آرش سمیعی
محمود احمدی نژاد روز سه‌شنبه (دیروز) سفر دو روزه خود به ارمنستان را نیمه‌کاره رها کرد و به گفته برخی منابع برای “شرکت در یک جلسه اضطراری” به تهران بازگشت.
سفر احمدی نژاد در حالی به گفته سخنگوی رئیس‌جمهوری ارمنستان به صورت “نیمه تمام” به پایان رسیده که خود وی نه تنها در بدو ورود به ایران، نیمه‌کاره بودن این سفر را تکذیب کرده، بلکه به سبک خاص خود پیش‌دستی کرده و زمان این سفر را از زمان مقرر و برنامه‌ریزی شده هم بیشتر دانسته است: “این سفر قرار بود ۲۲ ساعت طول بکشد ولی به خاطر برخی دیدارها، ۱/۵ساعت بیشتر از برنامه تنظیم شده به طول انجامید.“
احمدی نژاد این سخنان را در حالی در پاسخ خبرنگاران حاضر در فرودگاه مهرآباد اظهار کرد که تا آن زمان تنها دو خبرگزاری روسی ایتارتاس و نووستی این خبر را اعلام کرده بودند. با این حال ساعتی بعد، پس از آنکه دیگر منابع خبری نیز نیمه‌کاره ماندن سفر احمدی نژاد به ارمنستان را تایید کردند، دفتر مطبوعاتی و سخنگوی روبرت کوچاریان، رئیس‌جمهوری ارمنستان نیز این خبر را تایید کردند.
به گزارش آسوشیتدپرس، سخنگوی روبرت کوچاریان گفت: “طبق برنامه قرار بود محمود احمدی‌نژاد در پارلمان سخنرانی کرده و از بنای یادبود قربانیان ارمنی جنگ جهانی اول و همچنین مسجد آبی ایروان بازدید کند. اما دوشنبه بعد از ظهر، احمدی‌نژاد به همتای ارمنی خود گفته است برای انجام یک کار پیش‌بینی نشده باید به تهران برگردد.“
پرهیز از حساسیت‌زایی یا جلسه فوری در تهران؟
برخی منابع مختلف خبری علت نیمه‌کاره ماندن سفر احمدی نژاد را جلوگیری از برانگیختن حساسیت دولت ترکیه به خاطر بازدید از بنای یادبود قربانیان ارمنی جنگ جهانی اول ذکر کردند. ارمنستان معتقد است که کشته شدن این قربانیان به دست دولت عثمانی نوعی “نسل کشی” بوده است، اما دولت ترکیه به شدت نسبت به این تعبیر حساسیت نشان می‌دهد و آنها را صرفا کشته‌شدگانی در جنگ جهانی اول می‌داند.
حساسیت دولت ترکیه بر روی این موضوع به حدی است که چندی پیش قطعنامه کنگره آمریکا که حاوی عبارت نسل کشی بود و مسئولیت این اقدام را برعهده دولت ترکیه دانسته بود، با واکنش خشمگینانه دولت ترکیه روبه‌رو شد. از این رو برخی منابع خبری معتقدند ایران ترجیح داده به نزاع بی‌پایان ترک‌ها و ارمنی‌ها و دولت‌هایشان وارد نشود و احمدی نژاد نیز در سفر اخیر خود صرفا به محکوم کردن “هرگونه جنایتی علیه بشریت” بسنده کرده است.
اما علت دیگری نیز برای لغو سفر احمدی نژاد در منابع خبری ذکر شده است: “یک تحول غیرمنتظره در ایران”.
این عبارتی است که سخنگوی رئیس‌جمهوری ارمنستان به کار برده است، هرچند در بیانیه مطبوعاتی دفتر ریاست‌جمهوری ارمنستان از ذکر هرگونه دلیلی برای ناتمام ماندن سفر احمدی نژاد به این کشور اجتناب شده است. ویکتور سوگومانیان گفته است: “آقای احمدی نژاد به رابرت کوچاریان، رییس‌جمهوری گفتند به دلیل تحولات غیرمنتظره در ایران ناچار است فورا به تهران بازگردد.“
چیزی شبیه به این موضوع را آسوشیتدپرس هم به نقل از خبرگزاری ایتارتاس نقل کرد: “این تصمیم احمدی نژاد، به دلیل بروز اتفاقاتی در ایران و لزوم تشکیل جلسه‌ای اضطراری به ریاست احمدی نژاد است.” خبرگزاری آسوشیتدپرس همچنین به نقل از برخی منابع دیپلماتیک در ارمنستان گزارش داد که بازگشت آقای احمدی نژاد به تهران با “اوضاع سیاسی داخلی” و مذاکرات هسته‌ای که قرار است روز سه‌شنبه در رم انجام گیرد، مرتبط است.
روزنامه “حریت” چاپ ترکیه نیز در این باره نوشت: “احمدی نژاد پس از صرف صبحانه، با گفتن این عبارت تعجب‌آور که: “موضوع مهمی در کشورم پیش آمده، با اجازه‌تان به ایران برگردم!” میزبان خود را بسیار متعجب کرد، سوار هواپیما شد و به تهران برگشت.“
از همه اینها غیرمنتظره‌تر ادعای “رادیو فردا” بود که به نقل از “بخش ارمنی رادیو آزادی” گزارش داد: “یک مقام ارمنستان که نخواست نامش فاش شود، گفته است که علت نیمه تمام ماندن سفر آقای احمدی نژاد به این کشور به اخباری باز می گردد که حاکی از وخامت حال آیت الله علی خامنه ای، رهبر جمهوری اسلامی است.“
با این حال خبرگزاری رسمی جمهوری اسلامی اگرچه از زبان احمدی نژاد نیمه‌کاره رها شدن سفر را تکذیب کرد، اما تلویحا علت این اقدام را بازدید نکردن از بنای یادبود قتل عام ارامنه دانست و نوشت: “برخی از رسانه‌های ترکیه طی روزهای اخیر تلاش کرده بودند با طرح احتمال بازدید رییس جمهور ایران از بنای یادبود قتل عام ارامنه در جنگ جهانی اول علیه ایران تبلیغ کنند که عدم بازدید رییس جمهور ایران از این بنای یادبود واکنش منفی مخاطبان آنها را برانگیخت.“
معاون ارتباطات دفتر احمدی نژاد نیز همچون خود او با تکذیب گزارش‌های مطبوعات ارمنستان در خصوص نیمه‌تمام ماندن سفر احمدی نژاد به این کشور، گفت: “هیچ اتفاق خاصی در داخل کشور رخ نداده که قرار باشد سفر نیمه‌کاره رها شود.” محمدجعفر بهداد در حالی ادعا کرد سفر احمدی نژاد “به طور کامل و در چارچوب مشخص شده انجام شده است” که دفتر مطبوعاتی رئیس‌جمهور ارمنستان صراحتا از “لغو همه برنامه‌های احمدی نژاد در روز سه‌شنبه” سخن می‌گفت.
اگرچه هنوز علت واقعی لغو برنامه‌های روز دوم سفر احمدی نژاد و بازگشت غیرمنتظره او به کشور مشخص نیست، اما به نظر می‌رسد احتمال اجتناب وی از ورود به دعوای سیاسی ترکیه و ارمنستان پررنگ‌تر باشد. هرچند در شرایط متلاطم سیاسی ایران، نمی‌توان احتمال وقوع یک بحران غیرمنتظره را نیز ندیده گرفت. احتمالی که نیمه‌کاره ماندن سفر احمدی نژاد نیز می‌تواند به آن دلیل بوده باشد.
اگر این احتمال که ابعاد آن هنوز نامشخص است، جدی باشد، باید برای حضور علی اکبر ولایتی به عنوان استقبال‌کننده رسمی از احمدی نژاد نیز معنای خاصی قائل بود. چرا که طبق عرف جمهوری اسلامی، پس از سفرهای خارجی معمولا رئیس دفتر رهبری به استقبال رئیس‌جمهور می‌آید.
ولایتی، مشاور رهبر جمهوری اسلامی در مسائل بین المللی است و درست یک روز پیش، و در واقع همزمان با اولین روز سفر احمدی نژاد به ارمنستان، با عباراتی بی‌سابقه از استعفای علی لاریجانی که برخی علت واقعی آن را اختلاف با احمدی نژاد می‌دانند، انتقاد کرده بود.