جستجوی آن لغتِ تنها، کاروان، (در دست انتشار) اشاره کرد.