با عذرخواهی اسراییل از ترکیه و پیروزی دیپلماتیک قابل توجهی که نصیب ترک ها شد نمی توان عملکرد موفق وزارت خارجه این کشور را با وزارت خارجه ایران مقایسه نکرد و بابت عقب افتادگی طرف ایرانی از تحولات منطقه صد افسوس نخورد. این دومین بار است که اسراییل از ترکیه عذرخواهی می کند و خبر جنجالی آن مانند یک بمب درسراسر جهان منفجر می شود. در می‌سال۲۰۱۰ نیروی دریایی اسراییل به ناوگان کمک رسانی به غزه به نام فلوتیلا حمله کرد. این ناوگان متشکل از ۶ کشتی بود که یکی از آن‌ها با پرچم ترکیه حرکت می‌کرد. ۶۶۳ نفر از ۳۷ کشور جهان که همه طرفدار فلسطینی‌ها بودند در این کاروان حضور داشتند ولی اسراییلی‌ها در آب‌های بین المللی به کشتی ماوی مرمره حمله کردند و ۹ تبعه ترکیه را کشتند. این کشتی با پول موسسه‌های خیریه اسلامی ترکیه به قیمت ۸۰۰۰۰۰ دلار خریداری شده بود و در جریان یک کمپین بین المللی و با تایید تعداد زیادی از شخصیت های مشهور مانند دزموند توتو و دیگر برندگان صلح بین الملل و حمایت تعداد زیادی ان جی او راهی غزه بود تا محاصره نظامی سواحل غزه را بشکند. اسراییلی ها از همان ابتدا خیریه های حامی کاروان فلوتیلا را مرتبط القاعده اعلام و تاکید کردند این کاروان قصد کمک به غزه را ندارد و هدف آن رساندن تجهیزان نظامی به حماس است
روابط ترکیه با اسراییل از آن زمان دچار تنش شد، ولی چهار ماه بعد که گزارش کجدار مریز کمیسیون تحقیق سازمان ملل در این ارتباط منتشر شد ترکیه سفیر خود را ازاسراییل فراخواند و کلیه روابط سیاسی، معادلات اقتصادی و همکاری های نظامی دو طرف را به حال تعلیق درآورد.دولت ترکیه تجدید نظر در این تصمیم را به عذر خواهی رسمی اسراییل از ترکیه مشروط کرد.
عذر خواهی از ترکیه به سادگی شکل نگرفت و در واقع مهمترین بخش از سفر خاورمیانه ای باراک اوباما رییس جمهور آمریکا به اسراییل بود که از قبل در مورد همه جزییات آن توافق شده بود. ابتدا ریس دفتر نتانیاهو شماره دفتر اردوغان نخست وزیر ترکیه را در حضور اوباما گرفت و اردوغان اصرار کرد که تا اوباما با او صحبت نکند پاسخ نتانیاهو را نخواهد داد.دقایقی پس از آنکه اردوغان تعارفات دیپلماتیک را با رئیس جمهور آمریکا انجام داد، نتانیاهو گوشی را گرفت و مراسم رسمی عذرخواهی انجام شد. پس از آن هر دو دولت طی اطلاعیه های جداگانه ای، عذرخواهی رسمی اسراییل وپذیرش آن از سوی ترکیه را به اطلاع عموم رساندند. نتانیاهو پذیرفته است که به قربانیان این حادثه خسارت بپردازد. اما با وجود همه توافقاتی که انجام شده دولت ترکیه در مورد توقف پیگرد قضایی چهار مقام نظامی اسراییل که فرمان حمله به کشتی ماوی مرمره و قتل شهروندان ترکیه را صادر کردند کوتاه نیامده است.
وقتی سیاست خارجی ایران در ارتباط با اسراییل را مطالعه می کنیم که طی سه دهه گذشته هه توان خود راخرج مقابله یا بازدارندگی اسراییل کرده و در این مسیر به جز پرداخت هزینه های کلان ملی دستاوردی در بر نداشته است نمی توان این واقعیت را نادیده گرفت که تر کها با انعطافی تاریخی در حال پر کردن همه خلاء های سیاسی دیپلماتیک منطقه هستند و گام به گام چنان منطقی و علمی با همه بازیگران منطقه ای رفتار می کنند که می توان پیش بینی کرد در آینده نه چندان دور، موتور دیپلماسی خاورمیانه خواهند بود.
این دومین بار است که اسراییلی ها از ترکیه عذرخواهی می کنند. در سال ۲۰۰۹ یک برنامه پر طرفدار تلویزیون ترکیه صحنه هایی از ضرب و شتم فلسطینی ها از سوی سربازان اسراییلی را نشان داد که افکار عمومی ترکیه را تا حدود زیادی تهییج کرد. وزیر خارجه اسراییل در یک مراسم رسمی در حضور خبرنگاران به سفیر ترکیه انتقاد و توهین کرد. وزارت خارجه ترکیه تهدید کرد در صورتی که عذرخواهی رسمی بابت بی ادبی سفیر اسراییل صورت نگیرد هیات دیپلماتیک خود را از اسراییل فرا می خواند. پس از چند روز وزارت خارجه اسراییل طی اطلاعیه ای رسمی بابت بی ادبی و رفتار غیر دیپلماتیک سفیر خود از ترکیه عذرخواهی کرد و غائله خاتمه یافت.
عذرخواهی فعلی اسراییل از ترکیه در شرائطی رخ داده که حزب عدالت و توسعه رجب طیب اردوغان طی دو سه دوره ای که در قدرت بوده است به رغم برقراری روابط سیاسی اقتصادی با اسراییل هیچگاه توپخانه تهاجمی خود را علیه اسراییل و صهیونیست ها خاموش نکرده است. در جریان اجلاس اقتصادی ۲۰۰۹ داووس در سوییس وقتی همه حاضران در پایان سخنرانی شیمون پرز برای او کف می زدند، اردوغان با صدای بلند اعلام کرد: “چقدر عجیب است که شما آدم می کشید و در اجلاس های بین المللی شما را تشویق می کنند.” وقتی یکی از سرمقاله نویسان واشنگتن پست که در اجلاس حضور داشت به اردوغان یادآوری کرد که وقت صرف نهار است و همه خسته شده اند اردوغان کوتاه نیامد و باز هم ادامه داد و اظهارات ضد اسراییلی او به یک حاشیه جنجالی درکنفرانس داووس تبدیل شد که در رسانه ها انعکاس یافت. جنجال دعوای لفظی اردوغان و اسراییلی ها چند هفته گذشته نیز یک بار دیگر تکرار شد و آن جایی بود که اردوغان اعلام کرد صهیونیزم خود به نوعی جنایت علیه بشریت است، همانطور که یهودی ستیزی جنایت علیه بشریت است. شیمون پرز نخست وزیر اسبق اسراییل هم طی مصاحبه ای اظهارات نخست وزیر ترکیه را جهالت خواند. این دعواهای لفظی همیشه با جزییات کامل در رسانه های کشور های عربی انعکاس یافته است.
ترک ها در شرایطی با اسراییلی ها کلنجار می روند که روابط اقتصادی گسترده ای با اسراییل دارند ولی با اصرار برای وساطت در جریان مذاکرات صلح برای خود پرستیژ نیز تولید می کنند. در سال ۲۰۰۹ رجب طیب اردوغان نخست وزیر ترکیه از اسراییل دیدن کرد و به عنوان یک اقدام نمادین تاج گلی را نیز بر سر مزار قربانیان هولو کاست گذاشت. در جریان این سفر دهها بازرگان و سرمایه دار ترکیه وی را همراهی کردند.در این سفر شالوده روابط اقتصادی دو طرف چنان گسترش یافت که ترکیه ششمین شریک اقتصادی اسراییل شد. ترکها چندین قرارداد همکاری نظامی با اسراییل منعقد کرده اند که بر اساس آن بسیاری از افسران ترکیه در اسراییل دوره های آموزشی و تعلیماتی می بینند. دو طرف مانورهای نظامی مشترک برگزار و یا به مانورهای یکدیگر ناظر اعزام می کنند. ترکها به اسراییل البسه نظامی صادر می کنند ودر عوض به نیروی هوایی اسراییل اجازه می دهند برای انجام تمرین های نظامی از آسمان این کشور استفاده کند. اسراییلی ها قرارداد فروش یک ماهواره جاسوسی را با ترکیه امضا کرده، موشک های آرو خود را به ترکیه فروخته، تانک های قدیمی ترکیه را مدرن سازی و اف ۴های قدیمی ترکیه را به روز کرده‌اند. این همکاری نظامی برای ترکیه حداقل سالیانه ۶ میلیارد دلار مبادله تجاری را در پی داشته است.
شهروندان ترکیه برای سفر به اسراییل ملزم به دریافت ویزا هستند اما اسراییلی‌ها برای سفر به ترکیه به ویزا احتیاج ندارند در سال ۲۰۰۸ حداقل ۵۶۰۰۰۰ اسراییلی (یک نفر از هر ۱۱ نفر) تعطیلات خود را در ترکیه گذراندند و پول خود را در ترکیه خرج کردند. حجم این سفرهای توریستی درآمد کلانی را نصیب ترکیه کرده است.
با بروز تنش در روابط ترکیه و اسراییل، شمار اسراییلی‌هایی که برای تعطیلات راهی ترکیه شدند تا ۶۲۰۰۰ نفر در سال ۲۰۱۱ کاهش یافت که فشار قابل توجهی را متوجه صنایع توریسم ترکیه کرد، با این احوال هر گاه از رجب طیب اردو غان در ارتباط با ضررهای اقتصادی ناشی از تنش روابط اقتصادی با اسراییل پرسیده می شد او می گفت ما نه رابطه با اسراییل را می خواهیم و نه پول توریست های اسراییلی را.
از دیپلماسی ترکیه و حضور دائم و تلاش برای وساطت در هر معادله ای که یک سر آن اسراییل یا فلسطینی ها حضور داشته اند می توان دریافت که ترک ها برای آینده ای برنامه ریزی می کنند که هر معادله ای در منطقه خاورمیانه به علاوه یا ضرب در ترکیه خواهد شد. با چنین راهکاری تر کها به نوعی هم یک نگاه ایدئولوژیک داشته و سخت سری کرده اند ( مانند اصرار بر عذرخواهی رسمی بابت کشته شدن اتباع این کشور) و هم از همه ظرفیت های دیپلماتیک برای ارتباط با همه بازیگران مهم خاورمیانه بهره برده اند. افکار عمومی ترکیه بشدت علیه اسراییل و طرفدار فلسطینی هاست، اما وزارت خارجه این کشور از هیچ فرصتی برای ارتباط با اسراییل نگذشته است. ترک ها هم بر سر اسراییلی ها کوفته و با تحقیر اسراییل در جهان عرب پز داده و پرستیژ کسب کرده اند، و هم از هیچ فرصتی برای کانال زدن به سرمایه های اسراییلی نگذشته اند.
علاوه بر این، تر کها آماده برنامه ریزی برای فردایی می شوند که دیگر اسد در آن حضور ندارد و نفوذ دیپلماسی ترکیه با غیبت ایران می تواند راهگشای معادلات زیادی برای منافع ترکیه در آینده باشد. اسراییلی ها نیز در گسترش نفوذ وزارت خارجه ترکیه یک واسطه فعال را می بینند که می تواند رابط اسراییل با بسیاری از طر فهای بنیادگرا یا طیف های فلسطینی و بازیگران جدیدالظهور باشد.
از آنجا که ایران و اسراییل هر دو از سوی انبوهی از کشورهای عربی محاصره شده اند و هر دو تجربه جنگ با اعراب و دشمنی اعراب را در سیاست خارجی خود دارند، با یک دوراندیشی استراتژیک مبتنی بر حفظ منافع ایران، این امکان برای ایران وجود داشت تا همان نقشی را در منطقه بر عهده بگیرد که امروزه وزارت خارجه ترکیه فرمان آن را در دست دارد.
نا کارآترین راهکار اداره یک وزارت خارجه ترسیم چهارچوبی ثابت و بدون تغییر برای بیش از سه دهه ( مثلا دشمنی با اسراییل یا آمریکا ) و به حساب نیاوردن بازیکنان جدید در منطقه است.ناکارآمدی بزرگتری هم در وزارت خارجه ایران وجود دارد و آن این است که همه سرمایه های خود را بر اسب های بازنده ای مانند بشار اسد شرط بندی کرده است.
کاش دو علی اکبر ناکارای وزارت خارجه ایران، یعنی ولایتی و صالحی وزرای خارجه اسبق و فعلی را برای دیدن دوره های کارآموزی به دفتر احمد داوود اوغلو وزیر خارجه پر افتخار ترکیه می فرستادند تا در کنار داوود اوغلو دوره کار آموزی ببینند. کاش این دو وزیر خارجه پشت و روی صحنه وزارت خارجه ایران پیچیدگی ها و معادلات جدیدی که در منطقه در حال شکل گیری هستند را از احمد داوود اوغلو می آموختند تا حیثیت بین المللی ایران بیش از این آسیب نبیند و چنین به تاراج نرود.
مجله فارین پالیسی داووداوغلو و نیز رجب طیب اردوغان را در لیست صد متفکر جهانی قرار داده است. داوود اوغلو در همین رابطه مصاحبه ای انجام داده و تاکید کرده که سیاست خارجی من بر “صفر درصد بحران” مبتنی است و رسیدن به این هدف امکان پذیر است. وی تاکید کرده که برای حفظ منافع ترکیه ساکت نخواهد نشست اما از عقلانیت نیز دست برنخواهد داشت. مقایسه کنید سیاست خارجی مبتنی بر صفر در صد بحران را با سیاست خارجی ای که در آن حیفا و تل آویو اسراییل را به نابودی تهدید می کند.
از یک واقعیت نباید گذشت و آن اینکه اگر اسراییل سالی یکی دو بار از سوی ایران تهدید به نابود شدن را دریافت نکند به یک کشور بی اهمیت در سیاست خارجی آمریکا تبدیل می شود. ارزش اقتصادی تهدیدی که اسراییل چند روز پیش از سوی ایران دریافت کرد بی تردید از همه کمک های نظامی که سالیانه از سوی آمریکا دریافت می کند بیشتر است.این تهدید هم کمک آمریکا به اسراییل را توجیه می کند و هم به اسراییلی ها این امکان را می دهد تا برای حمایت و حفاظت بیشتر از سوی آمریکا چانه زنی و مظلوم نمایی کنند.