نادرایرانی
خشکسالی و بی آبی باعث شده تا کارشناسان تابستانی “بحرانی” را برای ایران پیش بینی کنند. وضعیتی که مسئولین دولتی امیدوار بودند با باران های بهاری تا حدودی بهبود یابد، اما چنین نشد.
یک کارشناس در این مورد می گوید: “آژانس غذائی سازمان ملل متحد، افزایشی پنجاه و شش درصدی را در قیمت وارداتی امسال مواد غذائی موسوم به سریال ها(که ماده اولیه آنها گندم، جو، ذرت و برنج است ) در فقیر ترین کشورهای جهان پیش بینی کرده است”.
او می افزاید: “براساس گزارش فائو سی و هفت کشور با کمبود شدید مواد غذائی روبرو هستند، و این کمبود دست کم تاکنون در هشت کشور، شامل مصر، کامرون، ساحل عاج، سنگال، بورکینا فاسو، اندونزی، ماداگاسکار، فیلیپین و هائیتی شورش هایی به بار آورده است.”
قیمت گندم و ارتباط آن با آب
این کارشناس سپس با اشاره به اینکه با این خشکسالی، گندم امسال ازمیان رفته وکارشناسان می گویند اگر باران نیاید که نیامده، گندم دیم پاییزه که با دوآب دیگر باید قابل درو باشد، دیگر منتفی است، به افزایش قیمت جهانی گندم اشاره می کند و می گوید: “قیمت جهانی گندم از 110 دلاربه بالای 300 دلار رسیده ، و ما نمی توانیم به سادگی اقدام به واردات گندم کنیم. ضمن آنکه هند و ویتنام هم صدور برنج را به دلیل محدودیت تولید وافزایش قیمت جهانی قطع کرده اند. این نوع کشورها در عین حال خودشان مشکل تامین مصرف داخلی را دارند و در همین ارتباط مثلا تایلند و فیلیپین به طور کلی صادرات برنج خود را محدود کرده اند”.
با این حال به گفته این منبع مطلع، وزارت کشاورزی درقبول این مسئله که اوضاع به سمت خشکسالی پیش می رود، با تاخیر موضع گرفته و “وزیر درجلسات خصوصی این موضوع را انکار” کرده است.آن هم به این دلیل که “آنان فکر می کردند باران بهاری مشکل را برطرف می کند که درعمل چنین نشد”.
دلایل خشکسالی ایران
این کارشناس با اشاره به اینکه ایران پتانسیل بالایی ازآب را از دست دادهف در ارتباط با بارش سالانه می گوید: “بارش در 39 سال گذشته در بدترین نقطه خود قرار دارد و به عبارتی 40 درصد از متوسط سالانه کمتر بارش داشته ایم. مثلا ایران تا سال گذشته یک خشکسالی 7 ساله در سیستان و هرمزگان ، غرب کرمان وجنوب خراسان را تجربه کرده اما این موضوع در مابقی مکان های جغرافیایی این گونه نبود. از جمله ریزش نزولات جوی در شمال کشور بهتر، و درفارس و اصفهان متوسط بود ولی درحال حاضر درتمام حوزه ها تقریبا خشکسالی اتفاق افتاده ومخازن آبی کشور خالی شده اند به نحوی که برای ماه های تیر ، مرداد وشهریور جیره بندی سختی پیش بینی می شود”.
وی می افزاید: “هرچند سهم آب مصرفی تهران از آب سد کرج 20 تا 25 درصد است ، ولی این میزان از آب قادر نیست همه مشکلات ما را حل کند. از این رو اگر تا پایان بهار باران اساسی نبارد، گندم دیم ایران هم دچار مشکل شده وخشکسالی گسترده قطعی خواهد بود؛ زیرا از یک سو با محدودیت منابع آب زیرزمینی مواجه هستیم و از طرف دیگر توسعه اراضی آبی به دلیل سیاست دولت و فشارهای محلی گسترش یافته است” .
یکی از علل این خشکسالی به گفته کارشناسان ساخت سدهای متعدد است. در واقع به گفته کارشناسان ”کارکرد خود سدها که پوشش دادن دوره های خشکسالی بوده ، در حین ساخت مورد توجه قرار نگرفته است”.
یک کارشناس در این ارتباط می گوید: “در بالادست سدهایی مانند کارون و کر سدهای دیگری زده اند . این امر باعث شده ساکنان این مناطق درکنار آن سدها اراضی جدیدی را تعریف کنند وسپس با استفاده از آب پشت سد ها، که منجر به کمبود آب در پایین دست شده، خشکسالی را مضاعف کرده اند. یا به طور مثال در طرح اولیه کرخه قرار بود که 220 هزار هکتار باشد، طراحان و مسئولین با فرض اینکه کرخه آنقدر آب دارد که به دریا می ریزد وحرام می شود، و می توان آن را به عراق یا کویت فروخت ، ارتفاع سد را بدون کارکارشناسی تا 350 هزار هکتار بالا برده اند”.
اما رود کرخه که در تاریخ کمتر به خود خشکسالی دیده است ـ چون از کوه های بلند زاگرس تغذیه می شده است ـ اینک به علت افزایش سطح آبخوری، آب ذخیره آن هم مصرف شده و در نتیجه در این رودخانه نیز با خشکسالی روبه رو هستیم.
اولویت های مصرف آب
همزمان شرایط اقلیمی و آب وهوایی نیز دچار تغییرات و جابجایی هایی شده است. مثلا گرمای تبریز در اولین روزهای سال نو به 28 تا 30 درجه رسید. گرمایی که معمولا تبریزی ها در تابستان شاهد آن بودند. یک کارشناس در این مورد می گوید: “تبریز هیچگاه سرد وخشک نبوده. برعکس همیشه سرد ومرطوب و با برفهای حجیم در کوه های سهند وسبلان مواجه بوده است . ولی پارسال و امسال در این منطقه برف چندانی نیامده تا جایی که می توان گفت تبریز سال پیش را تقریبا بدون برف گذرانده است”.
با توجه به مجموعه این اوضاع، کارشناسان با توجه به اولویت های تعیین شده مصرف آب در ایران از سوی مسئولین که عبارت است ازآب شرب شهری، صنعتی وسپس کشاورزی، معتقدند دولت هیچ برنامه ای برای کشت امسال ندارد. از این رو ناچارا درسال جدید کشت غلات وحبوبات حذف خواهد شد .
بحران های آینده
کارشناس دیگری درباره بحران های آینده و اینکه درچه حوزه ای بحران آب و غذا روی خواهد داد می گوید:” این بحران ها یکی مربوط به کاهش توزیع آرد، بحران درنانوایی ها و درنتیجه کمبود نان است چرا که آرد به دست آمده از گندم درایران دچار کمبود خواهد شد.“
از سوی دیگر به گفته مطلعین از آنجا که سفارش های لازم برای خرید گندم انجام نشده “میزان گندمی که می توانیم بدون سفارش خریداری کنیم ـ مانند مابقی محصولات در نظام جهانی ـ درصد بالایی نیست و حول وحوش 7 الی 8درصد است. لذا با توجه به تداوم خشکسالی، فصل بیکاری کشاورزان نیز تداوم یافته و درآمد کشاورزان دچار نقصان خواهد شدو درنهایت برخی از آنان نیز شغلشان را از دست خواهند داد” .
البته گفته می شود درمعاونت آب وزارت نیرو از ابتدای امسال بحث مدیریت خشکسالی و مدیریت بحران مطرح شده ـ هر چند از ترس اینکه کلمه بحران به بحران بیشتری منجر نشود این مسئله عمومی نشده است ـ و به همین علت ستادهای بحران، به عنوان ستاد مدیریت خشکسالی شروع به کار کرده اند. بر اساس اطلاعات رسیده این ستادها درمعاونت های مدیریت کل دراستانداری ها تشکیل شده است. یکی از اقدامات این ستادها برای جلوگیری از پیشرفت بحران درشهرهای بزرگ و برخی استان ها، خریداری آب های سطحی است. در همین راستا در تمام استان ها، آب های سطحی خریداری و به آب شرب شهری وصل شده اند . مثلا در استان خراسان، آب کشاورزی و سطحی فریمان را از کشاورزان خریداری و به آب لوله کشی مشهد وصل کرده اند. همچنین آب مصرفی اطراف سد شهید یعقوبی نیز خریداری و به شهرهای اطراف ارسال شده اند تا برای آب شرب مردم مشکل ایجاد نشود.با این وجود این چاره جویی ها کافی نیست و به دنبال خود زنجیره ای از مشکلات را دارد که مهم ترین آن “احتمال قطع برق” است.یک کارشناس در این مورد می گوید: ”وزارت نیرو مجبور است آب پشت سد را رها کند تا ازآن برق بگیرد، ولی اگر برای مصرف آب مدیریت اعمال شود دیگر چنین کاری امکان پذیر نیست. آب شرب درجاهایی مانند خوزستان تا اندازه ای دچار مشکل خواهد شد چون شهرهای اطراف کارون و … همه آب شربشان از رودخانه است. از این رو هم کیفیت آب وهم حجم آن کاهش خواهد یافت”.
تامین بودجه خشکسالی
همزمان بحث جبران ضررهای خشکسالی و کم آبی نیز مطرح است. زرگر، معاون وزیر نیرو نیز درصحبت های خود موضوع تامین بودجه برای خشکسالی را مطرح کرده تا خسارت کشاورزان پرداخت شود، اما به گفته کارشناسان این کار با بودجه ای که برای آن در نظر گرفته شده، امکان پذیر نیست. ضمن آنکه منابع تامین این بودجه هم پیش بینی نشده است. به این ترتیب ایران تابستان سختی پیش رو دارد که نمونه آن در نقاط دیگر جهان نیز دیده شده و روند واحدی را طی کرده است.