حضور گلشیفته فراهانی در فیلمی از ریدلی اسکات و جنجال های پیرامونی، بهانه ای شد برای یک نگاه اجمالی به حضور موفق بازیگران ایرانی در سینمای هالیوود وتلاش شان برای جهانی شدن.
بابک مستوفی
رویای ممنوع بازیگران ایرانی
حضور بازیگران ایرانی در فیلم های بین المللی، البته آرزوی هر بازیگری است و از هر جنبه موفقیتی برای سینمای ایران. حضور بین المللی فیلم های ایرانی در جشنواره های بین المللی طی بیست سال گذشته، سینمای ایران را در جهان مطرح کرد و حتی نخل طلای جشنواره کن و نامزدی بهترین فیلم خارجی در جوایز اسکار را برای سینمای ایران به ارمغان آورد، اما این نوع سینمای خاص ایران یا اصطلاحا جشنواره پسند، نوع سینمایی بود که غالبا با نابازیگران و بازیگران غیر حرفه ای کار می شد و عملا این امکان را که بازیگران ایرانی بتوانند در سطح جهانی مطرح شوند، فراهم نکرد. نام چند سینماگر تحسین شده ایرانی را در نشریات و کتاب هایی سینمایی فرنگی به راحتی می توان یافت، اما نام هیچ بازیگر ایرانی هیچ گاه در این سطح مطرح نشد، چرا که جهان، سینمای ایران را نه بخاطر حرفه ای بودن، بلکه بخاطر غیر حرفه ای بودنش تحسین می کرد.
در نتیجه رویای جهانی شدن برای بازیگران سینمای ایران همیشه در حد یک رویا باقی ماند. نیکی کریمی که خیلی زود در سینمای ایران ستاره شد و حتی به خاطر بازیگری اش در یکی دو جشنواره قاره آسیا هم جوایزی گرفت، فقط زمانی به جشنواره های جهانی بزرگ تر راه یافت و حتی به عنوان داور شرکت کرد که جامه فیلمسازی پوشید و یکی دو فیلمش به طور نسبی با اقبال جشنواره ها روبرو شد.
البته موارد استثنایی در بازیگران سینمای ایران وجود دارد که به سطح جهانی راه یافتند و مورد استقبال هم قرار گرفتند، اما این بازیگران متاسفانه دیگر ارتباطی با “سینمای ایران” ندارند و بازیگران مهاجر محسوب می شوند.
شهره آغداشلو که در سینمای پیش از انقلاب به عنوان ستاره سینمای روشنفکری در فیلم هایی چون گزارش[کیارستمی]، شطرنج باد[اصلانی] و سوته دلان[حاتمی] مطرح و به عنوان بازیگری بسیار جذاب، با توانایی های ستایش برانگیز تحسین شد، با وقوع انقلاب مهاجرت کرد و از پس دهه ها تلاش برای ادامه راهش، بالاخره در لس آنجلس، در سینمای هالیوود راهی برای خود باز کرد و در چند فیلم هنری و تجاری مهم بازی کرد. حاصل این تلاش، بزرگ ترین افتخار ثبت شده برای یک بازیگر سینمای ایران است: نامزدی برای دریافت اسکار بهترین بازیگر نقش مکمل برای فیلم “خانه ای از شن و مه”.
سوسن تسلیمی هم که گاه به حق بهترین بازیگر سینمای ایران نامیده می شود، پس از مهاجرت به سوئد، با فراگیری زبان سوئدی، به طور حرفه ای در تئاتر، تلویزیون و سینمای سوئد به کار پرداخت و به یکی از مطرح ترین چهره های هنری این کشور تبدیل شد.
بهروز وثوقی از دیگر چهره های سینمای ایران است که تلاش کرد در هالیوود مطرح شود. وثوقی که محبوب ترین بازیگر سینمای جدی تر پیش از انقلاب محسوب می شد، اولین حضور چشمگیر بازیگری ایرانی در تولیدی بین المللی را رقم زد. وثوقی در فیلم “کاروان ها” ساخته جیمز فارگو-1978- در یکی از نقش های اصلی فیلم در کنار آنتونی کوئین،جنیفر اونیل و جوزف کاتن ظاهر شد و این موفقیت بزرگی برای بازیگری در سینمای ایران بود.
پس از انقلاب و مهاجرت وثوقی، او همواره سعی کرد که در فیلم های آمریکایی جایی برای خود باز کند، تا حدی هم موفق شد و شایع است که با همه استودیوهای معروف هالیوود در ارتباط است، اما هیچ گاه فرصت بازی در نقش مهمی را در یک فیلم تجاری یا هنری مطرح در هالیوود به دست نیاورد و تنها در چند سریال تلویزیونی و فیلم ناموفق ایفای نقش کرد.
با گذشت سی سال از عمر انقلاب ایران و پرورش نسلی دیگر از جوانان ایرانی در خارج از کشور آبا و اجدادی شان، بازیگران جوانی تربیت شدند که نیمه ایرانی محسوب می شوند و برخی شان توانستند موفقیت های کوچکی هم در سینمای هالیوود داشته باشند.
اما حضور همایون ارشادی در فیلم پرفروش و مطرح “بادبادک باز” بر اساس رمان خالد حسینی، ورق دیگری بود در این زمینه: بزرگ ترین حضور یک بازیگر فعال در سینمای ایران در فیلمی بین المللی. قصه فیلم که در افغانستان می گذشت، این امکان را به ارشادی داده بود که در یکی از نقش های مهم و کلیدی فیلم ایفای نقش کند.
حضور او در این فیلم هیچ اعتراضی را از سوی مقامات مسئول ایرانی به دنبال نداشت و ارشادی بنا به گفته ها قرارداد دیگری را برای بازی در فیلمی هالیوودی امضا کرده است.
اما خبر شوکه کننده و حیرت انگیزی که به تازگی و همراه با تیزر فیلم پخش شد، بازی گلشیفته فراهانی در فیلم تازه ریدلی اسکات با عنوان “مجموعه دروغ ها” ست که در ماه اکتبر اکران خواهد شد. فیلم درباره یک روزنامه نگار سابق و مامور سی آی ای است که به دنبال تروریستی به نام سلیمان است و گلشیفته فراهانی نقش دختری را بازی می کند که سلیمان عاشق اوست. نکته جالب همبازی شدن گلشیفته با سوپر ستاره ای چون لئوناردو دی کاپریو ست که ظاهراً همین امر حساسیت ها را نسبت به این حضور بیشتر کرد.
این قطعا اولین بار است که فیلمساز مطرحی در حد ریدلی اسکات از بازیگری ساکن ایران استفاده می کند و قطعا نخستین باری است که یک بازیگر ایرانی در کنار ستاره ای در حد شهرت و محبوبیت دی کاپریو بازی می کند. خبر البته خوشحال کننده است، اما مسئولان وزارت ارشاد به جای استقبال از در بزرگی که بر روی بازیگران ایرانی باز شده و می تواند حضور آنها را در سینمای بین المللی تثبیت کند، بر خلاف قانون اساسی و آزادی های شخصی هر فرد، گلشیفته فراهانی را ممنوع الخروج و از سفر او به هالیوود برای کارهای تازه جلوگیری کرده اند. هرچند این امر از وزارت ارشادی تحت امر معاون سردبیر روزنامه ای چون کیهان، بعید هم به نظر نمی رسید، اما جلوگیری از موفقیت بازیگری چون گلشیفته فراهانی در سینمای جهان، نه تنها خیانتی در حق این بازیگر جوان و خوش آتیه سینمای ایران است، بلکه خیانت بزرگی در حق سینمای ایران هم هست که از باز شدن صفحه بزرگی برای بین المللی شدن این سینما جلوگیری می کند و ترجیح می دهد سینما را در حد بومی و تبلیغی ایدئولوژیک برای نظام محدود کند.