بر اساس گزارشی از سازمان ملل که به بیرون درز کرده است، ایران به تامین مواد هسته ای برای کارخانه آب سنگین اراک ادامه می دهد.
ناظران اکنون در حال بررسی این وضعیت هستند که آشکارا خلاف تحریم های سازمان ملل است. آن ها باید تعیین کنند که آیا این کار نقض توافق موقت به دست آمده در مذاکرات ژنو میان ایران و شش قدرت بزرگ جهانی به شمار می آید یا نه.
بر اساس این توافق، که به برنامه عمل مشترک معروف است، هر گونه کار بر روی تاسیسات اراک باید متوقف شود ولی اشاره مستقیمی به موضوع تامین مواد برای این تاسیسات در آن نشده است. در هر حال تصمیم ایران به ادامه خرید مواد برای این تاسیسات غیر قابل قبول است. هر گونه توافق دراز مدت با ایران باید تضمین کند تامین مخفیانه مواد هسته ای هم ممنوع و هم قابل جلوگیری باشد.
شورای امنیت سازمان ملل متحد چندین قطعنامه علیه ایران صادر کرده است تا غنی سازی اورانیوم توسط این کشور را متوقف سازد و از توسعه تاسیسات آب سنگین و برنامه های موشکی ایران را محدود سازد.
از زمان صدور اولین قطعنامه سازمان ملل، ایران توانایی غنی سازی اورانیوم خود را افزایش داده است و احداث مجموعه راکتور آب سنگین اراک را تقریبا تکمیل کرده است و همچنان به توسعه فناوری موشکی دوربرد خود ادامه می دهد. کلیه این امور از طریق تامین مخفیانه مواد از کشورهای غربی یا از طریق کشورهایی نظیر چین، امارات متحده عربی و ترکیه میسر شده است.
هئیت متخصصین سازمان ملل بارها از موارد نقض تحریم ها توسط ایران گزارش داده اند. پروژه آلفا، در کینگز کالج لندن هم با همکاری موسسه علوم و امنیت بین المللی در واشنگتن موارد متعددی از تامین مخفیانه مواد توسط ایران را ردیابی کرده است. ایران می گوید تحریم ها غیرقانونی است و به زیر پا گذاشتن آن ها هم اعتراف کرده است. روحانی گفت “ما به دور زدن تحریم ها افتخار می کنیم.” این رفتار بر خلاف تلاش های کشورهای ۱+۵ در رسیدن به توافقی دراز مدت با ایران است.
تامین مخفیانه مواد باید در چشم انداز وسیع تر برنامه های ایران ارزیابی شود. ایران بطور قطع از دهه ۱۹۸۰ تا اوائل دهه ۲۰۰۰ فعالیت های هسته ای خود را پنهان کرده و در همان زمان روی توانایی هسته ای نظامی نیز کار کرده است. در چندین مورد فعالیت های مخفیانه ایران، نظیر تاسیسات غنی سازی نطنز و تاسیسات زیر زمینی نزدیک قم بر ملا شده است. برنامه هسته ای ایران از سوی دیگر مناسب نیازهای انرژی کشور نیست. ایران همچنین از بازرسی تاسیسات نظامی خود توسط آژانس بین المللی انرژی هست های جلوگیری می کند.
با این وجود وزارت خارجه آمریکا اعلام کرده است که دلایلی برای قبول اینکه ایران از توافق برنامه عمل مشترک پیروی نمی کند، وجود ندارد. تا کنون ایران تولید اورانیوم با غلظت ۲۰ درصد را متوقف کرده است و ذخیره خود را تبدیل به سوخت کرده است. همچنین تحقیقات خود در زمینه سانتریفیوژ های پیشرفته را نیز متوقف کرده است.
علی رغم این موضوع، گزارش سازمان ملل در این زمینه نگران کننده است. کنترل جابجایی کالاهای مرتبط با فناوری هسته ای یکی از جوانب مهم سیستم جهانی خلع سلاح هسته ای به شمار می آید که هدف آن جلوگیری از توسعه سلاح های هسته است. تامین غیر علنی مواد هسته ای در چند دهه اخیر باعث ایجاد برنامه های هسته ای در چندین کشور شده است.
هرچند تامین مواد هسته ای توسط ایران، تعهد این کشور را نسبت به برنامه عمل مشترک را زیر پا نمی گذارد، ولی چنین عملی اعتبار هر گونه سیاست خلع سلاح هسته ای با این کشور در دراز مدت را زیر سئوال می برد. اگر ایران به تامین مخفیانه مواد هسته ای ادامه دهد، هیچ اطمینانی نمی توان به اظهارات این کشور در مورد برنامه هسته ای خود در زمان حال یا در آینده داشت. به این دلیل کاملا حیاتی است که در هر گونه توافق دراز مدت مساله ممنوعیت تامین مخفیانه مواد هسته ای گنجانده شود. ایران نیز باید برای نشان دادن حسن نیت خود از انجام این امر خودداری کند.
مساله مهم در اینجا چگونگی نظارت بر تامین مواد هسته ای توسط ایران است. آژانس بین المللی انرژی هسته ای توانایی انجام این نظارت را دارد. هیئت متخصصین سازمان ملل در زمینه تحریم ها هم وظیفه دارد موارد نقض تحریم ها را بررسی کند و باید بتواند مصرف نهایی مواد عازم ایران را شناسایی کند. مساله کلیدی آن است که چگونه می توان این توانایی کنترل را در یک توافق دراز مدت گنجاند و اطمینان حاصل کرد که مواد هسته ای دریافت شده توسط ایران به مصرف موارد غیر مجاز نمی رسد. این سیستم های کنترل باید بتواند در دراز مدت عمل کند.
شکست در رسیدن به چنین راهکاری این خطر را دارد که هر گونه توافقی را بی اثر سازد.
منبع: تلگراف - 5 دسامبر
