حسن روحانی در مراسم آغاز سال تحصیلی جدید، سیاست‌های اصولگرایان و دولت گذشته را در اسلامی کردن علوم انسانی زیر سئوال برد و از فشار علیه وزارت علوم، دانشگاه‌ها و دانشجویان انتقاد کرد. اسلامی کردن دانشگاه‌ها و به ویژه علوم انسانی از دستورات رهبر جمهوری اسلامی بود که در دستور کار وزارت علوم دولت احمدی‌نژاد قرار داشت و به تغییراتی در سرفصل‌های درسی و همچنین برکناری و بازنشسته‌کردن استادان منجر شد. روحانی همچنین ضمن اینکه خود را “متخصص امور امنیتی” معرفی کرد مدعی شد دولتش تلاش دارد با حاکم شدن فضای امنیتی در دانشگاه‌ها مقابله کند.
تلاش برای فاصله گرفتن از فضای امنیتی
دومین سال تحصیلی دانشگاه‌ها در دوران ریاست جمهوری حسن روحانی در حالی آغاز شد که امسال هم وزارت علوم، تحقیقات و فن‌آوری وزیر ندارد و توسط سرپرست اداره می‌شود. سال گذشته، جعفر میلی منفرد نتوانست رای لازم را برای حضور در کابینه از مجلس دریافت کند و جعفر توفیقی سرپرست این وزارتخانه شد. پس از آن نوبت به رضا فرجی دانا رسید که از مجلس رای اعتماد گرفت اما نخستین وزیر استیضاحی دولت یازدهم شد تا محمدعلی نجفی، به عنوان سرپرست مشغول به کار در وزارت علوم بشود.
یکی از مواردی که منجر به استیضاح نجفی دانا شد، پیگیری بورسیه‌های پرشمار غیرقانونی صادر شده در دولت قبلی و لغو آنها بود که جنجال خبری بسیاری هم ایجاد کرد. حسن روحانی هم در سخنرانی خود به این موضوع اشاره کرد و با اشاره به حضور ۴ وزیر و سرپرست در یک سال گذشته، به کنایه گفت: “بورسیه و ما ادراک البورسیه”. او همچنین تاکید کرد: “ما همه باید به اخلاق علمی توجه کنیم نمی‌توانیم در یک مسأله‌ای که صداقت و راستگویی و دقت و قانون مورد توجه قرار نگرفته آن را رها کنیم من از روز اولی که دکتر نجفی آمدند و مسئولیت را به عهده گرفتند فکر می‌کنم اولین کلام من این بود که مسأله بورسیه را باید دنبال کند در این دولت.”
اما یکی از بخشهای مهم صحبت‌های رییس‌جمهوری اسلامی به موضوع اسلامی کردن دانشگاه‌ها اختصاص داشت. او با بیان اینکه “ اسلامی کردن علوم انسانی به آن مفهوم نیست که دانش بشری را در بخش علوم انسانی به طور کامل کنار بگذاریم”، توضیح داد: “ممکن است در بخشی از علوم انسانی نقد داشته باشیم، گوشه‌ای باشد، با آموزه‌های اسلامی منطبق نباشد. علم را باید نقد کرد نباید حذفش کرد. یکی از اشکالات ما این است می‌خواهیم بخشی از علوم را حذف کنیم. علم حذف شدنی نیست، نقد شدنی است. ابطال شدنی ممکن است باشد، اما حذف نمی‌شود. این در تاریخ می‌ماند.”
روحانی از ابراز سخنان و نظرات متفاوت در دانشگاه‌ها حمایت و خواهش کرد که در این زمینه سخت‌گیری نشود: “سخت‌گیری‌های بی‌مورد منجر می‌شود به عدم تساهل، عدم تساهل منجر می‌شود به رانده شدن افراد لایقی که بیانشان صریح است. سخت‌گیری منجر به بالاآمدن تملق‌گوها می شود. نگذاریم در دانشگاه فضای تملق‌باز شود.”
او عنوان کرد که “ما دلمان نمی‌خواهد جمعیت حدود ۸۰ میلیونی ایران تبدیل شود به ۱۶۰ میلیون. همه دو چهره پیدا کنند ما می‌خواهیم ۸۰ میلیون همان ۸۰ میلیون چهره باشد نه ۱۶۰ میلیون چهره. در یک جمع می‌آید با یک لحن حرف می‌زند در جمع دیگر با لحن دیگری صحبت می‌کند، خانه می‌رود یک طور دیگر حرف می‌زند دانشگاه، مرکز اداری می‌رود با یک لحن دیگر صحبت می‌کند، سخت‌گیری‌ها باعث این شده است.”
رییس جمهوری اسلامی از تلاش دولت برای فاصله گرفتن از “فضای امنیتی” هم گفت و اینکه دانشگاه، باشگاه سیاسی نیست ولی تلاش می‌شود اگر فردی “با دلایل ضعیف کنار گذاشته شده” به سر کار خود و تدریس در دانشگاه برگردد.
او ادعاهای مطرح شده توسط برخی رسانه‌های اصولگرا مبنی بر مقاصد جاسوسی اعزام دانشجو و استاد به خارج از کشور را رد کرد و گفت: “می‌گویند اگر تماس داشته باشیم با خارج، استادهای ما بروند و استادهای آنها بیایند نکند یکی در میان آنها جاسوس در بیاید. دست بردارید از این بهانه‌جویی‌ها. لااقل رییس جمهوری در موضوع امنیت متخصص است.”
حسن روحانی از تبادل دانشجو بین ایران و سایر کشورها دفاع کرد و لازمه آن را وجود “لااقل یک دانشگاه” دانست که زبان تدریس در آن انگلیسی باشد: “ نمی‌خواهم بگویم از آنجا جاهایی شروع کنیم که بعضی‌ها می‌ترسند. نه از همین همسایه‌هایمان شروع کنیم. از همین کشورهای همسایه شروع کنیم. دانشجو بفرستیم و دانشجو دعوت کنیم و بیایند.”
اسلامی سازی، “فرمایش مقام رهبری”
در آغاز سال تحصیلی ۸۸-۸۹ و در شرایطی که کشور و دانشگاه‌ها هنوز از حواشی انتخابات جنجالی ریاست‌جمهوری متشنج بود، رهبر جمهوری اسلامی انتقادات تندی نسبت به علوم انسانی ابراز کرد: “ما علوم انسانی‌مان بر مبادی و مبانی متعارض با مبانی قرآنی و اسلامی بنا شده است. علوم انسانی غرب مبتنی بر جهان‌بینی دیگری است؛ مبتنی بر فهم دیگری از عالم آفرینش است و غالباً مبتنی بر نگاه مادی است. خوب، این نگاه، نگاه غلطی است؛ این مبنا، مبنای غلطی است. این علوم انسانی را ما به صورت ترجمه‌ای، بدون اینکه هیچگونه فکر تحقیقیِ اسلامی را اجازه بدهیم در آن راه پیدا کند، میاوریم تو دانشگاه‌های خودمان و در بخشهای مختلف اینها را تعلیم میدهیم؛ در حالی که ریشه و پایه و اساس علوم انسانی را در قرآن باید پیدا کرد.”
آیت‌الله خامنه‌ای در تیر سال ۸۹ بار دیگر این موضوع را مورد اشاره قرار داد تا نشان دهد بر ایجاد تغییر در علوم انسانی مصر است: “متأسفانه اساتیدی در دانشگاه‌های امروز ما هستند - اگرچه کمند - که درست نقطه‌ی مقابل عمل میکنند - حالا درسشان هرچی هم که است؛ مربوط است یا نیست - و با یک کلمه، این جوان را از آینده‌ی خودش ناامید میکنند، از آینده‌ی کشورش ناامید میکنند، از آینده‌ی حضورش در کشور ناامید میکنند، او را به میراث گذشته خودش بی‌اعتنا میکنند، او را تشنه نوشیدن از سرچشمه‌های ناسالم و آلوده بیگانگان میکنند و رها میکنند.”
همزمان با این انتقادات و دستورات بود که “شورای تحول و ارتقای علوم انسانی” در شورای عالی انقلاب فرهنگی و به ریاست غلامعلی حداد عادل، یکی از نزدیکان و بستگان آیت‌الله خامنه‌ای آغاز به کار کرد.
کامران دانشجو، وزیر علوم دولت دوم احمدی‌نژاد تابستان سال گذشته از سیاست‌های خود در مورد اسلامی کردن دانشگاه‌ها و علوم انسانی دفاع و تاکید کرد که این موضوع “فرمایش مقام رهبری” بود.
در همان روزها هم “شورای تحول و ارتقای علوم انسانی” بدون توجه به تغییر دولت، اجرای تغییرات در رشته علوم سیاسی را در دستور کار قرار داده بود که با اعتراض ۱۶۰ استاد دانشگاه مواجه شد. آنها با ارسال نامه‌ای خطاب به حسن روحانی، از وی خواستند اجرای تغییرات مدنظر این شورا را لااقل یک سال متوقف کند.
در مراسم سخنرانی روحانی، نمایندگان تشکل های دانشجویی فرصت حضور نیافتند؛امری که با انتقاد رئیس دولت هم مواجه شد. در این مراسم همچنین دانشجویان پلاکاردهایی را بالا برده بودند که مضمون آن این بود: آقای روحانی! روزنامه نگار زندانی نداریم؟ اشاره ای به سخنان روحانی در مصاحبه با کریستین امان پور و در جریان سفر آمریکا که گفته بود:فکر نمی کنم کسی در ایران به خاطر روزنامه نگاری زندانی باشد.
عکس: اعتراض دانشجویان به انکار حضور روزنامه‌نگاران ایرانی در زندان که در خبرگزاری‌های اصولگرا منتشر شد.
