مرکز آمار ایران چهار روز پیش با انتشار گزارش آمارگیری نیروی کار کشور در تابستان سال 90 سکوت یک سال و نیمه خود را در زمینه نرخ بیکاری شکست؛ اما شکستن این سکوت، خود اعتراضات جدیدی را به همراه داشت. حالا بسیاری از فعالان و کارشناسان اقتصادی معتقدند نرخ بیکاری 11.1 درصدی اعلام شده توسط مرکز آمار “غیر واقعی” است. انتقادها تا آنجا پیش رفته که حتی قائم مقام سابق مرکز آمار گفته نرخ بیکاری در دولت نهم محمود احمدی‌نژاد بعد از دستکاری اجازه انتشار پیدا کرد.
در گزارش مرکز آمار از وضعیت نیروی کار در کشور طی تابستان سال 90 نرخ بیکاری 11.1 درصد اعلام شد؛ این در حالی است که آخرین گزارش رسمی از نرخ بیکاری طی بهار سال 89 منتشر شده بود. بر اساس گزارش اخیر نرخ بیکاری در پاییز سال 89 با 1.5 درصد کاهش نسبت به بهار سال 89 به 12.1 درصد رسیده و در زمستان سال 89 به 14.6 درصد افزایش پیدا کرده است و طی بهار سال 90 بازهم به 12.3 درصد کاهش یافته و در نهایت در تابستان سال جاری به 11.1 درصد کاهش پیدا کرده است.
این آمار نشان دهنده آخرین نرخ بیکاری رسمی اعلام شده پیش از سرشماری سال 90 است و در سرشماری سال جاری برای نخستین بار میزان بیکاری بر اساس تعریف جدید یعنی اشتغال بر مبنای یک ساعت در هفته ارزیابی می شود. صاحبنظران اقتصادی پیش بینی کردهاند که به این ترتیب با توجه به نرخ اعلام شده از سوی مرکز آمار باید انتظار اعلام نرخ بیکاری تک رقمی را همزمان با انتشار نتایج سرشماری سال 90 داشته باشیم.
به دنبال انتشار این آمار، محمد حسین فروزان مهر، معاون وزیر کار در حالی که مدعی بود “نرخ بیکاری همچنان روندی کاهنده” دارد گفت: “نرخ بیکاری تا پایان سال به زیر 11.1 درصد می‌رسد.”
بر اساس گزارش مرکز آمار ایران همچنین نرخ بیکاری جمعیت بین 15 تا 29 سال کشور بالا و در حدود 23 درصد است که این رقم در جمعیت شهری بیشتر بوده و به 30.3 درصد رسیده؛ هر چند به نظر می رسد طبق ارزیابی مرکز آمار، این نرخ نسبت به تابستان سال 89 بهبود و از 34 درصد به 30 درصد کاهش پیدا کرده است.
آمارها و تناقضها
آخرین گزارش مرکز آمار ایران از نرخ بیکاری در حالی منتشر شده است که میان این آمارها و نرخ هایی که پیش از این در گزارش های رسمی سالهای قبل از سوی مرکز آمار و یا به استناد این مرکز توسط بانک مرکزی در مورد بیکاری منتشر شده تفاوتهای فاحشی وجود دارد. بطور مثال با وجود آنکه نرخ بیکاری طی بهار سال 89 در گزارش های قبلی 14.6 درصد اعلام شده، مرکز آمار ایران در آخرین گزارش خود این رقم را 13.5 درصد برآورد کرده است.
با گذشت 4 روز از انتشار این گزارش، مرکز آمار ایران که تنها نهاد رسمی متولی محاسبه نرخ بیکاری در کشور محسوب می شود هیچ توضیحی درباره این دست تناقضات ارائه نکرده است.
این آمارها اما نتوانسته کارشناسان اقتصادی را درباره کاهش نرخ بیکاری توجیه کند. در همین زمینه، حسین راغفر، کارشناس اقتصادی در گفتگو با خبرگزاری ایلنا ادعای مرکز آمار ایران را مبنی بر اعلام 11.1 درصدی نرخ بیکاری در فصل تابستان تکذیب کرده و گفته: “به رغم ادعای مرکز آمار مبنی بر کاهش 2.5 درصدی نرخ بیکاری در فصل تابستان؛ این نرخ هم اکنون 18 درصد برآورد می شود.” او با اشاره به افزایش تعداد واحدهای بحرانی در کشور پیش بینی کرده “نرخ بیکاری تا پایان سال جاری به بالای 20 درصد افزایش یابد.”
در همین حال دبیر اجرایی خانه کارگر استان تهران نیز با توجه به وضعیت کنونی اشتغال و تولید، اعلام نرخ 11،1 درصدی بیکاری را “غیر واقعی” خوانده است. به گفته اسماعیل حق پرستی “مسئولین با ارائه آمار غلط و دروغ، زمینه مساعد را برای تولید و اشتغال فراهم نخواهند کرد و طبیعتا اوضاع فعلی از این که هست، بهتر نخواهد شد.” او پرسیده که “اگر این همه شغل ایجاد شده، پس این همه بیکار از کجا آمده‌اند؟ ارایه آمار 11،1 نرخ بیکاری نوعی ساکت سازی و بزک کردن است اما واقعیت جامعه چیز دیگری است.”
مهرماه امسال داریوش قنبری، نماینده ایلام در مجلس، نرخ واقعی بیکاری در کشور را 30 درصد برآورد کرده بود. در همان زمان جواد زمانی، سخنگوی کمیسیون اجتماعی مجلس نیز گفته بود: “ما که در بین مردم هستیم و مراجعات روزانه آن‌ها برای اشتغالزایی را می‌بینیم، کاهش نرخ بیکاری را احساس نمی‌کنیم.”
انتشار آمار بر اساس دستورات دولتی
به دنبال انتشار آخرین گزارش مرکز آمار ایران از نرخ بیکاری سال 90، اظهارنظرهایی از این دست در رسانههای ایران بسیار زیاد است. در این میان اما سخنان خلیل سعیدی، قائم مقام سابق مرکز آمار ایران، در گفت‌و‌گو با همشهری اقتصادی بود که بیشترین بازتابها را به دنبال داشت. سخنانی که نه تنها این آمار بلکه کل آمارهای دولت محمود احمدی نژاد را زیر سوال برده است.
آقای خلیلی در این گفتگو گفت که نرخ بیکاری در دولت نهم محمود احمدی‌نژاد بعد از دستکاری اجازه انتشار پیدا میکرد. خلیل سعیدی که خود را “شاهد” مثال این ادعا میداند، در توضیح آن گفته که در دوران مسئولیت او در مرکز آمار با موارد متعددی از این دستورات روبه‌رو شده است.
قائم مقام سابق مرکز آمار ایران توضیح داده “در زمان دولت نهم، مرکز آمار ایران، نرخ بیکاری را تولید کرده بود و قصد داشت آن را ارائه کند ولی زمانی که معاون اول وقت رئیس جمهور از نرخ بیکاری که نسبت به دوره های قبل افزایش یافته بود مطلع شد به صراحت اعلام کرد که آمار اصلاح شود.”
خلیل سعیدی تاکید کرد که موارد متعددی از دخالت مقامات ارشد دولتی قبل از انتشار آمارهای مختلف در ایران وجود دارد.
در این باره، خبرآنلاین با یادآوری این نکته که از سال 1385 تغییر مبنای آمار بیکاری بر اساس یک ساعت کار در هفته مبنای اشتغال قرار گرفت، نوشت که “هر چند استناد مرکز آمار و دولت بر اساس تعارف ارائه شده از سوی سازمان بین‌المللی کار است اما با توجه به میزان درآمدها برای ایران مصداق پیدا نمی‌کند”.
گر چه عادل آذر، رئیس مرکز آمار ایران، در دو سال اخیر به طور مکرر از کاهش نرخ بیکاری خبر می‌دهد، اما این خبرها تا کنون با هیچ آمار تکمیلی همراه نشده است.
ادعاهای دولت و تردیدهای جدی
در سه سال گذشته بانک مرکزی و مرکز آمار، گزارش شاخص های اقتصادی نظیر رشد اقتصادی و میزان سرمایه گذاری را منتشر نکرده اند و مرکز پژوهشها می گوید که “همین امر خلاف سبب شده که بعضی مقامات اجرایی با ارائه ارقام بدون استناد مراجع رسمی وضع موجود را موفق جلوه بدهند.”
گزارش‌های منتشر شده نیز حکایت از آن دارد که شمار بیکاران در ایران که حدود 70 درصد جمعیت آن را افراد زیر 35 سال تشکیل می‌دهند، از مرز 2.7 میلیون نفر گذشته است. با این حال هفته گذشته محمود احمدی‌نژاد برای چندمین بار در 6 سال گذشته از ریشه کن کردن بیکاری تا پایان سال 91 خبر داد. رئیس دولت اوایل امسال وعده داده بود که در سال 1390 دو میلیون و 500 هزار شغل ایجاد می‌شود اما با گذشت نزدیک به هشت ماه از آغاز سال جدید اخبار امیدوار‌کننده‌ای از ایجاد فرصت‌های شغلی به گوش نرسیده است.
محمود احمدی‌نژاد مدعی است که دولت در سال گذشته، یک میلیون و 600 شغل ایجاد کرده است و قرار است امسال نیز دو میلیون و 500 هزار شغل ایجاد کند. این در حالی است که در سه سال اخیر سالیانه به صورت میانگین 200 هزار نفر تحت پوشش بیمه بیکاری قرار می گیرند.
مرکز پژوهشهای مجلس ایجاد یک میلیون و 600هزار شغل در سال گذشته و برنامه ایجاد دو میلیون و 500هزار شغل در سال جاری را “مورد تردید جدی” قرار داده و با کنار هم گذاشتن اطلاعات و آمار سالهای قبل نوشته که چطور می توان پذیرفت وقتی در سالهای 1384 تا 1386 با رشد اقتصادی حدود شش درصد به طور متوسط سالانه 764 هزار شغل ایجاد شده، در سال گذشته با رشد یک درصدی یک میلیون و ششصدهزار شغل ایجاد شده باشد.
هر ساله نزدیک به 900 هزار نفر وارد بازار کار می شوند و کارشناسان می گویند حتی اگر دولت بتواند وعده خود را عملی کرده و برای همه بیکاران شغلی ایجاد کند باز هم نخواهد توانست بیکاری در ایران را به کلی ریشه کن کند.
