روز دوشنبه رسانه‌های داخلی ایران خبر دادند که روسیه بار دیگر از تحویل موشکهای اس-۳۰۰ خودداری کرده و به ایران پیشنهاد داده است که به جای آن موشک‌هایی از نوع آنتی-۲۵۰۰ دریافت کند. این پیشنهاد قبلا در سال ۲۰۱۳ نیز به ایران داده شده و مشخص بود که مذاکرات ماه‌های اخیر ایران و روسیه درباره قرارداد اس-۳۰۰ هیچ پیشرفتی نداشته است.
خبرگزاری فارس، وابسته به سپاه پاسداران در اینباره نوشته بود: “سرگئی چمزوف، سرپرست گروه تولیدی روس‌تک روسیه روز دوشنبه (امروز) گفت، مسکو فروش آخرین تکنولوژی سامانه ضد موشکی Antey-۲۵۰۰ را به جای سیستم زمین به هوای ضدموشکی S-۳۰۰ به ایران پیشنهاد کرده است و مقامات ایرانی در حال بررسی این پیشنهاد هستند.” این خبرگزاری اضافه کرده بود: “وزارت دفاع ایران به دنبال فسخ قرارداد تحویل ۵ سامانه موشکی اس-۳۰۰ به این کشور از سوی دولت روسیه به ارزش حدود ۸۰۰ میلیون دلار، از طرف روسی به دادگاه بین المللی ژنو شکایت کرده و خواستار دریافت غرامتی معادل ۴ میلیارد دلار شده بود. با توجه به این واقعیت که خطر بازنده شدن روسیه در این دادگاه بسیار زیاد است و عدم اجرای حکم دادگاه نیز به اعتبار این کشور در عرصه صادرات تسلیحات نظامی آسیب جدی خواهد زد، مقامات مسکو در تلاشند تا با طرف ایرانی در خارج از چارچوب دادگاه به مصالحه دست یابند.”
این خبر در حالی منتشر شد که پیش از آن، منابع خبری رسمی ادعا کرده بودند موضوع موشکهای اس-۳۰۰ در زمان حضور وزیر دفاع روسیه در ایران حل شده و به زودی این موشک‌ها تحویل خواهد شد.
سی‌ام دی‌ماه گذشته، پس از حضور ارتشبد سرگئی شویگو، وزیر دفاع روسیه در ایران و امضای چند توافق نامه جدید، خبرگزاری ایسنا نوشته بود: “طرفین در دیدار با توجه به اراده دو کشور در ارتقای روابط دفاعی برای حل و فصل مشکل سامانه موشکی « اس-۳۰۰» (S-300) توافق کردند.”
با وجود بدعهدی های مکرر روسیه، مقامات جمهوری اسلامی همچنان امیدوار بودند که اینبار روسیه به وعده خود عمل خواهد کرد. چنانچه مهدی سنایی، سفیر جمهوری اسلامی در روسیه طی گفتگویی با خبرگزاری رسمی ایرنا گفته بود: “امیدواریم که دوستان روسی در سال ۲۰۱۵ تسلیحات دفاعی اس-۳۰۰ را به ایران تحویل دهند.” او در گفتگویی دیگر باز هم تکرار کرد: “در مورد سامانه ضدهوایی اس۳۰۰ این سؤال خیلی تکرار می‌شود. من می‌خواهم امیدوار باشم دوستان روس ما در سال ۲۰۱۵ این تجهیزات دفاعی را به ایران تحویل دهند تا در سال ۲۰۱۶ دوباره از من در این مورد سؤال نشود.”
با اینهمه این امیدواری‌ها مطابق معمول بی‌نتیجه بود و اینبار ظاهرا روسیه پیشنهاد جایگزین دیگری به ایران داده است. بلافاصله پس از انتشار این پیشنهاد، رسانه‌های امنیتی-نظامی جمهوری اسلامی در تحلیل‌هایی که منتشر کردند، موشکهای آنتی-۲۵۰۰ را برای اهدافی که ایران به دنبال آن است ناکارآمد دانستند.
برای نمونه، سایت مشرق در گزارشی با عنوان “Antey ۲۵۰۰ یا P.M.U؛ هر دو مقبولند اما این کجا و آن کجا” نوشته بود: “بنا بر اطلاعات موجود در رسانه‌های غربی، نمونه سفارش داده شده توسط کشورمان «اس-۳۰۰پی-ام-یو-۱» بوده است که قابلیتهای مناسبی از جمله توان شناسایی اهداف در برد ۳۰۰ کیلومتری، برد درگیری ۵ تا ۱۵۰ کیلومتر با اهداف بسته به نوع موشک مورد استفاده، امکان درگیری همزمان با ۶ هدف در ارتفاع ۱۰ متر تا ۲۷هزار متر را دارد.” نویسنده گزارش اضافه کرده بود: “بنابر اطلاعات منتشر شده، سامانه پیشنهادی روسیه به ایران به جای سفارش قبلی از نوع اس-۳۰۰وی-ام است که هر چند در ظاهر برتریهایی بر نمونه مد نظر ایران دارد اما نگاهی دقیقتر به مشخصات آن گویای وجود نکات مبهمی است، خصوصاً با در نظر داشتن این نکته که ایران میتوانست در همان سال ۲۰۰۷ سامانه‌ای از نوع اس-۳۰۰وی-ام را سفارش دهد.”
سایت مشرق به نکته مهم دیگری هم اشاره کرده: “باید توجه داشت روسیه همین نوع سامانه را به کشورهای ترکیه و عربستان نیز پیشنهاد کرده است که میتواند به معنی عدم تمایل روس‌ها به تقویت ایران بیش از این دو کشور و القای نوعی افزایش متوازن در توان دفاعی این سه کشور باشد.” نویسنده معتقد بود: “به علاوه میتوان انتظار داشت نیروهای ناتو و آمریکا پس از ورود این سامانهها به این دو کشور اجازه داشته باشند تمام اجزاء و دادههای عملکردی و توان واقعی آن را بررسی و ارزیابی کنند که در اینصورت عملاً این سامانه مزیت عمدهای برای ایران تا زمان اجرای بهسازیهای بومی روی آن نخواهد داشت.”
سایت شفاف نیز در گزارشی دیگر درباره پیشنهاد جدید روسیه نوشته بود: “پیش از این روسیه دو سامانه از آنتی ـ ۲۵۰۰ را به ونزوئلا فروخته و هم‌اکنون در تلاش است که سامانه‌های دیگری را هم به کشورهای هند و ترکیه بفروشد.” نویسنده این گزارش نیز با اشاره به توافق چندی پیش وزرای دفاع دو کشور نوشته بود: “حالا با گذشت یک ماه از آن توافق، روس‌ها فاش کرده‌اند که به ایران پیشنهاد دریافت سامانه موشکی انتی ۲۵۰۰ را داده‌اند، سامانه‌ای که قبلا هم یک بار به ایران پیشنهاد شده بود. باید منتظر ماند و دید که آیا ایران که خود در حال ساخت یک سامانه مشابه اس۳۰۰ به نام باور ۳۷۳ است، با این پیشنهاد موافقت خواهد کرد یا فقط همان اجرای قرارداد اولیه را خواهان است.”
همزمان با این تحلیل‌ها، خبرگزاری فارس در گزارشی جدید ادعا کرد که اگر ایران پیشنهاد روسیه را نپذیرد، ممکن است پیشنهاد جایگزین روسیه تحویل اس-۴۰۰ به ایران باشد که از اس-۳۰۰ هم پیشرفته‌تر است. این گزارش توضیح نداده بود در حالی که روسیه حاضر به تحویل مدل قدیمی‌تر نشده است، رسانه وابسته به سپاه پاسداران چگونه به تحویل مدل پیشرفته‌تر موشک‌ها امیدوار شده است.
گفتنی است که قرارداد فروش موشکهای اس-۳۰۰ به ایران از سال ۱۳۸۴ مطرح بوده است. در آخرین روز شهریور ماه سال ۱۳۸۹، دیمیتری مدودف رئیس‌جمهور وقت روسیه با امضای حکمی، تحویل موشکهای اس۳۰۰ را به ایران، با استناد به یکی از قطعنامه‌های سازمان ملل، ممنوع کرد. این اقدام روسیه در حالی بود که حتی پیش از صدور این قطعنامه نیز روسیه حاضر به تحویل موشک‌ها نبود.
در آن زمان رامین مهمانپرست سخنگوی وقت وزارت خارجه اعلام کرد: “ما با روس‌ها درباره خرید این سامانه قرارداد بسته‌ایم که براساس آن تعهدات و حقوق ۲ طرف نیز مشخص است، ضمن اینکه این قرارداد چند سال قبل از این قطعنامه امضا شده است.”
بعدها گفته شد که ایران از روسیه به مراجع بین المللی شکایت کرده است، اما از نتیجه این شکایت هیچگاه خبری منتشر نشد. در ماه‌های گذشته درگیری‌های روسیه با غرب بر سر اوکراین، موجب شد که تلاش جمهوری اسلامی برای نزدیکی بیشتر به روسیه تشدید شود و در میان مسئولین حکومتی چنین تصوری بوجود آمد که می‌توانند از اختلافهای روسیه و غرب استفاده جدیدی بکنند. با اینهمه مشخص نبود که کدام طرف در حال بازی با طرف دیگر است. چند روز پیش خبرگزاری فارس از قول یک رسانه روسی نوشته بود: “در چارچوب اوکراین اگر به قضیه نگاه شود باید گفت میل پوتین برای بازی با کارت ایران را نباید دست کم بگیرید.”
نباید فراموش کرد که جمهوری اسلامی در دهه های اخیر، همواره برگی برای بازی روسیه با رقیبان قدرتمندتر بوده است.
چندی پیش، سایت الف وابسته به احمد توکلی، نماینده راستگرای مجلس، یادداشتی با عنوان “چین و روسیه چه فرقی با امریکا دارند؟” منتشر کرد و به عهدشکنی‌های روسیه اشاره کرده و نوشته بود: “آیا روسیه سوای سابقه تاریخی که در جدا کردن استان‌هایی از ایران داشته، اشغال آذربایجان، تقسیم ایران با انگلستان، و فشار و اعمال نفوذ بر دربار قاجار داشته، چه می‌توانسته در حق ما بکند که نکرده؟ آیا از تحریم ایران سود نبرده؟ آیا حتی یک قطعنامه علیه ایران را وتو کرده است (کاری که امریکا به راحتی درباره متحد خود انجام می‌دهد)، آیا به ما اورانیوم داده یا این که همین نیروگاه بوشهر را هم آنقدر طولش داد که به قول یکی از کارشناسان مطلع روسی (در یک برنامه مستند) صنعت ورشکسته هسته‌ای روسیه بعد از چرنوبیل با کمک ایران زنده شد؟ روسیه همیشه با کارت ایران بازی کرده و از امریکا امتیاز گرفته، حمایت‌هایی کرده ولی عملا تا آخرین لحظه حاضر به همراهی نشده است.”
نویسنده این یادداشت اضافه کرده بود: “آیا روسیه در جریان اوکراین یا در جنگ‌های شبه جزیره بالکان کاری خلاف با خوی استکباری انجام داد؟ آیا روسیه از جدایی‌طلبان اوکراین حمایت و حتی دولت اوکراین را تهدید نکرد؟ در حالی که جدایی‌خواهان مسلمان چچن را به بدترین شکل سرکوب نمود؟ آیا در جنگ‌های بالکان از صرب‌ها که آن همه جنایت علیه مسلمانان بوسنی انجام می‌دادند به علت متحد بودن حمایت نکرد؟ خوب این هم روسیه، آیا خیلی کارنامه درخشانی دارد؟”
