در آستانه سالگرداشغال سفارت آمریکا٬ آیت‌الله خامنه‌ای٬ رهبر جمهوری‌اسلامی٬ در سخنانی گرچه به حمایت از تیم مذاکره‌کننده ایرانی پرداخت٬ اما هم‌زمان به آمریکا و باراک اوباما حمله کرد؛ رییس جمهور ی اسلامی هم گفت: “با مردم آمریکا دشمنی نداریم و قدم هایی که تا به حال برداشته شده درست و صحیح بوده است”.
رهبر جمهوری‌اسلامی در سخنانی به مناسبت روز سیزدهم آبان ماه٬ با اشاره به اینکه مذاکرات ایران و غرب تنها پیرامون مساله هسته‌ای است٬ چنین گفت: “هیچ‌کس نباید این مجموعه‌ی مذاکره‌کنندگان ما را با مجموعه‌ی شامل آمریکا - همان شش دولت، به‌اصطلاح پنج بعلاوه‌ی یک - سازش‌کار بداند؛ این غلط است؛ اینها مأموران دولت جمهوری اسلامی ایران هستند، اینها بچّه‌های خودمان هستند، بچّه‌های انقلابند؛ یک مأموریّتی را دارند انجام میدهند. کار سختی هم هست [که] بر عهده‌ی اینها است؛ دارند با تلاش فراوان آن کاری را که بر عهده‌ی آنها است انجام میدهند. بنابراین نباید مأموری را که مشغول یک کاری است و مسئول یک فرایندی است مورد تضعیف یا توهین یا بعضی از تعبیراتی که گاهی شنیده میشود - که اینها سازش‌کارند، و مانند اینها - قرار داد؛ نه، این حرفها نیست. این را هم توجّه داشته باشید، این مذاکره‌ای که امروز دارد انجام میگیرد با شش کشور - که آمریکا هم جزو این شش کشور است - فقط در مورد مسائل هسته‌ای است و لاغیر. بنده هم اوّلِ امسال در مشهد مقدّس در سخنرانی گفتم [که] مذاکره در موضوعات خاص اشکالی ندارد؛ منتها گفتم من اعتماد ندارم، خوشبین نیستم به مذاکره، لکن میخواهند مذاکره کنند، بکنند؛ ما هم به اذن‌الله ضرری نمی‌کنیم”.
این چندمین بار است که رهبر جمهوری‌اسلامی٬ ضمن تاکید بر موافقت خود پیرامون مذاکره با آمریکا٬ گفته این گفت‌وگوها محدود به مسایل هسته‌ای است. وی پس از سفر حسن روحانی به نیویورک و گفتوگوی تلفنی وی با باراک اوباما هم گفته بود: “ما از تحرک دیپلماسی دولت حمایت میکنیم و به تلاش دیپلماسی اهمیت می‌دهیم و از آنچه در سفر اخیر بود حمایت میکنیم البته برخی از آنچه در سفر نیویورک پیش آمد به نظر ما بجا نبود لکن ما به هیات دیپلماسی دولت عزیزمان خوشبین هستیم ولی به آمریکایی‌ها بدبین ایم”.
پیش از اظهارات وی٬ عباس عراقچی، معاون وزارت خارجه٬ که همراه روحانی به نیویورک رفته بود٬ در پاسخ به انتقادها از تماس روحانی با اوباما٬ گفته بود که آیت‌الله خامنه‌ای٬ رهبر جمهوری اسلامی٬ با انجام گفت‌وگو میان ایران و آمریکا مخالفتی ندارد و خود حسن روحانی “به صلاح ندیده” است که با باراک اوباما مذاکره حضوری داشته باشد: “دیدار، گفت‌وگو و مذاکره با یک تماس تلفنی تفاوت ماهوی زیادی دارد و با محاسبات و فرمایشات دکتر روحانی برگزاری ملاقات به صلاح نبود… پس از رد ملاقات٬ تماس‌ها برقرار و ایده‌های دیگری مطرح شد که این ایده‌ها منجر به گفتوگوی تلفنی بین دو رییس جمهوری شده و آقای اوباما با دکتر روحانی تماس گرفت”.
آیت‌الله خامنه‌ای البته در سخنرانی اخیر خود هم تاکید کرده است که این مذاکرات به نظر وی سودی نخواهد داشت: “بنده همچنان که گفتم خوشبین نیستم؛ من فکر نمیکنم [از] این مذاکرات آن نتیجه‌ای را که ملّت ایران انتظار دارد، به‌دست بیاید، لکن تجربه‌ای است و پشتوانه‌ی تجربی ملّت ایران را افزایش خواهد داد و تقویت خواهد کرد؛ ایرادی ندارد امّا لازم است ملّت بیدار باشد. ما از مسئولین خودمان که دارند در جبهه‌ی دیپلماسی فعّالیّت میکنند، کار میکنند، قرص و محکم حمایت میکنیم، امّا ملّت باید بیدار باشد، بداند چه اتّفاقی دارد می‌افتد [تا] بعضی از تبلیغاتچی‌های مواجب‌بگیر دشمن و بعضی از تبلیغاتچی‌های بی‌مزدومواجب ـ- از روی ساده‌لوحی ـ- نتوانند افکار عمومی را گمراه کنند”.
چند ساعت پس از سخنان رهبر جمهوری‌اسلامی٬ حسن روحانی نسبت به این سخنان واکنش نشان داد و ضمن تشکر از آیت‌الله خامنه‌ای، با اشاره به اینکه “دیپلماسی دولت متکی به خواست مردم و تدبیر و رهنمودهای مقام معظم رهبری” است و “دولت همواره از راهنمایی‌ها و رهنمودهای رهبری بهره مند بوده و در ادامه راه نیز نیازمند مشخص کردن مسیر و تداوم رهنمودهای مقام معظم رهبری است”٬ گفت: “مردم ایران با هیچ ملتی و از جمله با مردم آمریکا دشمنی نداشته و ندارند و آنچه موجب نگرانی بوده و خواهد بود سیاست‌های خصمانه است که همواره از سوی مردم ایران محکوم بوده است… قدم هایی که تا به حال برداشته شده درست و صحیح بوده و از سوی ملت ایران و مقام معظم رهبری تایید شده و البته دولت و مذاکره کنندگان نیز باید کاملا هوشیار باشند؛ در کنار لبخندها در مذاکرات باید کمرها را محکم ببندیم زیرا در یک کارزار دیپلماتیک قدم گذاشتیم. چنانکه مقام معظم رهبری تاکید کردند مذاکرات در عرصه بین المللی کار آسانی نیست و دولت وارد کارزار مذاکراتی سخت شده و به طور جدی نیازمند حمایت مردم و مقام معظم رهبری است و امیدواریم چنانکه این حمایت ها تا به حال وجود داشته پس از این نیز ادامه داشته باشد چرا که دولت بدون خواست و حمایت مردم و رهبری معظم انقلاب قادر به رساندن این تلاش‌ها به مقصد نیست”.
پیش از این برخی از نزدیکان رهبر جمهوری‌اسلامی نیز مذاکرات انجام شده را برای “اتمام حجت” با غرب٬ توصیف کرده بودند. از آن جمله کاظم صدیقی٬ امام جمعه موقت تهران٬ هفته گذشته گفته بود که آیت‌الله خامنه‌ای٬ رهبر جمهوری‌اسلامی٬دست دولت روحانی را برای مذاکره با غرب باز گذاشته تا به این ترتیب با دنیا اتمام حجت کند: “ما اتمام حجت میکنیم تا ببینیم در آخر چه میشود”.
افراد و نهادهای نزدیک به رهبر جمهوری‌اسلامی در این مدت انتقادات زیادی را متوجه سیاست خارجی روحانی کرده‌اند. پس از تماس تلفنی حسن روحانی با باراک اوباما٬ محمدعلی جعفری٬ فرمانده سپاه پاسداران و حسین سلامی٬از اعضای عالیرتبه این نهاد٬ به انتقاد از این عمل روحانی پرداختند. مجتبی ذوالنور٬ مشاور نماینده ولی فقیه در سپاه پاسداران هم پیرامون محرمانه بودن مذاکرات با غرب گفته بود: “اگر گروه ۱+۵ بگوید تا زمان لغو غنی‌سازی، تحریم‌ها را لغو نمی‌کند، ممکن است تیم مذاکره‌کننده ایرانی نیز وعده‌هایی داده باشد که مورد قبول ملت قرار نگیرد؛ از این رو مذاکرات نیاز به شفاف‌سازی دارد”.
حسین شریعتمداری٬ مدیرمسوول منصوب آیت‌الله خامنه‌ای در روزنامه کیهان هم از سردمداران انتقاد از دولت روحانی است. وی پس از تماس تلفنی روحانی با اوباما٬ نوشت: “آخرین بخش از سفر نیویورک که باید آن را تأسف‌بارترین پرده و بزرگترین امتیازی دانست که رئیس‌جمهور محترم کشورمان به حریف داده است، مکالمه تلفنی ایشان با رئیس‌جمهور آمریکاست که در آخرین دقایق حضور رئیس‌جمهور کشورمان در نیویورک و هنگام ترک آمریکا به سوی ایران صورت پذیرفته بود… اگر درخواست مکالمه از سوی آقای روحانی بوده است، آیا نسبت دادن آن به آمریکایی‌ها با شعار «دولت راستگویان» در تناقض نیست؟! و چنانچه این درخواست از سوی آمریکایی‌ها بوده است، نشان‌دهنده آن است که دولت آمریکا حتی در حد و اندازه اعلام‌نظر درباره یک مکالمه تلفنی هم صداقت نداشته و قابل اعتماد نیست، بنابراین پرسش بعدی آن است که جناب روحانی و هیئت بلندپایه همراه ایشان با چه تحلیل و تفسیری از ضرورت اعتماد به آمریکا یاد کرده و با آنهمه تبلیغات گسترده و پرحجم از تعامل اعتمادساز آمریکا به عنوان یکی از دستاوردهای سفر نیویورک یاد میکنند؟! و این چه «گام اعتمادسازی»! است که هیچیک از طرفین تماس حاضر نیستند مسئولیت آن را برعهده بگیرند؟!”
اما این تنها انتقاد شریعتمداری از دولت نبود. پس از انجام مذاکرات ایران و گروه ۱+۵ در ژنو٬ نیز شریعتمداری در سرمقاله این روزنامه نوشت: “آنچه با جرات درباره مذاکرات ژنو می‌توان گفت این است که حریف امتیاز- و یا قول امتیاز- گرفته و در مقابل هیچ امتیازی نداده است. اگر اینگونه باشد- که شواهد از آن حکایت میکنند- با پوزش باید پرسید؛ غیر از امتیازاتی که احتمالا به حریف داده و یا قول آن را داده‌ایم، چه نکته و بخش درخور توجه دیگری هست که باید محرمانه بماند؟”
وی هفته گذشته نیز درباره تاکتیک دولت برای مذاکرات چنین نوشت: “حضرات روحانی و ظریف! شما بزرگواران درباره ضرورت محرمانه ماندن مذاکرات- با عرض پوزش- دچار یک اشتباه فاحش شده و موضوع را جا به‌جا مطرح کرده‌اید. نکته‌ای که اگر به آن توجه می‌کردید، با این همه اعتراض به‌حق و دلسوزانه روبرو نمی‌شدید، از روزنامه‌های زنجیره‌ای و اصحاب فتنه و مدیران بیرونی آنها انتظار نیست که توان درک این نکات را داشته باشند ولی از شما این انتظار هست”.
محمدجواد لاریجانی٬ دبیر ستاد حقوق‌بشر قوه‌قضاییه هم گفتوگوی تلفنی اوباما و روحانی را کار نادرستی توصیف کرده بود٬ چرا که به گفته وی “جمهوری اسلامی باید به گونه‌ای عمل کند که در دیپلماسی قهرمانانه خود کوچکترین خطا و اشتباهی را انجام ندهد…”. لاریجانی گفته بود: “مذاکره و برقراری رابطه اوباما و روحانی نقشه ای بود که توسط رژیم صهیونیستی به راه انداخته شد و اسرائیل با این اقدام می خواست نشان دهد که رئیس جمهور ما در داخل کشور مورد حمایت نیست و سخنان او در سازمان ملل کاملا شخصی بوده است”.
رهبر جمهوری‌اسلامی در سال‌های گذشته همواره از مخالفان اصلی هرگونه گفت‌وگو با آمریکا بود. با این حال وی پس از انتخاب حسن روحانی و تصمیم دولت برای تغییر شرایط، از تعبیر “نرمش قهرمانانه” برای توصیف دیپلماسی جدید جمهوری‌اسلامی استفاده کرد. ماه گذشته علی سعیدی٬ نماینده ولی‌فقیه در سپاه پاسداران٬ به تشریح دلایل تغییر تاکتیک آیت‌الله خامنه‌ای در سیاست خارجی پرداخت و با اشاره به تفاوت “در سیره سیاسی امام راحل و رهبر معظم انقلاب”٬ این تفاوت‌ها را “براساس حکمت و عزت نظام” توصیف کرد و گفت: “ولی فقیه باید بر این اساس و روند حرکت کند و آن را مدیریت نماید. اصل جهاد ثابت است ولی شیوه مبارزه و جهاد متغیر بوده و به تناسب زمان و مکان از سوی ولی فقیه زمان تعیین میشود”. وی عوامل تغییر تاکتیک در سیاست خارجی را چنین توصیف کرد: “تعداد نفرات و مقدار امکانات و تجهیزات… تغییر در وضعیت پیروان… میزان تهدید… و رفتار جبهه مقابل…”.
نماینده ولی‌فقیه در سپاه ادامه داده بود: “برخی امروز به سخن امام راحل استناد میکنند و می‌گویند امام موافق حذف شعار مرگ بر آمریکا بود ولی سؤال ما از این افراد این است که حذف شعار مرگ بر آمریکا جزء کدام اصول است ثابت یا متغیر. حذف شعار مرگ بر آمریکا جزء اصول متغیر است و تغییر تاکتیک و روش نسبت به آن تنها از سوی ولی فقیه زمانه صورت میگیرد”. به گفته سعیدی: “رهبر معظم انقلاب تنها مذاکره با آمریکا را در حیطه حل مشکلات هسته‌ای آن هم با تاکتیک نرمش قهرمانانه نظر دارد و نرمش قهرمانانه به معنای انعطاف در عین اتکا به قدرت و عزت است”.
