توان موشکی ایران چقدر است؟

برنامه و توان موشکی ایران در سال های اخیر یکی از اصلی ترین دلایل نگرانی دولت های غربی و به خصوص ایالات متحده آمریکا و اسرائیل بوده است. ایران هر سال خبرهای زیادی درباره به کارگیری چندین موشک جدید در نیروهای نظامی خود اعلام و مانورهایی را برای آزمایش و به نمایش گذاشتن این توان خود برگزار می کند که آخرین آنها همین چند ماه پیش در منطقه وسیعی از شرق و جنوب کشور انجام شد.

برای بررسی و آگاهی از توان موشکی ایران به خصوص در زمینه موشک های دوربرد، سیستم های ضد هوایی و موشک هایی که قابلیت درگیری با نیروهای دریایی را داشته باشند، با توس طهماسبی، پژوهشگر مسائل نظامی در تهران گفت و گو کرده ام.

 

سازمان های اطلاعاتی آمریکا از سال ها پیش هشدار می دادند که ایران تا سال 2015 به توانایی ساخت موشک های بالستیک قاره پیما دست پیدا می کند اما در گزارش اخیر کنگره ایالات متحده، نسبت به این مسئله ابراز تردید شده است. آیا ایران اساسا برنامه ای برای تولید چنین موشک هایی دارد؟

برای پاسخ به این پرسش ابتدا باید توضیح داد که موشک های بالستیک چه موشک هایی هستند و در چند برد عرضه می شوند. به طور کلی به موشک هایی که به طور قوسی پرواز می کنند، موشک بالستیک گفته می شود. موشک های با برد کمتر از 1000 کیلومتر کوتاه برد، زیر 3000 کیلومتر میان برد، کمتر از 5500 کیلومتر دوربرد و بالاتر از آن که عموما از 9هزار تا 14هزار کیلومتر هم برد دارند، قاره پیما گفته می شود.

بر اساس گزارش های رسمی، موشک های قاره پیما فقط در اختیار سه کشور روسیه، آمریکا و چین قرار دارند. ایران از سال 66 برنامه موشکی خود را آغاز کرد. این برنامه بر پایه موشک مشهور اسکاد ساخت روسیه و با مونتاژ موشک اسکاد B شروع شد که این موشک در ایران به شهاب 1 مشهور شد. موشک شهاب 2 نوع بزرگ شده این موشک بود با حداکثر برد 500 کیلومتر. شهاب 3 با 1300 کیلومتر برد در سال 1377 اعلام شد و این مرحله نشان داد که ایران دارای صنایع موشکی شده و مسئله دیگر صرفا مونتاژ موشک های خارجی نیست.

پس از آن بود که ایران ساخت موشک هایی با برد 2200 تا 2500 کیلومتر از انواع جدید موشک شهاب را در دستور کار خود قرار داد که پیشرفته ترین آنها موشک سجیل است.

ایران می تواند با این موشک های میان برد بالستیک نهایتا جایی مانند جزیره سیسیل ایتالیا یا پایگاه های نظامی دریای مدیترانه را هدف بگیرد اما هنوز به طور رسمی و تأیید شده، یک رده کامل تا توانایی ساخت موشک های قاره پیما فاصله دارد.

برای رسیدن به این توانایی باید اول موشک های تا 5500 کیلومتر یعنی دوربرد را عملیاتی کرد. در گزارش اخیر کنگره آمریکا هم تأکید شده که سال 2015 برای رسیدن ایران به این توانایی هنوز زود است و ایران کمک های خارجی لازم در این خصوص را دریافت نکرده که به نظر می آید این گزارش واقع بینانه باشد.

 

دستیابی به موشک های بالستیک دوربرد چه مزیت هایی را در اختیار ایران قرار می دهد؟

بر اساس گزارش های رسمی منتشر شده ایران ظاهرا در حال کار روی موشک های دوربرد است اما گویا علاقه و عجله ای برای رسیدن این برد ندارد زیرا با برد کنونی موشک هایش می تواند تمام پایگاه های آمریکا در منطقه و اسرائیل را هدف قرار بدهد.

از سوی دیگر ایران پروژه موشک هایی با برد بالاتر از 2500 کیلومتر یعنی رده ماقبل قاره پیما را به عنوان یک پروژه غیر نظامی و فضایی اعلام کرده که در دست تکمیل هست. در واقع طرح هایی که اگر در همان قالب نظامی بودند اسم آنها شهاب 4 یا شهاب 5 بود، کاوشگر 1 و کاوشگر 2 نام گرفتند که در حال ساخت و تکمیل هستند و معلوم نیست چه زمانی آماده بشوند.

اما در صورت تمایل این طرح های غیر نظامی فضایی می توانند با تغییر مختصری نظامی بشوند همانطور که اولین موشک قاره پیمای شوروی که قابلیت رسیدن به خاک آمریکا را داشت همان موشکی بود که اولین سفینه فضایی ساخت بشر به نام اسپوتنیک را در سال 1957 به فضا برد.

 

دلیل سرمایه گذاری بالای دولت ایران بر برنامه های موشکی چیست؟

پس از جنگ اول خلیج فارس در 1991 ایران به این نتیجه رسید که با توجه به نوع برتری که ایالات متحده و متحدانش دارند، استراتژی نظامی خود را بر روی افزایش توان موشکی و بالا بردن توان خود در جنگ نامتقارن قرار دهد.

در این استراتژی نظامی جدید، نیروی هوایی از اولویت ایران خارج شده و این دلیل دارد. چون هم تهیه تکنولوژی برای آن بسیار پرخرج و دشوار است و هم اینکه هر فن آوری را که به دست بیاورید، وقتی در نبرد هوایی درگیر می شوید، برتری اندک حریف هم می تواند همه آن سرمایه گذاری شما را از بین ببرد.

اما در جنگ نامتقارن که یکی از اصولش تحرک زیاد و کمتر دیده شدن در برابر دشمن در عین قدرت بالای آتش است، ایران به طور جدی و اصولی فعالیت کرده است.

درست بر خلاف استراتژی ارتش عراق در جریان جنگ اول خلیج فارس که کاملا جنگ جهانی دومی بود و البته رد آن سالها در کشورهای جهان سوم مرسوم بود. یعنی تکیه بر نیروهای مکانیزه و زرهی به شکل کلاسیک، با پشتیبانی آتش توپخانه و هواپیماهای جنگنده که به لحاظ قدرت الکترونیکی در سطح بالایی قرار نداشتند.

ایران به خوبی و درستی فهمید که این استراتژی در برابر تکنولوژی پیشرفته آمریکا هیچ کاری نمی تواند بکند و به همین دلیل استراتژی نظامی خودش را به طور کامل دگرگون کرد و تقویت توان موشکی و قدرت جنگ نامتقارن را در دستور کار قرار داد.

 

اشاره کردید که ایران از سال ها پیش به صنایع موشکی دست پیدا کرده اما در عین حال گفتید که نمی تواند بدون کمک خارجی برد موشک های خود را افزایش دهد. دلیل این مسئله در چیست؟

بر اساس گزارش های رسمی و اظهارات مقام های ایران، به نظر می آید که افزایش توان موشکی ایران برای ساخت موشک های دوربرد، در حال حاضر و با این سرعت لااقل در سه چهار سال آینده امکان پذیر نیست. اما نباید فراموش کرد که در برنامه های نظامی معمولا نشت تکنولوژیک صورت می گیرد. همانطور که مثلا صنایع نظامی و موشکی چین تا حدود زیادی تحت تأثیر نشت تکنولوژیک در روسیه است. اما حتی اگر کمک خارجی هم در کار نباشد باز اینطور نیست که برنامه موشکی ایران متوقف شود اگرچه می تواند زمانش را طولانی تر کند.

مجموعه شواهد نشان می دهد که سال 2015 به عنوان سال دستیابی ایران به موشک های قاره پیما که پیش از این مورد ادعای سازمان های اطلاعاتی آمریکا بود، بسیار زود به نظر می آید.

 

دقت موشک های در اختیار ایران تا چه اندازه است؟

باز هم این گزارش های رسمی منتشر شده هستند که نشان می دهند ایران در سال های اخیر به طور جدی در حال افزایش دقت موشک های خود چه کوتاه برد و چه میان برد است.

ایران در این زمینه به دستاوردهای خوبی هم رسیده است. به عنوان مثال موشک نقطه زن فاتح 110 که یک موشک کوتاه برد با 300 کیلومتر برد است با نصب کاوشگر ردیاب در سر جنگی آن به طور قابل ملاحظه ای دقیق شده است. ایران با این موشک می تواند پایگاه های نظامی آمریکا در خلیج فارس را به طور دقیق هدف قرار داد اما با موشک شهاب 2 یا شهاب 3 نهایتا می شود یک شهر را هدف قرار داد و نمی شود گفت موشک به کجای این شهر برخورد می کند.

 

وضعیت دفاع ضدهوایی ایران چگونه است؟ جمهوری اسلامی حساب زیادی روی موشک های S300 باز کرده بود اما روسیه نهایتا این سیستم را تحویل نداد. بعد ایران گفت خودمان بهتر از آن را می سازیم. با در اختیار نداشتن S300 توان ضد هوایی ایران تا چه حد است؟

در زمینه موشک های زمین به هوا و سیستم های پدافندی یک مزیت عمده ای که ایران نسبت به کشورهایی که آمریکا قبلا با آنها درگیر شده مانند عراق یا لیبی دارد، این است که ایران سالهاست اقدام به بهینه سازی و افزایش قابلیت های سیستم هایی کرده که از قدیم در اختیار داشته است.

سیستم های سخت افزاری موشکی مانند سیستم هاوک ساخت آمریکا که در زمان شاه به ارتش ایران تحویل داده شد یا سیستم سام 2 یا سام 6 ساخت شوروی، ورژن کپی شده سام 2 در چین به اسم HQ2، یا موشک های S200. هر کدام این سیستم ها بردهای مختلفی از کوتاه برد تا بلند برد دارند.

در واقع ایران به جای خرید سیستم های جدید، سیستم های الکترونیکی و رادارهای پدافندهای در اختیار خود را ارتقا داد و این در مورد جنگ الکترونیک و موشک های ضد رادار که اصلی ترین سلاح غرب است، راهبر مناسبی بود.

یکی از قدرتمندترین تاکتیک های آمریکا و اسرائیل در جنگ های چند دهه گذشته نابودی کامل سیستم های راداری و ضد هوایی کشورهای مقابل بوده است اما بهسازی های ایران باعث شده تا سیستم های موشکی قدیمی، کاملا متفاوت بشوند. در این موشک ها قابلیت مقاومت در برابر اخلال راداری و موشک های ضد رادار بالا رفته است.

با وجود این ما اطلاعات دقیقی نداریم که بدانیم کارآیی آنها چقدر افزایش یافته اما ایران سالهاست که توجهش را به این زمینه متمرکز کرده است.

 

بهینه سازی سیستم های راداری و الکترونیکی نیاز به تکنولوژی بسیار پیشرفته ای دارد. آیا ایران از این تکنولوژی برخوردار است؟

روزنامه اعتماد حدود یک ماه پیش از آنکه ایران بتواند هواپیمای جاسوسی پیشرفته RQ170 آمریکا را در اختیار بگیرد وفرود بیاورد، به نقل از یکی از مقام های نظامی روسیه نوشته بود که این کشور ایران را شریک اول سیستم های راداری و جنگ الکترونیک خود قرار داده است.

این نشان می دهد روس ها اگرچه سخت افزار یا موشک های ضد هوایی را به ایران نمی دهند اما نرم افزار را می دهند. ایران هم با کار و سرمایه گذاری روی این سیستم ها آنها ارتقا می دهد.

با فرودآوردن دو هواپیمای بدون سرنشین آمریکایی توسط ایران، به خصوص هواپیمای نخست که تکنولوژی بسیار پیشرفته ای داشت، غرب هم این پیام را گرفته که پدافند هوایی ایران، پدافند هوایی عراق و لیبی نیست اما اینکه دقیقا چقدر است، مشخص نیست.

 

بیشترین تجمع و اصطکاک نیروهای نظامی ایران و آمریکا در خلیج فارس است. آمریکا و برخی کشورهای دیگر ناوگان پرقدرتی را در این منطقه دارند اما ایران هم در سال های اخیر به طور مرتب از در اختیار داشتن موشک ها و قایق هایی سخن گفته که می توانند نیروی دریای آمریکا در خلیج فارس را زمینگیر کنند. این قابلیت در چه حدی است؟

این حوزه هم یکی دیگر از سرمایه گذاری های عمده ایران در سال های اخیر است. ساخت موشک های ضد کشتی یکی از اصلی ترین برنامه های ایران در جنگ نامتقارن است.

ایران تجربه درگیری با ناوگان آمریکا در خلیج فارس در سال های 65 و 66 را دارد. آن زمان که ناوچه هایی مانند جوشن و سبلان منهدم شدند ایران فهمید نیروی دریایی که در اختیار داشت و آنهم بازمانده از دوران پهلوی بود، اگرچه نسبت به نیروی دریایی خیلی کوچک عراق یا کشورهای منطقه بسیار قدرتمندتر است اما در برابر نیروی دریایی ابرقدرتها عملا هیچ شانسی ندارد زیرا از نظر موشک های ضد کشتی و ضد هواپیما بسیار ضعیف است و ناوچه های ایرانی نتوانستند در برابر هواپیماهایی که به آنها حمله می کردند، هیچ واکنشی نشان بدهد.

بر این اساس و در اسراتژی جدید، ایران در سال های اخیر در دریا هم شناورها را کوچک کرد اما با افزایش تحرک و قدرت آتش آنها به لحاظ داشتن موشک های متعدد، توان درگیری آنها در یک جنگ نامتقارن را بالا برد.

قایق های ایران الان از قایق های معمولی بزرگتر و سرپوش دار هستند و مجهز به موشک هایی هستند که می توانند یک رزمناو یا کشتی جنگی متوسط را از حالت جنگی خارج کنند.

 

توان موشکی ایران در خلیج فارس از کجا ناشی می شود؟

ایران در این زمینه همکاری های زیادی با چین داشته است و حداقل 4 یا 5 مدل از موشک های ضد کشتی و هدایت شونده را که عمدتا کروز هستند از این کشور گرفت و پس از آن توانست قابلیت مونتاژ و تولید انبوه اکثر آنها را به دست بیاورد.

قابلیت تکنولوژیک این موشک ها به سطح موشک های ایالات متحده نمی رسد اما این مزیت که ایران می تواند آنها را تولید انبوه کند و تعداد شناورهایش را بالا ببرد، این تهدید را برای آمریکا ایجاد می کند که باید آماده باشد یا جلوی شلیک موشک ها را بگیرد یا پس از شلیک آنها را نابود یا منحرف کند. زیرا در غیر این صورت ممکن است آمریکا در دریا با 4 هزار موشک شلیک شده روبرو باشد. شناورهای ایران هم کوچک و پراکنده هستند.

ایران البته یک طرح بلندپروازانه موشک ضد کشتی به نام خلیج فارس هم دارد. چینی ها چند سال قبل این طرح را شروع کرده بودند تحت عنوان DF21 که یک موشک قوسی بالستیک ضد کشتی است. ایران ورژن تغییر یافته ای از موشک فاتح 110 که در سر جنگی آن کاوشگر هدف گیر قرار دارد را تحت عنوان خلیج فارس حدود یک سال پیش آزمایش کرد که یک کشتی را در خلیج فارس هدف قرار داد.

اما گویا این پروژه هنوز به آن بلوغی که ایران می خواهد نرسیده چون یک کشتی ثابت را هدف قرار داده نه متحرک. البته سیستم ضد موشک ضد کشتی ایالت متحده که ضد بالستیک هم هست تحت عنوان ایجیس بسیار پیشرفته است و حتی از سیستم پاتریوت که روی زمین است هم قدرتمندتر است.

در مورد موشک های ضد کشتی یک نقطه قوت در نیروی موشکی ایران، موشک هایی از نوع موشک کروز پیشرفته روسی kh-41 سان برن هستند که با سرعت سه برابر صوت در ارتفاع بسیار پایین یعنی در 20 متری سطح دریا پرواز می کنند و دفاع موشکی در مقابل آنها تقریبا غیر ممکن است.