از اوایل دهه دوم آذرماه 76، فضای شهر تهران آماده برگزاری کنفرانس سران اسلامی بود. در همان ایام ستاد برگزاری هشتمین نشست سران کشورهای اسلامی با پخش اطلاعیه هایی در بین مردم به دلیل مسائل امنیتی، محدودیتهایی برای شهروندان در برخی مناطق به مدت ده روز ایجاد کرد. [ روزنامه همشهری –دوازدهم آذر 1376]
چهاردهم آذرماه ساختمان محل برگزاری این نشست افتتاح شد. این ساختمان که گفته می شد در مدت شش ماه آماده بهره برداری شده است در مجموعه ای با زیربنای 85 هزار مترمربع و در زمینی به مساحت 24 هزار متر مربع احداث شده بود. سید محمد خاتمی پس از گشایش محل اجلاس و اقامتگاه سران کشورهای اسلامی در تهران گفت: «همزمان با پیشرفت امور، و قرار گرفتن ایران در کانون اجتماعات و رفت و آمدها وجود چنین ساختمان و مجموعه هایی برای ما حیاتی بود. با ساخته شدن این مجموعه، یکی از آرزوهای ما در مسیر فعال بودن در عرصه های جهانی و داخلی برآورده شد.»
از روز بعد اجلاس وزیران خارجه کشورهای اسلامی در تهران آغاز به کار کرد. و روز سه شنبه، هجدهم آذرماه نیز اجلاس سران کشورهای اسلامی افتتاح شد. رهبر ایران آیت الله خامنه ای، اولین سخنران این مراسم بودند و سپس، اجلاس مزبور گشایش یافت. سخنرانی رهبر ایران اقدامی غیر دیپلماتیک تلقی شد. از آنجا که سران کشورهای اسلامی بلحاظ سیاسی هم‌سطح با رئیس‌جمهور ایران بودند حضور رهبر ایران که خود را بالاتر از سران کشورهای اسلامی تلقی می‌کرد با نوعی نارضایتی همراه شد. او طی سخنانی در این نشست پیشنهاد کرد: «کنفرانس اسلامی باید […] به نمایندگی از پنجاه و پنج کشور اسلامی و یک میلیارد و چندصدمیلیون نفوس، یکی از اعضای ثابت شورای امنیت سازمان ملل شود، و تا وقتی حق وتو باقی است، ششمین عضو دارای حق وتو در آن شورا باشد.»! [روزنامه جمهوری اسلامی-هجدهم آذر 1376] این حرف که بعنوان ابتکار ویژه رهبر ایران به شدت بر روی آن تبلیغ شد همانند ابتکارات دیگر او – مانند تشکیل اپک گازی در چند ماه گذشته- طوری بیان شد که گویی برای اولین بار است که مطرح می‌شود و پیش از آن هیچ سخنی در اینباره گفته نشده است! از طرفی تلاش شد که ریاست سید محمد خاتمی بر این کنفرانس کم اهمیت تلقی شده و زیاد بر روی آن مانوری انجام نگیرد. چرا که اگر ریاست کنفرانس با خاتمی بود پس ممکن نبود که رهبر ایران در جایی سخن بگوید که دیگری ریاست آن را بر عهده دارد! همچنین قرار بر رتضعیف موقعیت داخلی خاتمی بود و نباید در افکار عمومی مردم نمایشی هرچند غیرواقعی از اقتدار خاتمی به نظر مردم می‌رسید.
سید محمد خاتمی که ریاست اجلاس را برعهده داشت و تا سه سال پس از آن نیز ریاست اجلاس بر عهده داشت، طی سخنان مبسوطی، دیدگاه‌های تهران در باره این کنفرانس ومسأله وحدت مسلمانان را تشریح کرد. رئیس جمهور در جمع شرکت کنندگان هشتمین نشست سران کشورهای اسلامی گفت: «درد بزرگ امت اسلامی که روزگاری پرچمدار دانش و اندیشه و مدنیت بوده، این است که در قرن های اخیر دچار ضعف و واپس ماندگی شده و با انفعال دردناکی که در برابر تمدن پر هیمنه غالب روزگار پیدا کرده، حتی فرصت بهره گیری درست از دست آوردهای این تمدن را نیز نیافته است. باید بدانیم این انفعال، سستی و عقب ماندگی سرنوشت محتوم ما نیست و قومی که آفریننده یکی از درخشانترین تمدن های تاریخ بوده، باز هم قادر است تمدن ساز باشد.» خاتمی در بخش دیگری از سخنان خود خواستار کوشش کشورهای اسلامی برای رسیدن به “جامعه‌مدنی‌اسلامی” شد. رئیس جمهور سپس به مسأله امنیت و صلح اشاره کرده و صلح خاورمیانه را تنها در صورتی محق دانست که به احقاق حق همه مردم فلسطین، بازگشت آوارگان و آزادی سرزمینهای اشغال شده و قدس منجر شود. [نوزدهم آذر 1376]
اجلاس سران کشورهای اسلامی به مدت سه روز از 18 تا 20 آذرماه 76 ادامه داشت و نهایتاً با صدور قطعنامه ای رسمی و با شعار عزت، گفتگو و مشارکت به پایان رسید. این بیانیه که متضمن مواضع تندی علیه اسرائیل بود، بعنوان پیروزی تهران محسوب شد. در بند چهارم و پنجم این بیانیه از زبان کشورهای عضو سازمان آمده بود:
«اشغال فلسطین و سرزمینهای عربی را شامل قدس شریف، ارتفاعات جولان در سوریه و جنوب لبنان را محکوم می‌کنند. مقاومت استوار مردم فلسطین، لبنان و سوریه را در برابر اشغالگری اسرائیل می‌ستایند. آزادی کلیه سرزمینهای اشغالی عربی و اعاده حقوق مردم فلسطین را می‌خواهند. سیاست‌ها و اعمال توسعه‌طلبانه اسرائیل مانند احداث و گسترش شهرک‌های یهودی‌نشین در سرزمینهای اشغالی فلسطین و اعمالی را که برای تغییر وضعیت جغرافیایی و جمعیتی شهر مقدس قدس صورت می‌گیرد محکوم می‌کنند. بر ضرورت توقف عملیات تروریستی دولتی توسط اسرائیل که با بی اعتنائی به اصول حقوقی و اخلاقی تداوم دارد تأکید می کنند. بازنگری هرگونه همکاری نظامی با اسرائیل را با هدف قطع کامل آن را خواستارند. ایجاد منطقه عاری از کلیه سلاحهای کشتار جمعی منجمله تسلیحات هسته ای در خاورمیانه و ضرورت پیوستن اسرائیل به معاهده عدم اشاعه سلاحهای هسته ای و قرار گرفتن کلیه تأسیسات اتمی را تحت پادمانهای آژانس بین المللی انرژی اتمی خواهانند.
بر عزم و اراده خود برای باز پس گیری قدس شریف و مسجدالاقصی و اعاده حقوق ملی و لاینفک مردم فلسطین، اجرای حقوق فلسطینی ها در بازگشت به خانه و کاشانه شان و اجرای حق مردم فلسطین برای تعین سرنوشت و ایجاد کشور مستقل فلسطین با پایتخت قرار گرفتن قدس شریف و اعمال حاکمیت ملی و نیز حق آنان برای ورود و خروج آزاد به کشورشان تاکید می کنند.»
لحن این بیانیه بی‌سابقه پس از آن هرگز در نشستهای مشابه کنفرانس سران کشورهای اسلامی تکرار نشده است.
از سوی دیگر شرکت دبیرکل سازمان ملل کوفی عنان در اجلاس سران تهران پیروزی دیگری برای خاتمی محسوب شد. کوفی عنان در طول برگزاری کنفرانس در تهران بسر برد و دیدارهای متعددی با سران کشورهای اسلامی و همچنین مسئولین ایران داشت.