بی شک توافق بر سر برنامه اتمی ایران چهره خاورمیانه را تغییر خواهد داد و همین مسأله باعث ایجاد بدگمانی در نزد برخی عاملان و مخالفت شدید در نزد برخی دیگر شده است.
به نظر می رسد که رییس جمهور باراک اوباما و همتای ایرانی اش، حسن روحانی، در رسیدن به توافق هسته ای مصمم اند. ولی چنین موفقیتی به مزاج همه خوشایند نیست: برخی مخالفت و خصومت را پیشه کرده اند و برخی دیگر صرفاً بدگمان اند.
اسراییل، مخالفت اصولگرایانه
دولت یهود قصد دارد تنها قدرت خاورنزدیک و خاورمیانه بماند. تل آویو به هیچ وجه نمی خواهد دست تهران را در رسیدن به توان هسته ای لازم باز بگذارد؛ حتی اگر این برنامه اهداف صلح آمیزی را دنبال کند، چرا که چنین برنامه ای دیر یا زود می تواند اساس یک پروژه نظامی را تشکیل دهد. به همین دلیل، مقامات این کشور به شدت با هرگونه توافقی که برنامه های اتمی ایران را به طور کامل متوقف نکند، مخالف اند.
محمدرضا جلیلی، استاد برجسته مؤسسه مطالعات سیاسی و بین المللی در ژنو، دراین خصوص می گوید: “احتمال اینکه ایران روزی بر سر اسراییل بمب بریزد بسیار کم است، چرا که در پاسخ، ۲۰۰ بمب اتمی دریافت خواهد کرد. ولی دولت یهود بیم آن دارد که ارتقای ایران به عنوان قدرت جهانی باعث ایجاد انگیزه در میان دیگر کشورهای منطقه برای رسیدن به جاه طلبی های مشابه شود. بدین ترتیب در این مقوله تک قطبی که درحال حاضر در آن تنها قدرت استراتژیک محسوب می شود، یک مسابقه هسته ای گسترده به راه خواهد افتاد.”
عربستان سعودی، دشمن صمیمی
به نظر می رسد که مخالفت عربستان سعودی با توافق به اندازه اسراییل باشد، ولی دلایل آن متفاوت است. برنار اورکاد، مدیر برجسته تحقیقات در مرکز ملی پژوهش های علمی فرانسه، دراین رابطه می گوید: “ریاض از بمب اتمی ایران کمتر از رابطه تهران با آمریکا هراس دارد. نزدیک شدن ایران و آمریکا به دوستی طولانی مدت و پرمزیت با واشنگتن خاتمه خواهد داد.”
هضم توافق میان تهران و واشنگتن آنچنان برای ریاض مشکل است که به مثابه یک چالش ایدئولوژیکی بزرگ محسوب می شود. این توافق باعث تقویت مواضع اصلی ترین قدرت شیعه در منطقه خواهد شد و قدرت سنی منطقه که عربستان سرآمد آن است، تحت الشعاع قرار خواهد گرفت. این توافق همچنین باعث درخشیدن هرچه بیشتر فرهنگ ایرانی خواهد شد که از دید غربی ها، به لحاظ شدت محافظه کاری و تحجر، بسیار کمتر از سعودی هاست.
روسیه، متحد و رقیب
روسیه روابط خوبی با ایران دارد و این رابطه از چندین دهه قبل آغاز شده. به علاوه، مسکو همچنین درخصوص مبارزه علیه افراط گرایی سنی که منافع این کشور را در آسیای مرکزی و قلمروش در قفقاز شمالی تهدید می کند، روی ایران حساب کرده. به همین دلیل، خواست روسیه این است که همسایه اش به ثبات برسد، ولی عادی شدن روابط با ایران می تواند مسایل نگران کننده ای را برای روسیه رقم بزند.
توافق هسته ای بی شک تهران و واشنگتن را به یکدیگر نزدیک خواهد کرد و این برای مسکو به مثابه ریسک بزرگی است؛ به ویژه درحال حاضر که تنش ها درخصوص اوکراین مجدداً آغاز شده. البته چنین توافقی به ایران این امکان را می دهد که نفت و گاز خود را بیشتر صادر کند و درنتیجه کاهش قیمت نفت در بازار جهانی به ضرر روسیه، که یکی دیگر از فروشندگان بزرگ هیدروکربن هاست، تمام خواهد شد. البته برنار اورکاد این مسأله را چندان پراهمیت نمی داند. او دراین خصوص می گوید: “تقاضا برای نفت و گاز بسیار گسترده است و جا برای تمامی تولیدکنندگان وجود دارد.”
کنگره، به دنبال رأی بیشتر
محافل سیاسی آمریکا، چه جمهوریخواه و چه دموکرات، ازاساس با هرگونه تفاهم با تهران مخالف اند. دلیل آن نیز از نفرت ایران از ایالات متحده و اعتراضات دنباله دار حکومت آیت الله ها ریشه می گیرد. البته این مسأله امروز به دلیل استراتژی کاخ سفید قدری متحول شده. باراک اوباما در آرزوی رسیدن به توافق پرآوازه بسر می برد و این درواقع یک رویداد بزرگ و تنها موفقیت او در صحنه خاورمیانه و خاورنزدیک طی شش سال ریاست جمهوری وی است. برخی دموکرات ها بر این عقیده اند که می توانند از این مسأله در انتخابات آتی سود ببرند، درحالی که جمهوریخواهان معتقدند همین مسأله، دلیل دیگری برای مخالفت کردن با این اقدامات است.
محافظه کاران ایرانی، به دنبال منافع خود
مخالفت دیگری نیز در تهران با این توافق وجود دارد. محافظه کاران جمهوری اسلامی نمی خواهند موفقیتی نصیب رییس جمهور میانه رو حسن روحانی شود؛ درست به مانند جمهوریخواهان در آمریکا که نمی خواهند موفقیتی نصیب باراک اوباما شود. به علاوه، عوامل پرقدرت و پرنفوذی وجود دارند که از تحریم های بین المللی سود می برند و به هیچ وجه از نبود آنها خشنود نیستند. سپاه پاسداران که فعالیت های اقتصادی اش طی سال های اخیر به دلیل دسترسی به امکانات متنوع بسیار رونق گرفته در این دسته می گنجد. محمدرضا جلیلی نسبت به این مسأله کاملاً اطمینان دارد. او می گوید: “این افراد روزی که کارآفرینان بخش خصوصی بار دیگر به حق مبادله آزاد با خارج از کشور دست یابند، دیگر هیچ قدرتی در برابر این رقابت نخواهند داشت.”
منبع: لوتان، ۲۰ نوامبر
