حمید مافی
جامعه زنان نگران کیان خانواده است چرا که ماده 23 لایحه حمایت از خانواده شرایطی فراهم میاورد که به تعبیر بسیاری از کارشناسان و فعالان حوزه زن چند همسری را رواج می دهد. چندی است که مسئولان امور جوانان در ایران نسبت به افزایش سن ازدواج و کاهش تمایل به ازدواج در میان جوانان هشدار می دهند.
چندی پیش رییس سازمان ملی جوانان اعلام کرد نزدیک به 12 میلیون ایرانی در انتظار ازدواج هستند. وی همچنین بر تدوین آیین نامه ازدواج آسان تاکید کردهمچنین گزارش سازمان ملی جوانان حاکی است که هم اکنون 23 میلیون و پانصد هزار نفر از جمعیت کشور ازدواج نکرده اند و همچنین یک میلیون و 220 هزار نفر اعلام کرده اند که هرگز ازدواج نخواهند کرد.بر اساس این گزارش جمعیت هرگز ازدواج نکرده از 10 سال به بالا 23 میلیون و 500 هزار و 863 نفر به تفکیک مرد و زن هستند و از این تعداد 13 میلیون و130 هزار و 970 نفر را مردان و 10 میلیون و 365 هزار و 893 نفر را زنان ازدواج نکرده تشکیل می‌دهند. بر این اساس تعداد جمعیت افراد هرگز ازدواج نکرده بین سنین 15 تا 44 سال 16 میلیون و824 هزار و 883 نفر است که 9 میلیون و 740 هزار و 586 نفر آنها مرد و 7 میلیون و 102 هزار و 297 نفر آنها نیز زن هستند. در این میان جمعیت افراد هرگز ازدواج نکرده در سال 85 که بین سنین 30 تا 65 سال هستند ، یک میلیون و 220 هزار و 287 نفر است که در واقع جمعیت تجرد قطعی را نشان می‌دهد.
براساس گزارش ارائه شده توسط معاونت مطالعات و تحقیقات سازمان ملی جوانان ، تعداد مردان ازدواج کرده و ثبت ازدواج شده کشور در سال 85 که بین سنین 10 تا 14 سال قرار دارند 19 هزار و293 نفر و تعداد زنان ازدواج کرده بین این سنین نیز 43 هزار و 90 نفر بوده است. همچنین تعداد مردان ازدواج کرده بین سنین 15 تا 19 سال در سال 85 ، 84 هزار و 111 نفر و تعداد زنان ازدواج کرده در بین این سنین 702 هزار و 796 نفر بوده است. وجود چنین شرایطی است که مسئولین را بر آن داشته تا به صورت مداوم از ترویج ازدواج آسان و یا موقت در ایران سخن بگویند .اولین بار اظهار نظر مصطفی پور محمدی وزیر سابق کشور درباره ازدواج موقت با واکنش های منفی روبرو شد تا اینکه سرانجام دولت نهم با افزودن ماده 23 به لایحه حمایت از خانواده بار دیگر مسئله ازدواج دوم و یا ازدواج موقت را به یک مسئله عمومی تبدیل کرد.
بر اساس ماده 23 این لایحه ازدواج مجدد مردان به شرط تمکن مالی و اجرای عدالت و بدون نیاز به رضایت همسر اول مجاز است و اجازه این ازدواج هم توسط دادگاه صادر میشود.این ماده اگرچه با واکنش شدید فعالان اجتماعی و زنان روبرو شده و حتی سخنگوی قوه قضائیه از مجلش خواست تا با دقت بیشتری در این مسئله بنگرد اما رئیس جمهو ر معتقد است که این ماده به منظور محدود کردن چند همسری در لایحه قوه قضائیه گنجانده شده است احمدی نژاد نیز به طنز گفته است برای 90 در صد مردان ایرانی یک زن هم زیاد است.
با این حال مجلس در روزهای آینده این لایحه را به صحن علنی خواهد آورد و باید دید نگاه نمایندگان مجلس که تعداد زنان آن نیز کاهش یافته است به ماده 23 چه خواهد بود . فاطمه آلیا نیز با شاره به ضرورت وجود ماده 23 می گوید: اگر چه اصل ماده ضرورت داد چرا که ما در حال حاضر قانون مشخصی نداریم و ازدواج های پنهانی بدون اطلاع همسر انجام می گیرد و بنیان خانواده ها متزلزل می شود بنابر این آوردن این قانون فی نفسه اشکالی ندارد اما به دلیل ابهام و توضیحات لحاظ نشده در حال حاضر اشکال وارد است که ما در صدد هستیم رفع ابهام کنیم در زمان بررسی در مجلس شورای اسلامی اضافه کنیم . اضافه کردن ماده 23 یک نقطه قوت دارد وآن هم این است که جلوگیری می کند از ازدواج های مجدد بدون اجازه دادگاه.
ایا ازدواج موقت راه حل مساله است.
آمارها بیانگر رشد ازدواج موقت در ایران است . اگرچه هیچ یک از نهادهای مسئول ازدواج موقت را ثبت نمی کنند اما خبرگزاری مهر مدعی شده است که آمار ازدواج موقت در ایران 28 درصد افزایش یافته است بر اساس این گزارش در سال گذشته 344 فقره ازدواج موقت به ثبت رسیده است که در قیاس با سال 85 افزایش 28 درصدی را نشان می دهد. این امار در شرایطی منتشر شده است که بخش عمده ای از این ازدواج ها به ثبت نهادهای قانونی نمی رسد. این در حالی است که ازدواج دائم تنها 2 در صد رشد داشته است این شرایط نشان دهنده میل جامعه به ازدواج موقت در کشور است.
یک مدرس علوم فقهی و حقوقی معتقد است ازدواج های موقت به شدت در کشور در حال افزایش است و این امر می تواند تبعات و آسیب های اجتماعی بسیاری به دنبال داشته باشد. حسین امیدی خواه گفت: با توجه به اینکه ازدواج موقت با عرف جامعه ما همخوانی ندارد و ثبت آن در شناسنامه می تواند برای مردان مشکل ساز شود، بنابراین در اغلب موارد چنین ازدواج هایی به ثبت رسمی نمی رسد. وی تصریح کرد: در حال حاصر بسیاری از دفاتر به صورت غیر رسمی با هزینه ای اندک ازدواج موقت را در برگه هایی خاص درج می کنند و مدارک خاصی نیز برای این امر نیاز نیست و این عوامل باعث شده تا مردان دیگر تمایلی برای ثبت این ازدواج ها نداشته باشند. وی آمارهای اعلام شده در خصوص ازدواج موقت را غیر واقعی دانست و افزود : آنچه که از سوی مراجع رسمی در ارتباط با ازدواج موقت اعلام می شود به هیچ عنوان صحت ندارد چرا که درصد بالایی از این ازدواج ها به ثبت نمی رسد و فقط در برگه ای درج می شود. وی خاطرنشان کرد : معضل ازدواج های موقت هر سال رو به افزایش است و این در حالی است که راهکاری برای جلوگیری از افزایش این پدیده در جامعه ارائه نمی شود و به طور حتم ادامه این روند ، افزایش آسیب های اجتماعی را در جامعه به دنبال خواهد داشت.
همچنین یک متخصص علوم رفتاری و آسیب شـنـاسی اجتماعی معتقد است :با توجه به ازدیاد آمار دختران در دانشگاهها و علاقه آنها به ادامه تحصیل؛ توقعات اجتماعی و رفتاری آنان نیز افزایش یافته است، از سویی دیگر مشکل بیکاری ، تورم ، گرانی مسکن و افزایش بی رویه اجاره بها در شهرهای بزرگ نیز باعث شده تا پسران کمتر به ازدواج اشتیاق نشان دهند.وی ادامه داد: هر چند در شهرهای کوچک و روستاها با توجه به بافت اقلیمی و فـرهـنـگـی ، کـاهـش سـن ازدواج را نشان مـی دهـد امــــا در شهرهای بزرگ به ویژه درتهران علیرغم آمادگی دختران برای ازدواج هنوز حـد اسـتاندارد مناسبی برای سن ازدواج دختران تعیین نشده است.این متخصص علوم رفتاری و آسیب شناسی اجتماعی از افزایش 25 درصدی آمار ازدواج موقت در کشور خبر داد و تاکید کرد: متوسط سن ازدواج در حال حاضر 25 تا 35 سال برای پسران و 24 تا 30 سال برای دختران است و در ازدواج موقت نـیـز جوانان پـــــایین تر از این سن اقدام به ازدواج می‌‌کنند.
نباد از ازدواج موقت سوءاستفاده شود
همچنین یک نماینده مجلس بر این باور است که نباید از ازدواج موقت سوء استفاده شود و زن و مرد ابتدا باید درباره ازدواج موقت آموزش ببینند تا این موضوع مورد سوءاستفاده قرار نگیرد. سیدمحمدمهدی طباطبایی در گفت‌وگو با فارس درباره ازدواج موقت گفت: در ابتدا باید قبل از بیان هر موضوعی در آن رابطه فرهنگ‌سازی شود تا مردم با آن موضوع آشنا شوند. وی ادامه داد: در رابطه با ازدواج موقت فرهنگ زنان ایران این مسئله را نمی‌پذیرند یا (سخت می‌پذیرند) اما از نظر دین و دینداری این مسئله مورد قبول است. طباطبایی گفت: زنانی که امکان ازدواج دائم را ندارند با ازدواج موقت می‌توانند به زندگی ادامه دهند و مردان نیز از عیاشی دور شده و زنان نیز به تبهکاری کشیده نمی‌شوند.
ازدواج موقت در کشورمان جایگاهی ندارد
ازدواج موقت در کشورمان جایگاهی ندارد و به همین خاطر بعد از هربار مطرح شدن با مخالفت‌هایی روبه‌رو میشود. موسی الرضا ثروتی نماینده مجلس شورای اسلامی در باره ازدواج موقت در جامعه، گفت: برای مطرح شدن این موضوع، باتوجه به اینکه باید ظرفیت پذیرش این موضوع در جامعه فراهم شود طرح چنین موضوعی مثبت ارزیابی نمی‌شود. وی ادامه داد: اگر چه در قانون اسلام ازدواج موقت و قوانین مرتبط با آن وضع شده اما باید شرایط ازدواج موقت با قوانین مطابقت شود. نماینده مجلس شورای اسلامی گفت: اگر در این رابطه نیاز به وضع قانون جدید احساس میشود باید طرح و لایحه لازم، از سوی نمایندگان مجلس و دولت پیشنهاد شود. ثروتی در رابطه با مطرح شدن این موضوع در مجلس شورای اسلامی افزود: همان قوانین سابق وجود دارد و در همان چهارچوب موجود این کار انجام می شود اما در حال حاضر این موضوع در مجلس دنبال نمی‌شود. نماینده مجلس شورای اسلامی با اشاره به وجود بیماری ایدز و عوارض شدید آن در جامعه، گفت: با توجه به فرهنگ غرب و آزادیهای نسبی این موضوع در سایر کشورها به گونه دیگری وجود دارد. اما در ایران این مسئله به مانند سایر کشورهایی که ازدواج موقت را پذیرفته‌اند نیست.
ثروتی دلیل مخالفت با مطرح شدن ازدواج موقت در کشور را سازگار نبودن با فرهنگ ایرانی دانست و گفت: ازدواج دوم و یا ازدواج موقت در کشورمان جایگاهی ندارد و بعد از هربار مطرح شدن با مخالفت‌هایی روبه‌رو میشود. وی تصریح کرد: برای روشن شدن بعضی مسائل و مشکلات موجود در جامعه، بهتر است برای جلوگیری از عوارض اجتماعی مشکلات، ازدواج موقت در چهارچوب قوانین مطرح شود ضمن اینکه می‌تواند از آسیب‌های بسته بودن جامعه و یا دیگر عوارض جلوگیری کند. به اعتقاد ثروتی ازدواج موقت در کنار دیگر مسائل بیان شده در کشور دارای اثرات مثبتی است و چون ضرورت وجود آن در جامعه وجود دارد در اسلام نیز به این موضوع پرداخته شده‌است. نماینده مجلس شورای اسلامی بیان کرد: جوان‌ها به دلیل مشکلات اقتصادی اقدام به ازدواج نمی کنند و این مسئله اثرات خوبی را به همراه ندارد. ثروتی درباره مخالفت زنان با ازدواج موقت، به دلیل ضایع شدن حقوقشان، گفت: این نیاز اجتماعی و پنهان است و تا کنون کسی احساس ضرورت تدوین قانون را نکرده، ضمن اینکه مطرح شدن آن دارای تبعات منفی است و این تبعات منفی به سمت فردی است که موضوع را بیان می کند و دولت هم به همین دلیل وارد قضیه نمی شود.
ازدواج موقت چیست؟
نعمت احمدی حقوقدان و عضو هیأت علمی دانشگاه آزاد اسلامی معتقد است: عقد موقت از لحاظ حقوقی و قانونی همانند عقد دائم است، اما از لحاظ مدت زمان با یکدیگر تفاوت دارند. برابر قانون عقد بر 2 گونه وجود دارد، عقد دائم ،عقد موقت. عقد موقت نیز از لحاظ حقوقی و قانونی همانند عقد دائم است و تفاوتی از این حیث ندارد اما تنها مسأله‌ای که می‌توان به عنوان وجه تمایز ذکر کرد مدتی است که در عقد موقت بیان میشود. عقد موقت عقد منقطع است که مدت آن با توافق طرفین ذکر می شود. در عقد موقت 2 صورت فسخ وجود دارد، زمانی مرد مدت زمان باقی مانده از عقد را بذل می کند و به عقد پایان می‌دهد، زمانی هم که مدت عقد تمام شده است. به گفته وی حتی اگر مرد به شرایط ازدواج موقت عمل نکند، به لحاظ این که شروط لازم الاجرا است زن می تواند از مرد شکایت و مطالبه حقوق خود را کند. ازدواج موقت در سالهای گذشته برای افرادی بود که مسافر بودند و برای مدتی از شهر خود دور بودند. در حال حاضر فرهنگ جامعه رشد یافته، این مسأله را باید توجه داشته باشیم که فرهنگ جامعه این مسأله را نمی‌پذیرد. اجازه ندهیم تا ازدواج موقت ابزاری برای رواج بی‌بندوباری و فساد در کشور شود. در رابطه با ازدواج موقت باید فرهنگ سازی شود اما نه به صورت غلط و اشتباه ، نباید اجازه دهیم ازدواج موقت به صورت غلط و اشتباه رواج پیدا کند. چون در این صورت شاهد آسیب‌های اجتماعی ناشی از این موضوع خواهیم شد.
سرنوشت فرزندان ازدواج موقت
یکی از پیامدهای نگران کننده ازدواج موقت سرنوشت فرزندان این پیوند است. نعمت احمدی معتقد است تولد فرزند در این نوع از ازدواج، هیچ تفاوتی با ازدواج دائم ندارد و فرزندانی که متولد می شوند در هر صورتی ادامه حیات دارند حق تحصیل دارند و باید به فعالیتهای اجتماعی بپردازند. احمدی گفت: فرزندان در ازدواج موقت و یا در ازدواج دائم از حق الارث برخوردار هستند و پدر موظف است هزینه زندگی فرزند خود را تأمین کند مادر هم حضانت فرزند را در هر صورت به عهده دارد. وی تصریح کرد: تولد فرزند در ازدواج‌های کوتاه از لحاظ قانونی و حقوقی همانند ازدواج دائم است. اما این در صورتی است که عقد زن و مرد حتی اگر به صورت موقت، باید در دفتر ازدواج ثبت شود. این وکیل دادگستری گفت: در صورتی که ازدواج موقت ثبت قانونی شده باشد پدر و مادر با قباله ازدواج خود می توانند برای نوزاد خود شناسنامه بگیرند. احمدی اظهار داشت: اما اگر پدر و مادری تنها برگه‌ای که مبنی بر محرمیت آنهاست، ارائه کنند باید برای گرفتن شناسنامه به دادگاه مراجعه کنند و بعد از طی کردن مراحل قانونی، به ثبت احوال مراجعه کنند. این استاد دانشگاه تأکید کرد: خانم‌هایی که ازدواج آنها به صورت موقت است باید توجه داشته باشند که ازدواج‌شان در دفتر ازدواج به ثبت برسد و نسبت به دریافت قباله ازدواج مبادرت کنند. فقط به خواندن صیغه اکتفا نکنند. تا برای از بین نرفتن حقوق و زیر سئوال نرفتن، بتوانند از خود دفاع کنند. از دیگر مواردی که در ازدواج موقت لازم است توجه ویژه‌ای شود تولد فرزندانی است که در این نوع از ازدواج هم وجود دارد. امیدی خواه نیز در این باره می گوید : وضعیت این قبیل کودکان در هاله ای از ابهام قرار دارد و اکثر آنان از همان سالهای ابتدایی زندگی با مشکلات فراوانی روبرو می شوند.
آیا ازدواج موقت برای جوانان است ؟
به اعتقاد بسیاری از کارشناسان ازدواج موقت راهی است تا زنان و مردان تنها پس از متارکه و یا فوت همسران سابقشان از تنهایی به در آیند اما اکنون نگرانی از شیوع این ازدواج در میان دختران و پسران جوان وجود دارد. نعمت احمدی دراینباره می گوید: از جمله مشکلاتی که در این رابطه وجود دارد، پسر و دختر در قالب خواندن صیغه محرمیت خود را از تعهدات لازم دور می کنند و بعد از مدتی به راحتی از یکدیگر جدا می شوند. ضمن اینکه اگر دختر نیز هیچ گونه شرطی را قید نکرده باشد پسر می تواند به راحتی از دختر جدا شود. اگر زن یا دختر جوانی شرط و شروط ضمن عقد را قید کنند، مانعی ایجاد می کند تا مردان در قالب ازدواج کوتاه مدت نتوانند حقوقشان را ضایع کنند و یا از آنها سوء استفاده کنند. به گفته وی انگیزه‌های افراد در ازدواج موقت متفاوت است، اما در هر صورت نباید این تصور را داشت، هر ازدواج موقتی منجر به ازدواج دائم میشود.قادر فضلی هم بر این باور است که ازدواج موقت تنها برای افراد متأهل ، پیر یا عده‌ای خاص نیست، و با توجه به اینکه قانونی و شرعی است برای هر فردی می‌تواند پیش بیاید. منعی در این‌باره وجود ندارد و تنها باید افراد خود را ملزم به رعایت قانون و حقوق یکدیگر کنند. خانم ها نباید نسبت به این موضوع موضع‌گیری کنند، ازدواج موقت می‌تواند کمک کند تا زمینه انحرافی ایجاد نشود.
تهیه شده با: بهاره عقلمند