نگاه ♦ سینمای ایران

نویسنده
رضا بهاری

فیلم اخراجی ها ساخته مسعود ده نمکی چهره سر شناس “ حزب اله” از فیلمهای جنجالی بیست و پنجمین جشنواره فیلم فجر بود. همکاران روز درتهرا ن در دو مطلب متفاوت به این فیلم پرداخته اند.

نگاه اول: مهدی شکیبائی

فیلم دلخواه ارشاد برای مردم

ekharajihaposterb.jpg

اینکه اخراجی ها لزوما فیلم خوبی بوده که تا امروز توانسته منتخب بهترین فیلم مردمی باشد به هیچ وجه ادعای درست و کارشناسی نیست. این فیلم کلی بازیگر مطرح دارد که هر یک به تنهایی می توانند موجبات توفیق تجاری یک پروژه سینمایی را سبب شوند.

مسعود ده نمکی از چهره های مطرح راست افراطی در عرصه روزنامه نگاری بوده است. او در نشریاتی همانند شلمچه، فکه و یا لثارات از منتقدین سیستم فرهنگ در دوره های پیشین دولت بوده است. ده نمکی و گروهی از هم اندیشانش همانند حسین الله کرم پس از ارشاد مطبوعاتی گام در راه عمل می گذاشتند و گاهی با خشونت با مخالفین فکری خود برخورد می کردند.

تا اینکه ده نمکی فکرکرداز راه سینما بهتر می تواند رسالت خود را انجام دهد. پس فیلم مستند فقر و فحشا را جلوی دوربین برد. این فیلم نتوانست مجوز نمایش بگیرد، اما به خاطر نامش دست به دست در بازار دستفروشان گشت. ده نمکی بلافاصله پس از آن مستند کدام استقلال، کدام پیروزی را جلوی دوربین برد. این فیلم هم هنوز وضعیت نمایش اش مشخص نبود که خبر رسید ده نمکی قصد دارد یک فیلم بلند سینمایی بسازد. این فیلم اخراجی ها نام داشت و داستانش به دوران جنگ می پرداخت. ابتدا کسی این حرف را باور نکرد وهمه گفتند احتمالا از جنس خبر هایی است که فقط یکبار شنیده می شوند. اما زمانیکه نام حبیب کاسه ساز در کنار ده نمکی به عنوان تهیه کننده قرار گرفت داستان جدی تر شد. اما قضیه از شکل جدیت زمانی به تعجب بر انگیز بودن تغییر مسیر دادکه پیمان قاسم خانی مشاور نگارش فیلمنامه شد و محمدرضاشریفی نیا مشاور انتخاب بازیگران. کم کم امین حیایی، مریلا زارعی، کامبیز دیرباز و… هم به گروه پیوستند و ده نمکی یکی از بهترین گروه بازیگران را در چند سال اخیر به مدد حضور شریفی نیا دور هم جمع کرد. اما تنها بازیگری که هنوز بازی اش در این فیلم قطعیت نداشت، اکبر عبدی بود که به هیچ وجه حضور در فیلم را نمی پذیرفت. اما او هم قانع شد که بیاید و حرکت آغاز شد. فیلمبرداری اواخر نیمه اول سال شروع شد و نزدیک به 2 ماه طول کشید. جالب که مطبوعات هم از انعکاس خبر لحظه به لحظه فیلم فروگذار نکردند. این فیلم زمانی نسبتش با مسئولین نظام مشخص شد که صفار هرندی وزیر فرهنگ وارشاد اسلامی خود به همراه هیات همراه به پشت صحنه این فیلم در شهرک سینمایی دفاع مقدس رفت. شنیده می شد هزینه زیادی از بودجه ارشاد از این طریق به حساب این فیلم واریز شده و به طور حتم حساب ویژه ای نیز در جشنواره روی آن باز خواهد شد.

داستان فیلم هم ازاین قرار است که تعدادی جوان شرور و نا باب راهی جبهه می شوند تا وجناتی برای خود کسب کنند. اما در آنجا یک به یک شهید می شوند.

پس از فیلمبرداری و تدوین که بخش اعظمی از آن در پامنار تهران و بخشی دیگر در شهرک سینمایی جنگ فیلمبرداری شد، فریدون شهبازیان برای آن موسیقی ساخت و محمد اصفهانی نیز ترانه ان را اجرا کرد. فیلم بلافاصله به جشنواره رسید و هیچ حک و اصلاحی هم روی آن صورت نگرفت! وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی تدارکات خاصی را برای این فیلم در نظر گرفته است و احتمال می رود از فیلم های پر فروش سال آینده باشد.

نگاه دوم: کامبیز رحیمی

اوباش و ستاره ها در جبهه

نویسنده و کارگردان: مسعود ده نمکی، مدیر فیلمبرداری: حسن پویا، مدیر هنری:مجید میر فخرایی، تدوین: رضا بهار انگیز، موسیقی متن: فریدون شهبازیان، تهیه کننده: حبیبالله کاسه ساز، بازیگران: اکبر عبدی، کامبیز دیرباز، امین حیایی، محمد رضا شریفی نیا، نیوشا ضیغمی

خلاصه داستان: مجید سوزوکی برای رسیدن به دختری که دوستش دارد به همراه جمعی از اراذل و اوباش محل به جبهه می روند. انجا همه را عاصی می کنند و همه فرماندهان می خواهند تا آنها باز گردند. اما یکی از فرماندهان مسئولیت انها را بر عهده می گیرد. اکثراین اراذل یک به یک در جبهه شهید می شوند.

تعارض دو شی با هم یا در هم آمیزی حسن تناسب یک فضا و یک شخصیت می تواند خود بستر شکل گیری یک اثر کمدی باشد. ده نمکی هم از همین انگاره ساده استفاده کرده تا لبخندی را بر لب تماشاگرش نقش زند. البته فیلم محمل تازه ای ندارد و تمام فضاهایی که در فیلم تصویر می شود پیش تر توسط کمال تبریزی در فیلم لیلی با من است تجربه شده بود. گیرم که این بار ده نمکی چند شخصیت همانند شخصیتی که پرستویی در لیلی با من است بازی می کرد را به فیلم خود افزوده است. همین مسئله هم بزرگترین ضربه را به فیلم می زند. ده نمکی به این وسیله دایره شوخی های خود را گسترش می دهداما به هیچ وجه نتوانسته روی شخصیت ها متمرکز شود.

همکاران مختلفی در شکل گیری این فیلم به ده نمکی کمک کرده اند. پویا فیلمبردار، شریفی نیا انتخاب بازیگر و در واقع میزبان واقعی آنها در این پروژه و از همه مهمتر پیمان قاسم خانی که آشکارا اکثر شوخی های کلامی فیلم به او اختصاص دارد. این مسئله نیز سبب شده فیلم چند پاره جلوه کند. فضاهای فیلم ممتد و منسجم نیستند. نکاتی مطرح و بعد به حال خود رها می شوند.

ازدیگرسو تاکید بیش از حد بر لوده گی های شخصیت ها سبب شده بستر مناسبی نیز برای تحول آنها در فیلم پدید نیاید.

نمونه متأخر حضور لمپن سرخ پوشی است که جمشید هاشم پور در «قارچ سمی»، رسول ملاقلی پور زنده اش کرد. لمپنی که با اعتراض برخی منتقدان به بی هویت بودنش در میدان جنگ متهم شد.

اما پاسخ تیز و برنده ملا قلی پور اشاره اش به جایگاه ویژه آدم هایی شبیه «ممدلالی» در خاکریز های جنگ، تابوی شخصیت های اتوکشیده جنگ را در فیلم های سینمایی شکست. حال مسعود ده نمکی عده ای اوباش را در همان فضا قرار داده است که در جبهه های جنگ حضور پیدا می کنند. نکته ای که ابراهیم حاتمی کیا نیز به حضور این شخصیت های لوطی و در جنگ اشاره کرده است. رانندگان کامیون که اغلب با فرهنگ کوچه بازار در جبهه حاضر می شدند.

«اخراجی ها» قصد همین آدم های کوچه بازاری است، اوباش که نه، عده ای لوطی و یا همان دوست های زبان عامیانه.

تمام تم فیلم هم همین است. ریتم فیلم هم بر همین اساس شکل می گیرد. اما ده نمکی اواسط کار گریزی هم به نکات دیگر می زند. به طور مثال صحنه های خون و خونریزی میانه فیلم به هیچ وجه با فضای کلی در تعامل قرار نمی گیرد. یا بهتر بگوییم کارگردانی که در ابتدای فیلم از نمایش سر بریدن یک گوسفند ابا دارد معلوم نمی شود چطور به نمایش این صحنه های خشن روی می آورد.

ده نمکی شوخی های مختلفی را در فیلم خود گنجانده که هیچ یک شکل ایجاد موقعیت به خود نمی گیرد. بلکه تمامی انها شوخی های کلامی هستند و بیشتر به صورت رادیویی اجرا می شوند. مگر در یکی از فصل ها که عراقی ها به ایران حمله می کنند و بحث بمباران شیمیایی پیش کشیده می شود.

البته نسخه ای که در جشنواره فیلم فجر به نمایش در آمد 50 دقیقه از اصل فیلم کوتاه تر است. در آن بخش ما خبرنگاری را می بینیم که مریلا زارعی نقش او را ایفا می کند و بعد از چند سال سراغ تمامی این اوباش می رود تا بفهمد که مرده اند یا زنده.

به زعم نگارنده اخراجی ها بیش از اینکه فیلم مهمی باشد می توان سازنده اش را مورد بررسی قرار داد. آدم خشونت طلبی که زبان سینما را به جای فریاد و خشونت برگزیده است. نمی دانم خوب است یا بد. اما به هرحال ده نمکی می کوشد به زبانی با مردم سخن بگوید که خود سال ها مورد استفاده آن را نفی می کرد.

فیلم به طور حتم فروش خوبی خواهد داشت. باید دید این توجه مردمی ده نمکی را دچار تحول جدی تر می کند یا نه. او هم خود همانند شخصیت فیلمش است.

ekhrajihab.jpg

نگاه سوم: مهدی شکیبائی

اخراجی ها از ابتدا تا امروز

روزنامه نگاری که فیلمساز شد

اینکه اخراجی ها لزوما فیلم خوبی بوده که تا امروز توانسته منتخب بهترین فیلم مردمی باشد به هیچ وجه ادعای درست و کارشناسی نیست. این فیلم کلی بازیگر مطرح دارد که هر یک به تنهایی می توانند موجبات توفیق تجاری یک پروژه سینمایی را سبب شوند.

مسعود ده نمکی از چهره های مطرح راست افراطی در عرصه روزنامه نگاری بوده است. او در نشریاتی همانند شلمچه، فکه و یا لثارات از منتقدین سیستم فرهنگ در دوره های پیشین دولت بوده است. ده نمکی و گروهی از هم اندیشانش همانند حسین الله کرم پس از ارشاد مطبوعاتی گام در راه عمل می گذاشتند و گاهی با خشونت با مخالفین فکری خود برخورد می کردند.

تا اینکه ده نمکی فکرکرداز راه سینما بهتر می تواند رسالت خود را انجام دهد. پس فیلم مستند فقر و فحشا را جلوی دوربین برد. این فیلم نتوانست مجوز نمایش بگیرد، اما به خاطر نامش دست به دست در بازار دستفروشان گشت. ده نمکی بلافاصله پس از آن مستند کدام استقلال، کدام پیروزی را جلوی دوربین برد. این فیلم هم هنوز وضعیت نمایش اش مشخص نبود که خبر رسید ده نمکی قصد دارد یک فیلم بلند سینمایی بسازد. این فیلم اخراجی ها نام داشت و داستانش به دوران جنگ می پرداخت. ابتدا کسی این حرف را باور نکرد وهمه گفتند احتمالا از جنس خبر هایی است که فقط یکبار شنیده می شوند. اما زمانیکه نام حبیب کاسه ساز در کنار ده نمکی به عنوان تهیه کننده قرار گرفت داستان جدی تر شد. اما قضیه از شکل جدیت زمانی به تعجب بر انگیز بودن تغییر مسیر دادکه پیمان قاسم خانی مشاور نگارش فیلمنامه شد و محمدرضاشریفی نیا مشاور انتخاب بازیگران. کم کم امین حیایی، مریلا زارعی، کامبیز دیرباز و… هم به گروه پیوستند و ده نمکی یکی از بهترین گروه بازیگران را در چند سال اخیر به مدد حضور شریفی نیا دور هم جمع کرد. اما تنها بازیگری که هنوز بازی اش در این فیلم قطعیت نداشت، اکبر عبدی بود که به هیچ وجه حضور در فیلم را نمی پذیرفت. اما او هم قانع شد که بیاید و حرکت آغاز شد. فیلمبرداری اواخر نیمه اول سال شروع شد و نزدیک به 2 ماه طول کشید. جالب که مطبوعات هم از انعکاس خبر لحظه به لحظه فیلم فروگذار نکردند. این فیلم زمانی نسبتش با مسئولین نظام مشخص شد که صفار هرندی وزیر فرهنگ وارشاد اسلامی خود به همراه هیات همراه به پشت صحنه این فیلم در شهرک سینمایی دفاع مقدس رفت. شنیده می شد هزینه زیادی از بودجه ارشاد از این طریق به حساب این فیلم واریز شده و به طور حتم حساب ویژه ای نیز در جشنواره روی آن باز خواهد شد.

داستان فیلم هم ازاین قرار است که تعدادی جوان شرور و نا باب راهی جبهه می شوند تا وجناتی برای خود کسب کنند. اما در آنجا یک به یک شهید می شوند.

پس از فیلمبرداری و تدوین که بخش اعظمی از آن در پامنار تهران و بخشی دیگر در شهرک سینمایی جنگ فیلمبرداری شد، فریدون شهبازیان برای آن موسیقی ساخت و محمد اصفهانی نیز ترانه ان را اجرا کرد. فیلم بلافاصله به جشنواره رسید و هیچ حک و اصلاحی هم روی آن صورت نگرفت! وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی تدارکات خاصی را برای این فیلم در نظر گرفته است و احتمال می رود از فیلم های پر فروش سال آینده باشد.