محبوبه نیک نهاد
اعلام خبر فیلترینگ موتور جست‌وجوی گوگل در روز گذشته، موجی از اظهارنظرها و واکنش‌ها را در سایت‌ها و وبلاگ‌های ایرانی درپی داشت. اما به روال دیگر اتفاقات پیشین در حوزه فیلترینگ، این بار هم هیچ کس پاسخگوی علت فیلترینگ یک روزه سایت گوگل نبود. اگرچه این بار اتفاق جدیدی هم در این زمینه رخ داد و برخی مسئولان ارشد حوزه IT در اظهاراتی ضد و نقیض، اصل وجود این موضوع را چند بار تکذیب و چند بار تایید کردند.
حجت الاسلام حمید شهریاری که از سوی احمدی نژاد به عنوان دبیر شورای عالی اطلاع رسانی منصوب شده است - شورایی که به علت تصمیم ماه گذشته دولت احمدی نژاد دیگر باید آن را منحل شده به حساب آورد – دیروز به خبرگزاری مهر گفت: “فیلتر شدن سایت گوگل را تایید می‌کنم.” البته وی از هرگونه توضیح دیگری در این زمینه خودداری کرد، اما این سخن وی در تعارض با اظهارات یک مقام دیگر در شرکت فناوری اطلاعات بود که ادعا می‌کرد عدم دسترسی کاربران ایرانی به سایت گوگل، به خاطر مشکلات فنی است و این سایت فیلتر نشده است.
علاوه بر این دو نظر، خبرگزاری فارس نیز خبر متفاوتی را منتشر کرد. این خبرگزاری به نقل از “یک مقام مسئول شرکت فناوری اطلاعات” با تایید ضمنی فیلترینگ گوگل، خاطرنشان کرد که این اتفاق “به اشتباه رخ داده است.” البته در خبر این خبرگزاری، نام این مقام مسئول مشخص نشد، اما نکته جالب اینجا بود که این مقام مسئول به جای پذیرش فیلتر شدن سایت گوگل، چند بار تکرار کرده بود: “سایت گوگل دچار مشکل شده است” و “کاربران نمی‌توانستند با این سایت کار کنند!”
واقعیت چه بود؟
دسترسی به یکی از معروف‌ترین موتورهای جست‌وجوی اینترنتی یعنی google.com از عصر روز دوشنبه در بسیاری از سرویس‌دهنده‌های اینترنتی ایرانی مسدود شده و دست‌کم برای چندین ساعت کاربران پس ا نوشتن این آدرس با صفحه‌ای روبرو می‌شدند که در آن آمده بود: “مشترک گرامی؛ دسترسی به این سایت امکان‌پذیر نمی‌باشد.”
پیگیری رسانه‌ها از برخی شرکت‌های اینترنتی به این پاسخ از سوی آنان رسید که علت این مساله به بروز مشکل فنی در مخابرات مربوط بوده است، اما مسوولان شرکت فناوری اطلاعات از این مساله ابراز بی‌اطلاعی کردند. خبرنگار ایسنا نیز در تماس با مدیرکل دیتای استان تهران، با اظهار بی‌اطلاعی وی از این مساله روبرو شد که این موضوع را به شرکت فناوری اطلاعات مربوط می‌دانست.
شرکت‌های اینترنتی اعلام کردند که دلیل این مشکل در تماس با مخابرات، مشکلات فنی یا نرم‌افزاری عنوان شده است، در حالی که دبیر شورای عالی اطلاع رسانی به صراحت از فیلترینگ سایت گوگل خبر داد. با این حال علی‌اکبر کرم‌بیگی، مدیر روابط‌عمومی شرکت فناوری اطلاعات در این باره گفت: “گوگل تا به حال در لیست مصادیق فیلترینگ قرار نداشته و فیلتر شدن یک موتور جست‌وجوگر بی‌معناست.”
سایت‌هایی همراه با گوگل فیلتر شدند
بر اساس گزارش‌هایی که کاربران ایرانی در سایت‌ها و وبلاگ‌ها منتشر کردند، به غیر از موتور جستجوی گوگل، دسترسی به سایت‌های دیگری ازجمله سایت‌های زیرمجموعه گوگل (“جی‌میل”، “گوگل ریدر” و …)، سایت “وبگذر” که خدماتی نظیر شمارنده و خبرنامه به کاربران اینترنتی ارایه می‌دهد، سایت “پی‌سی دانلود”، سایت “پارس‌تولز”، سایت “هالیوود”، یک سایت تبلیغات اینترنتی (به آدرس adbrite.com) و مهمتر از همه اینها، سایت سرویس‌دهنده وبلاگ “بلاگفا” نیز امکان‌پذیر نبود.
اما علیرضا شیرازی، مدیر سایت بلاگفا نیز ظهر روز دوشنبه فیلتر شدن این سایت و چندین سایت دیگر را ناشی از اشتباه در سیستم فیلترینگ کشور عنوان کرد و گفت: “با توجه به پیگیری‌هایی که از شب گذشته تاکنون انجام گرفته، این مشکل در مرکز دیتا برطرف شده، اما همچنان در برخی از ISP و ICPها این مشکل وجود دارد. با توجه به اینکه این شبکه‌ها از محصولات پیمانکاران فیلترینگ استفاده می‌کنند، لازم است بانک اطلاعات فیلترینگ این شبکه‌ها به روزرسانی شود.”
وی سپس به انتقاد از پاسخگو نبودن مسئولان فیلترینگ پرداخت و گفت: “این قضیه به طور قطع موجب صدمه به اعتبار سایت بلاگفا و همچنین اعتماد کاربران به سایت می‌شود. این مساله ناشی از اشتباه مخابرات است که هیچکس پاسخگوی این خسارت‌ها نیست و همچنان این سوال را ایجاد می‌کند که چرا باید سایت‌های بزرگ فیلتر شوند و پیش از اعمال آن ازسوی نیروهای انسانی بازنگری نشوند؟”
پاسخگو کیست؟
از صبح روز دوشنبه که خبر فیلتر شدن سایت گوگل به طور گسترده منتشر شد، مسئولان شرکت فناوری اطلاعات به عنوان نهاد مسئول دولتی در حوزه خدمات اینترنت، از هرگونه اظهارنظر رسمی درباره فیلترینگ گوگل خودداری کردند. این سکوت تنها وقتی شکسته شد که قرار شد خبر این رخداد، به گونه‌ای معکوس مخابره شود و به جای توضیح درباره علت فیلتر شدن موتور جست‌وجوی گوگل، خبر امکان دسترسی کاربران به آن منتشر شود.
بدین ترتیب عصر دیروز روابط عمومی و امور بین‌الملل شرکت فناوری اطلاعات اعلام کرد که اکنون امکان دسترسی به “گوگل” فراهم شده و مشکل دسترسی به این موتور جستجوی اینترنتی رفع شده است، و در حال حاضر هیچ “مشکلی” برای دسترسی به موتورهای جستجویی نظیر موتور جستجوی گوگل وجود ندارد. در اطلاعیه روابط عمومی این شرکت بدون اینکه علت مسدود شدن یک روزه گوگل بیان شود، آمده بود: “مشکل” عدم دسترسی به موتور جستجوی اینترنتی گوگل، چند ساعته و در برخی از نقاط کشور بوده است که هم‌اکنون کاربران اینترنت می‌توانند همچون گذشته از خدمات چنین موتورهایی بهره‌مند شوند.
این در حالی است که تاکنون بسیاری از فعالان اینترنتی نسبت به پاسخگو نبودن نهادهای مربوط ازجمله وزارت ارتباطات، شرکت فناوری اطلاعات و کمیته تعیین مصادیق فیلترینگ اعتراض کرده‌اند. این بار نیز این اعتراض بی‌حاصل نسبت به عدم پاسخگویی سریع و صریح این نهادهای دولتی، در تعدادی از سایت‌های اینترنتی ابراز شد. از این جمله، سایت “آی‌تی آنالیز” در گزارشی با انتقاد از فیلترینگ سایت گوگل و اظهارات متناقض مسئولان در این باره، نوشت: “تفاوت فیلترینگ در ایران با بقیه کشورها به نامشخص بودن مرجع این تصمیم مربوط می‌شود که زمینه را برای انواع سوءاستفاده‌ها، شایعه‌پراکنی‌ها، اشتباهات و مسایلی از این دست بی‌هیچ واکنشی از سوی مرجع مشخص فراهم کرده است. جا دارد کمیته تعیین مصادیق که قاعدتا جایگاه امنیتی فراتر از وزارت اطلاعات و شورای عالی امنیت ملی ندارد، همچون این دو نهاد و دستگاه‌های مشابه باید در چارچوب مشخصی حداقل به اطلاع‌رسانی و تنویر افکار عمومی پرداخته و زمینه را برای ارتباطی دوسویه با مخاطبان خود فراهم سازد.”