مهدی محمدی
حجاب و رویکرد دولت نهم عنوان مناظره ای بود که روز شنبه با شرکت دکتر فاطمه صادقی، فعال سیاسی و استاد علوم سیاسی دانشگاه آزاد و احد کرج و دکتر هاجر تحریری نیک صفت، نماینده مردم رشت در مجلس شورای اسلامی در سالن آمفی تاتر بیمارستان الزهرای این شهر برگزار شد.
در این مراسم که به همت شاخه گیلان سازمان دانش آموختگان ایران اسلامی [ادوار تحکیم وحدت] و انجمن اسلامی دانشجویان دانشگاه علوم پزشکی گیلان برگزار شد، جمع کثیری از فعالان سیاسی، دانشجویان و چهره‌های دانشگاهی حضور یافتند.
در این مراسم ابتدا هاجر نیک صفت، پیرامون حجاب به سخنرانی پرداخت و از جمله با اشاره به اینکه “حجاب برای مردم کشور ما ریشه در دین اسلام دارد” اظهار داشت: “حجاب نشانه یک زن مسلمان و یکی از راههایی است که می توان زن مسلمان را از غیر مسلمان تشخیص داد. این تکلیف ارزشمند از ابتذال زن جلوگیری می‌کند و جلوی اینکه بخواهد به عنوان یک وسیله تنزل پیدا کند، را می‌گیرد. اسلام به زن اجازه نمی‌دهد که به خاطر تبلیغ مثلا یک آدامس یا چیز بی‌ارزش در صحنه حاضر بشود و بدن و ظاهر خود را به معرض نمایش بگذارد.”
عضو کمیسیون آموزش و تحقیقات مجلس شورای اسلامی در ادامه تصریح کرد: “رعایت حجاب مخصوص تفکر دینی ما نیست. نه تنها در ادیان دیگر، بلکه رعایت حجاب در جوامعی که پایبندی به دین ندارند نیز مشاهده می‌شود. اما در کشور ما در سالهای اول انقلاب با توجه به اعتقادات مذهبی که جریان یافت، حجاب تقریبا راحت‌تر پذیرفته شد. سالهایی که در زمان جنگ بودیم توجه به این مساله از سوی مسوولین کمتر شد. بیشترین هم و غم مربوط به مسایل جنگ بود. بعد از آن هم بحث سازندگی و مسایل اقتصادی در اولویت قرار گرفت. متاسفانه درباره مسایل فرهنگی آنطور که باید تلاش نشد. این وقفه باعث شد که نسلهای بعد که در جریان انقلاب نبودند، نتوانند آن اهدافی که برای این انقلاب درنظر گرفته شده بود وآن بحث دینی بودن انقلاب را، در نظر داشته و به این مساله پایبند باشند. بعد از آن زمان این بدپوشی را شاهد بودیم.”
تحریری نیک صفت در ادامه به بررسی عوامل روانی “بدپوشی” پرداخت و با اشاره به اینکه”میل به خودنمایی درذات زنان وجود دارد افزود: “اگر دغدغه اصلی مردان تسخیر طبیعت و نفوذ بیشتر در جهان است، دغدغه اصلی زنها تسخیر قلوب انسانها، به ویژه قلوب مردها است. و این در قرآن به صراحت اشاره شده که زنان میل به خودنمایی دارند ولی چیز بدی نیست، اما باید جهت پیدا کند”.
نماینده مردم رشت در مجلس سپس به تشریح دیدگاه اسلام درباره حجاب از لحاظ تشریعی اشاره کرد وافزود: “از لحاظ تشریعی اسلام برای کنترل این غریزه تدبیری کرده و آن این است که اجازه نمی‌دهد بیهوده بین زن و مرد اختلاف ایجاد شود. اسلام بین زن و مرد حریم قایل شده چرا که حجاب برای نوعی رعایت حریم آمده است. از طرفی اسلام زن را ترغیب کرده که در مقابل همسرش خود آرایی کند و خودآرایی زن برای شوهرش عبادت محسوب شده است. هر محدودیتی بد نیست ما بچه‌مان را محدود می‌کنیم که زمان خواب مشخصی داشته باشد. آنها را در خوراک محدودمی‌کنیم برای اینکه مریض نشود. امروز ما در جوامع غربی مشاهده می‌کنیم که آزادیهای بی حد و حصر باعث شده که دو جنس مخالف نسبت به هم گرایشی ندارند، همجنس‌ها به یکدیگر گرایش پیدا کرده و یا می‌بینیم که هنوز هم با آزادیهایی که وجود دارد ما آزارهای جنسی را در آن جوامع مشاهده می‌کنیم.”
وی در تبیین دلایل دیگر “بد پوشی” گفت: “نکته دیگر از عوامل بدپوشی، ضعف خانواده‌ها در هدایت است. در قدیم خود خانواده‌ها فرزندانشان را کنترل می‌کردند، اما امروزه خانواده‌ها به دلایل مختلف نمی‌توانند. بعضی از خانواده‌های مذهبی متاسفانه صلاحیت لازم را ندارند که فرزندان خود را هدایت کنند. نمی‌توانند با زبان جوانان صحبت کنند. اهل هدایت نیستند برخی خانواده‌ها هم حریف فرزندان خود نیستند و فرزند سالاری دارند.نکته دیگر که نشانه خلا در آرمانهاست این است که بعضی افراد ابتدا محجبه بودند و بعد بی‌حجاب شدند. علتش این بوده که انقلاب ما یک انقلاب دینی بود و آرمانهای دینی هم داشته است. وقتی که این آرمانهای دینی مطرح شد، انتظار این بود که تحقق پیدا کنند. بنابراین انتظار این بود که فقر از بین برود و شکاف طبقاتی و تبعیض از بین برود و مشکلات اقتصادی کاهش پیدا کند و مسوولین خود بیش از سایرین پایبند به مسایل اسلامی باشند. بنابراین تعدادی از افرادی که با رویکرد آرمانگرایانه و احساسی به حجاب روی کرده بودند و حجاب را از روی معرفت دینی قبول نداشتند، دچار خلاء در آرمانها شدند.”
وی آنگاه درباره رویکرد دولت نهم پیرامون حجاب گفت: “دولت نهم آن چنان که انتظار می‌رفت در رابطه با حجاب فعالیت مشخصی انجام نداد. سال گذشته نمایشگاههای مختلفی با انواع لباسهای متنوع و معقول برپا شد، و در همین حد کارها انجام شد. اما با توجه به اینکه صاحبان اصلی انقلاب یعنی خانواده‌های شهدا، مرتب دولت را مورد سئوال قرار می‌دادند که با توجه به اینکه حکومت ما دینی است چگونه با این پدیده بی‌تفاوت بر خورد می‌کنیم، در طرحی جدید نیروی انتظامی با طرح برقراری امنیت اجتماعی وارد عمل شد که هدف این طرح فقط مبارزه با بدحجابی نبود بلکه ایجاد امنیت اجتماعی بود و هر چیزی که این مساله را مورد هدف قرار می‌داد مثل نوشیدن مشروبات الکلی، مزاحمتهای خیابانی، ربودن دختران، خرید و فروش انسان و بدحجابی‌های غیر معمول”.
دولت ها متولی نوع پوشش؟
در ادامه این جلسه دکتر صادقی که موضوع صحبتش “از کلاه پهلوی تا مقنعه اسلامی ” بود، اظهار داشت: “برخلاف خانم دکتر تحریری بحث من به هیچ وجه روانشناسی نیست زیرا بحث روانشناسی در این باره به هیچ وجه پاسخگو نیست. ما درواقع در حدود 50 سال است که بامساله پوشش در ایران مشکل داریم. دولتهایی بودند که می‌گفتند خانمها باید به نحو خاصی لباس بپوشند و همین باعث شده که این سئوال به ذهن بیاید که چرا اینطور است؟ واقعا چرا برای دولتها نوع پوشش مهم است؟ و آیا اساسا دولتها این اجازه را دارند یا خیر؟”
صادقی افزود: “خانم دکتر تحریری گفتند که مساله حجاب فقط امری مرتبط با دین نیست. به نظرم گفته بسیار صحیحی است به همین خاطر می‌خواهم بحث شریعت را کاملا کنار بگذارم. چون در مورد بحث حجاب، اسلام مطرح نیست. در واقع حجاب، موضوعی اجتماعی و بیش از هر چیز سیاسی است. چون ما ابعاد سیاسی قضیه را می‌بینیم و از ابعاد اجتماعی‌اش غافل هستیم. البته همین جا می‌خواهم بگویم در این مورد دغدغه تشریعی اگر هم وجود دارد، در مورد حجاب بسیار کمرنگ است. بحث بر سر شریعت نیست. ابن خلدون جامعه شناس عرب در خصوص ملازمت بحث حجاب و سیاست در جهان اسلام معتقد است که این دو در جهان اسلام از تاریخی طولانی برخوردار هستند.”
این استاد دانشگاه افزود: “از عصر عباسیان به بعد می‌توان مشاهده کرد که در رابطه با رنگ و نوع پوشش دغدغه خاصی وجود داشته است. دغدغه آنها این بود که اقوامی که در کنار یکدیگر زندگی می‌کردند را از یکدیگر مجزا کنند. به همین دلیل در حکومتهای گوناگون رنگهای خاصی برای لباس تهیه می‌شد. در واقع در آن دوران لباس، پیامهای سیاسی، اجتماعی و فرهنگی داشت. اما وقتی به این مساله در ایران امروز نگاه می‌کنیم، نوع برخورد با حجاب عوض می‌شود. در واقع نوع رویکرد امروز دولت درباره حجاب به هیچ وجه با دوره‌ی اموی و ناصری قابل قیاس نیست. لذا برای تمایز گذاشتن بین این دو برخورد از دو لغت استفاده می‌کنم: نام اولی را برخورد عرفی با حجاب می‌گذارم و دومی را یونیفرمیزه کردن.”
وی در ادامه افزود: “در یک دوره بعد از پهلوی اول و انقلاب اسلامی بحث مجزا شدن پوشش زنها را می‌بینیم. سئوال من این است که چرا این گونه است. بحث پوشش همواره در تاریخ ایران مطرح بوده اما نوع پوشش در ایران مدرن و اهدافی که حکومتها داشتند، کاملا با دوره گذشته متفاوت است. دلیلش این است که دولتها خودشان را متولی امر ساماندهی پوشش می‌دانند. امروزه دولتها در ایران بر خلاف دولتهای گذشته و حکومتهای عباسی و اموی که مردم باید از پوشش خاصی استفاده می کردند، تمایل به یونیفرمیزه کردن دارند. یعنی اینکه همه خانمها یک نوع لباس بپوشند؛ در سر کار یک نوع لباس، در ملاء عام نوع دیگر و در خانه طور دیگری لباس بپوشند. بنابراین بین هر دو گفتار چه گفتار اسلامی در مورد پوشش و هم گفتار مدرن درباره کشف حجاب شباهت بسیاری وجود دارد و این هر دو به دنبال این هستند که حجاب را به یک یونیفرم تبدیل کنند.”
دکتر فاطمه صادقی در ادامه تصریح کرد: “جالب است که متولی هر دو دولتها هستند و تمایل به این است که از طریق رفرمیزه کردن نوعی وحدت ملی ایجاد بشود. خیلی جالب است که در سالی که نامش اتحاد ملی و انسجام اسلامی است، ناگهان با طرح پوشش مواجه می‌شویم. آیا واقعا تصادف است؟ من تصور نمی‌کنم.”
رویکرد دولت در خصوص حجاب
در ادامه این نشست دکتر تحریری در خصوص رویکرد دولت در خصوص حجاب و در پاسخ به صادقی گفت:
“ما به پدیده حجاب نه از دید سنت بلکه به عنوان یک تکلیف و از روی اعتقاد نگاه می کنیم و تا زمانی که این نظام وجود دارد می بایست متناسب با اهداف و آرمانهای خود حرکت کند. درباره اینکه دولتها در این زمینه می‌توانند متولی امر پوشش باشند ما نمی‌توانیم در مورد دولتها حرف بزنیم برای اینکه انگیزه و هدف ایجاد دولتها متفاوت است. فلسفه جوامع با یکدیگر متفاوت است و با توجه به اینکه فلسفه حاکم بر کشور ما دینی است، برخورد با بدحجابی موضوعیت پیدا می‌کند. چنان که جوامع دیگر مشکلاتی دارند که برای ما مطرح نیستند. در کشور خودمان طبق قانون دولتها موظف هستند با این مساله برخورد داشته باشند. اما معتقدم که در رابطه با بدحجابی باید فرهنگ سازی شود. نوع برخورد هم باید به دور از خشونت باشد و قبل از ورود نیروی انتظامی باید نهادهای فرهنگی به این مساله ورود کنند.”
تحریری در ادامه در پاسخ به سئوال یکی از حاضرین راجع به یکپارچگی نوع پوشش لباس و در ادامه تلاش برای یکپارچگی نوع تفکر گفت: “نوع پوشش باید طبق قانون رعایت شود و می بینیم جوامعی که حجاب در آنها رعایت نشده به کجا کشیده شده اند و می‌بینم آزارهای جنسی در اروپا افزایش یافته است. اگر بخواهیم نتیجه بگیریم که حکومت می‌خواهد همه یکجور لباس بپوشند این غیر ممکن است. ما ممکن است بخواهیم با اجبار لباس را تغییر بدهیم اما تفکر را نمی‌توانیم تغییر بدهیم.”
نوع برخورد خشن با افرادی که به اصطلاح بدحجابند سئوال دیگری بود که دکتر صادقی در این ارتباط گفت: “جوامع برای رسیدن به توسعه سیاسی باید شش بحران را از سر بگذرانند. یکی بحران هویت است. ما 70 سال است که با مساله پوشش رو به رو هستیم و این نشاندهنده آن‌است که ما هنوز درمرحله بحران هویت هستیم. یونانی‌ها جمله‌ای دارند و می‌گویند قانونی دایما نقض شود که قانون نیست. آیا قوانین نیاز به بازنگری ندارند و آیا وقتی قوانین ناکارآمد بودند نباید برای آن تصمیم گرفت. ما بارها قوانین راتغییر داده‌ایم اما چرا در مورد قانون حجاب اینقدر اصرار وجود دارد؟ 50 سال قبل بحث آموزش خانمها را داشتیم اما الان به دانشگاه رفتن خانمها دیگر مساله نیست.امروز اعمال محدودیت ها را به نوعی دیگر داریم و همیشه هم بحث حیای زنان را به نوعی با نحوه حضور سیاسی و اجتماعی شان پیوند می‌زنند که اگر این رنگها را بپوشید فلان معنی را می دهد.”
دکتر صادقی ادامه داد: “حیا بستگی به سبک زندگی و باورها دارد. عادتها و عقاید آدمها را نمی‌شود از آنها گرفت و نمی‌شود گفت عقاید نشانه با حیایی یا بی‌حیایی آنهاست. تاریخ این بحثها به سر آمده است. متاسفم که امروز بحث حیا با حجاب زنان گره خورده است.”