چندی پس از افزایش تعداد کشته شده‌های ایرانی در سوریه، برخی خبرگزاری‌ها نوشته‌اند که اعضای سپاه پاسداران مشغول عقب‌نشینی از برخی مناطق جنگی سوریه هستند. اتفاقی هم‌زمان با انتخاب جانشین حسین همدانی در قرارگاه “امام حسین” سپاه پاسداران.
بلومبرگ پنج‌شنبه هفته گذشته به نقل از “منابع رسمی” آمریکا نوشت که نشانه‌هایی از عقب‌نشینی سپاه پاسداران در منطقه‌های جنگی سوریه دیده شده. این خبر در حالی منتشر می‌شود که هفته گذشته علی‌اکبر ولایتی، مشاور بین‌الملل آیت‌الله خامنه‌ای، گفته بود بشار اسد، رئیس جمهوری سوریه، “خط قرمز” ایران است و جمهوری‌اسلامی در میدان‌های “جنگ و سیاست” پشت وی را خالی نخواهد کرد.
ولایتی هفته گذشته به سوریه سفر کرد. سفری که به نوشته رسانهها در راس هیاتی برای دیدار با “مقام‌های بلندپایه سوریه” انجام شد. او ضمن اشاره به اینکه پیروزی‌های اخیر “ارتش و نیروهای مردمی سوریه” در سایه کمک‌های “کشورهای دوست و هم‌پیمان از جمله ایران و روسیه” به دست آمده، گفته بود که ایران به حمایت‌های خود از دولت سوریه و شخص بشار اسد ادامه خواهد داد.
پیش از این سعید جلیلی، نماینده آیت‌الله خامنه‌ای در شورای عالی امنیت ملی از سوریه به عنوان “قلب مقاومت در منطقه” نام برده بود که “باید به بهترین نحو ممکن حفظ شود” و نباید اجازه داد “آمریکا با توطئه‌آفرینی قلب مقاومت را از بین ببرد”.
در چند ماه اخیر تعداد قربانیان ایرانی در سوریه نیز افزایش یافته است. مساله‌ای که به عقیده منتقدان و مخالفان حکومت، نشانی بر دخالت‌های نظامی جمهوری‌اسلامی در سوریه است. از جمله این افراد می‌توان به حسین همدانی اشاره کرد. او بلندپایه‌ترین مقام سپاه پاسداران است که تاکنون در سوریه کشته شده است.
با این حال مسئولان سپاه پاسداران تاکید کرده‌اند که ایران در سوریه تنها حضور مستشاری دارد و دلیل بالا رفتن تلفات نیز حضور این نیروها در میدان جنگ برای بررسی بهتر اوضاع و تصمیم‌گیری است. گرچه محسن رضایی، فرمانده سابق سپاه پاسداران، در مراسم تشییع جنازه همدانی، خبر از آن داده بود که این فرمانده سپاه در ۸۰ عملیات در سوریه حضور داشته و دو قرارگاه نظامی نیز در این کشور ایجاد کرده است.
ماه گذشته اما حسین سلامی، جانشین فرمانده سپاه پاسداران، خبر از آن داده بود که ایران با درخواست دولت سوریه در “چهار سطح راهبردی، عملیاتی، تاکتیکی و فنی” به ارتش این کشور کمک می‌کند. زمستان سال ۹۲ نیز محمود نبویان، نماینده مجلس، گفته بود که جمهوری اسلامی “۱۵۰ هزار سوری” را در ایران و ۱۵۰ هزار سوری را در سوریه تعلیم داده و “۵۰ هزار نیروی حزب‌الله” نیز به آن‌جا فرستاده است.
حسن شمشادی، خبرنگار سازمان صدا و سیما در سوریه، پس از افزایش کشته‌شده‌‌های “ایرانی و غیرایرانی در سوریه” در یکی از پست‌های اینستاگرام خود نوشت که دلیل این مساله آغاز عملیات “انتقام سخت” است. عملیاتی که به گفته وی اعضای سپاه پاسداران در سوریه، نقش “مستشاری” در آن دارند.
نیروهای ایران در سوریه از سوی حکومت “مدافعان حرم” نامیده می‌شوند. زیرا ادعا می‌شود که این نیروها علاوه بر کمک مستشاری به ارتش سوریه، وظیفه محافظت از برخی اماکن مقدس شیعیان را به عهده دارند. بلندپایه‌ترین مقام سپاه پاسداران در سوریه قاسم سلیمانی، فرمانده لشکر قدس سپاه پاسداران است.
رسانه‌های غربی از سلیمانی به عنوان فردی یاد می‌کنند که ولادیمیر پوتین، رئیس‌جمهور روسیه، را برای حمله هوایی به مواضع مخالفان در سوریه قانع کرد. مساله‌ای که از سوی رسانه‌های نزدیک به اصول‌گرایان تکذیب شد. با این حال نشریه رمز عبور، در گفت‌وگویی با “مسعود اسداللهی” - که به نوشته این نشریه به دلیل “حضور میدانی در بحران‌های منطقه‌ای” دارای “تسلط ویژه‌ای” بر مسایل است - به نقل از او نوشت: “سردار سلیمانی در اقناع آقای پوتین برای اینکه به صورت عملیاتی وارد شوند، نقش بسیار تاثیرگذاری را ایفا کرد”.
ایران و روسیه از جمله متحدان بشار اسد، رئیس‌جمهور سوریه هستند. این دو کشور از زمان آغاز درگیری‌ها در سوریه، به حمایت از دولت این کشور پرداختند. در مقابل کشورهایی نظیر آمریکا، عربستان سعودی و قطر از برخی مخالفان بشار اسد حمایت کردند. علاوه بر حکومت فعلی، بخش‌هایی از خاک سوریه در اختیار ارتش آزاد و دیگر مخالفان دولت و بخش‌هایی دیگر در اختیار گروه موسوم به دولت اسلامی (داعش) است.
کمک‌های ایران به سوریه تنها به مسایل نظامی محدود نمی‌شود. در زمان اوج درگیری‌های داخلی در سوریه میان دولت بشار اسد و مخالفان، علاءالدین بروجردی، رئیس کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی مجلس، گفته بود “کمک‌های اقتصادی و حمایت‌های سیاسی و بین‌المللی” ایران از سوریه ادامه خواهد یافت، چرا که “این گونه کمک‌ها، کمک به منافع جمهوری اسلامی و امنیت ملی ما است”.
مساله‌ای که به گفته حسین شیخ‌الاسلام، مشاور اموربین‌الملل علی لاریجانی، در گفت‌وگوهای هسته‌ای هم مورد استفاده قرار گرفت. به گفته او مهم بودن “موقعیت زمانی” باعث “کمک فراوان” به جمهوری‌اسلامی شد: “قضیه سوریه بود و نیاز آمریکایی‌ها بود و ما از این نیاز استفاده کردیم”.
چند ماه پیش نماینده ویژه سازمان ملل در سوریه خبر از آن داده بود که جمهوری‌اسلامی سالانه ۶ میلیارد دلار به کشور سوریه و دولت بشار اسد، کمک مالی می‌کند. مبلغی که به نوشته بلومبرگ در سال‌های ۲۰۱۲ و ۲۰۱۳ بین ۱۴ تا ۱۵ میلیارد دلار بوده است. حدود سه سال پیش رسانهها خبر از دو کمک ۵ میلیارد و ۸۰۰ میلیون دلاری و سپس - سه ماه بعد - کمک ۱۰ میلیاردی ایران به سوریه را منتشر کرده بودند. دو سال پیش نیز ادیب مایالیا، رئیس بانک مرکزی سوریه، گفته بود که ایران با افتتاح یک حساب مالی “به ارزش یک میلیارد دلار” برای بودجه واردات و سه میلیارد برای دستیابی به نفت و محصولات نفتی” حمایت خود از سوریه را ادامه می‌دهد.
در هفته‌های گذشته تغییرات مهمی در وضعیت سوریه رخ داده است. علاوه بر برگزاری دو نشست، روسیه نیز اقدام به حمله هوایی به بخش‌هایی از این کشور کرده است. مقام‌های روسی معتقدند که هدف آن‌ها نیروها و تاسیسات داعش در سوریه است. با این حال آمریکا و متحدانش مدعی‌اند که بیش از ۹۰ درصد اهدافی که روسیه بمباران کرده، متعلق به “مخالفان میانه‌رو”ی سوریه و بشار اسد است. در ماه‌های اخیر دو نشست در وین پیرامون آینده سوریه برگزار شد که ایران نیز در آن‌ها حضور داشت. در این نشست‌ها طرفین بر سر زمان آتش‌بس، انتخابات ریاست جمهوری، تشکیل دولت موقت و محول کردن مسئولیت معرفی گروه‌‌های مخالف سوری به نماینده سازمان ملل به توافق رسیدند.
پس از برگزاری دور نخست این نشست با حضور ایران، آیت‌الله خامنه‌ای گفته بود که “معنی ندارد” کشورهای مختلف جهان “دور هم جمع شوند و راجع به یک نظام حکومتی و رئیس آن حکومت” تصمیم بگیرند، چرا که این مساله “بدعتی خطرناک” است و “هیچ حکومتی در جهان اجرای آن را درباره خود نمی‌پذیرد”.
