در اعتراض به دو تکه شدن بیستمین نمایشگاه بین المللی کتاب تهران، دوازده تشکل صنفی با انتشار نامه مشترکی اعلام کردند در نمایشگاه بیستم شرکت نمی کنند. نمایشگاه بیستم کتاب تهران بر اساس اعلام معاونت فرهنگی وزارت ارشاد در دو بخش داخلی و خارجی به ترتیب در مصلای تهران و محل دائمی نمایشگاه های بین المللی برگزار خواهد شد. همزمان مسئولان برگزاری نمایشگاه کتاب تهران از محدودیت های دیگری نیز در برگزاری نمایشگاه بیستم کتاب تهران خبر داده اند.
همزمان با آغاز ثبت نام از ناشران داخلی برای شرکت در بیستمین نمایشگاه بین المللی کتاب تهران، دوازده نهاد صنفی ناشران با انتشار نامه ای مشترک از شرکت در این دوره از نمایشگاه انصراف دادند.
ناشران تاکید کرده اند: “به رغم اشتیاق و نیاز فرهنگی- اقتصادی ناشران برای شرکت در نمایشگاه، متاسفانه شرایط نامساعد فعلی، امکان ثبت نام و حضور موثر نهادهای صنفی ذیل را در نمایشگاه دوپاره شده و غیر بین المللی کتاب میسر نمی‌کند”.
اتحادیه ناشران و کتابفروشان تهران، اتحادیه ناشران و کتابفروشان تبریز، انجمن فرهنگی ناشران کتاب کودک و نوجوان، انجمن فرهنگی ناشران کتب دانشگاهی، انجمن فرهنگی ناشران کتب آموزشی، شرکت تعاونی ناشران فارس، شرکت تعاونی ناشران اصفهان، شرکت تعاونی ناشران یزد، شرکت تعاونی ناشران آذربایجان شرقی، شرکت تعاونی ناشران قزوین، شرکت تعاونی ناشران همدان و شرکت تعاونی ناشران تهران در نامه خود با اشاره به اهمیت فرهنگی، آموزشی و اعتبار ملی و بین‌المللی نمایشگاه بین المللی کتاب تهران در غرب آسیا، که به تدریج و در طول نوزده دوره برگزاری آن حاصل شده است، بر ضرورت توجه به ارتقای کیفی این نمایشگاه تاکید کرده اند.
این ناشران همچنین تاکید کرده اند که با توجه به اهمیت و نقش فرهنگی نمایشگاه کتاب تهران، تشکل‌ها و نهادهای صنفی صنعت نشر کشور پس از کارشناسی جایگزین‌های مطرح شده، از جمله استادیوم آزادی و مصلای تهران، به این نتیجه رسیدند که به رغم پاره‌ای از مشکلات موجود در محل فعلی نمایشگاهها[محل دائمی نمایشگاه های بین المللی]، این محل کماکان بهترین گزینه برای برگزاری بیستمین نمایشگاه بین‌المللی تهران محسوب می‌شود.
نمایشگاه بین المللی یا استانی
در این نامه اشاره شده که نهادهای صنفی ناشران در “مذاکرات و مکاتبات خود با مقامات وزارت ارشاد و سایر مسوولان فرهنگی، ضمن ارایه نقطه نظرهای کارشناسانه خویش از ایشان درخواست کردند تا بیستمین نمایشگاه بین‌المللی کتاب همچون سال‌های قبل در محل دایمی نمایشگاهها برگزار شود”. اما براساس این نامه “در حالی که انتظار می‌رفت رویکرد کارشناسانه نمایندگان نهادها و تشکل‌های صنفی صنعت نشر، ادامــه مذاکرات را تا دستیابی به نتایج مطلوب میسر سازد، متاسفانه شورای سیاستگزاری بیستمین نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران، بدون توجه به نقطه‌نظرهای کارشناسی شده نهادهای مذکور، تصمیم به دوپاره کردن نمایشگاه گرفت و مصلای تهران را برای ناشران داخلی و محل فعلی نمایشگاهها را برای ناشران خارجی تعیین کرد”.
در این نامه همچنین مواردی چون “تبدیل نمایشگاه بین المللی کتاب تهران به دو نمایشگاه استانی و خارجی و قطع تعامل فرهنگی بین ناشران داخلی و خارجی” از جمله موارد اصلی اعتراض به دو تکه شدن نمایشگاه کتاب تهران معرفی شده است. ناشران معترض با اشاره به عوارض دیگر دو تکه شدن نمایشگاه کتاب تهران گفته اند که با این کار”تعداد سفرهای درون‌شهری افزایش می‌یابد” و”مردم مجبور می‌شوند وقت و هزینه بیشتری برای بازدید از دو نمایشگاه صرف کنند”، ضمن آنکه بسیاری از مردم نیز از بازدید یکی از دو نمایشگاه صرف‌نظر خواهند کرد و بازدید کنندگان شهرستانی مجبور خواهند شد هزینه و زمان بیشتری برای حضور در نمایشگاه اختصاص بدهند.
نهادهای صنفی ناشران در بخش دیگری از نامه خود با اشاره به اینکه “ساختمان‌ها و امکانات جانبی و پارکینگ‌های محل دایمی نمایشگاهها، صرف‌نظر از نقص‌هایی که دارد، به منظور برگزاری نمایشگاه‌های مختلف ملی و بین‌المللی طراحی شده است” تاکید کرده اند که:“ساختار، معماری و هدف از ساخت مصلای تهران به هیچ‌وجه برای برگزاری نمایشگاه کتاب و جابجایی و حمل و نقل کالا، آن هم برای نمایشگاهی با چند میلیون بازدیدکننده تدارک نشده است”.
این دوازده نهاد صنفی ناشران با اشاره به اینکه در سال‌های اخیر و به بهانه ترافیک بحث جایگزین کردن محل دیگری برای برگزاری این نمایشگاه توسط مقام های دولتی مطرح شده است، از بی نتیجه ماندن چنین بحثی خبر داده و تاکید کرده اند: “در حال حاضر گزینه مناسب دیگری برای محل برگزاری این نمایشگاه وجود ندارد”.
ممنوعیت های تازه
یک سال پیش به هنگام برگزاری نمایشگاه نوزدهم کتاب تهران، وزارت ارشاد شورای بازبینی را تشکیل داد تا کتاب هایی را که ناشران در نمایشگاه عرضه می کردند مورد بررسی قرار دهد. نتیجه این کار جمع آوری ده ها عنوان از آثار نویسندگانی بود که پیشتر توسط وزارت ارشاد مجوز چاپ گرفته بودند.
این وزاتخانه همچنین نقش اتحادیه ناشران و کتابفروشان تهران و نهادهای صنفی نشر در برگزاری نمایشگاه کتاب تهران را که در طی چند سال گذشته به تدریج مسئولیت بخش هایی از نمایشگاه را بر عهده گرفته بودند، کاهش داد.
و اینک در نمایشگاه بیستم، محدودیت های دیگری نیز در نظر گرفته شده است.
در نخستین مورد شرکت 16 ناشر از کشورهای لبنان، مصر و اردن در نمایشگاه کتاب تهران ممنوع شد. محمدرضا وصفی، مدیر بخش بین‌الملل بیستمین نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران، اگر چه حاضر به اعلام نام این ناشران نشده، اما گفته”شاخه رسمی و اصلی فعالیت این 16 ناشر، دامن زدن به اختلافات مذهبی در جهان اسلام است”. او همچنین در توضیح بیشتر علت این ممنوعیت گفته: “کتاب‌های این 16 ناشر یا علیه برادران اهل سنت بوده یا علیه شیعیانی که در هر حال به وحدت جهان اسلام خدشه وارد می‌کنند”.
معاونت فرهنگی وزارت ارشاد همچنین اقدام به تعیین شروط محدود کننده دیگری در ارتباط با برنامه های جنبی ناشران و اهل قلم با عنوان”قانون برنامه های جنبی ناشران داخلی” کرده است. بر اساس این شروط تازه “ناشران موظفند برنامه‌های خود را از قبل اعلام کنند و مشخصات هر یک از برنامه‌‌ها شامل عنوان برنامه، نام سخنران یا مدعو، تاریخ، ساعت، برآورد تعداد شرکت کنندگان و محل اجرای برنامه ها را به کمیته ناشران داخلی، بخش روابط عمومی ارائه دهند”. همچنین “ناشران موظفند مجوز لازم از کمیته ناشران داخلی را برای انجام فعالیت های جنبی اخذ کنند” و “رعایت کامل مقررات مربوطه و جلوگیری از اخلال در نظم عمومی حاکم بر سالن، در طول مدت اجرای برنامه برای برگزار کنندگان ضروری اعلام شده است”. حضور نویسندگان و پدید آورندگان کتاب در غرفه های انتشاراتی نیز باید با اطلاع و مجوز کمیته ناشران داخلی باشد.
دستورات دیگری نیز از سوی وزارت ارشاد برای ناشران شرکت کننده در نمایشگاه بیستم با عنوان “دستور العمل انضباطی کمیته ناشران داخلی” صادر شده است. براساس گزارش سایت موسسه نمایشگاه ها در بخشی از این دستورالعمل آمده: “ارائه و فروش کتاب‌هایی که مجوز چاپ آنها از سوی وزارت فرهنگ و ارشاد صادر نشده و کتاب‌هایی که از سوی کمیته ناشران داخلی شرایط احراز حضور در نمایشگاه را نیافته اند” ممنوع و “عدم حضور مدیر یا جانشین مدیر در غرفه ممنوع اعلام شده است”.
پاسخ ارشاد به معترضان
اما معاون فرهنگی وزارت ارشاد همزمان با انتشار نامه اعتراض آمیز دوازده نهاد صنفی ناشران در دیدار با سه تن از اعضای هیات مدیره انجمن اسلامی ناشران تهران گفت: “منفعت شخصی و نگاه اقتصادی نباید تنها ملاک و معیار ناشران برای حضور در بیستمین نمایشگاه بین المللی کتاب تهران باشد”.
او افزود: “استفاده از مصلی برای هر چه بهتر و بیشتر کردن فضای نمایشگاه صورت گرفته است”. محسن پرویز به طور تلویحی مخالفت نهادهای صنفی نشر با تصمیم معاونت فرهنگی ارشاد برای برگزاری نمایشگاه کتاب در مصلای تهران را ناشی ازسودجویی آنان خواند و گفت:” موضع‌گیری بی دلیل و غیر کارشناسانه در مقابل مکان برگزاری بیستمین نمایشگاه بین المللی کتاب تهران و شایعات برگزاری آن زیر چادرهای سوئیسی نه تنها مشکلی را حل نمی‌کند، بلکه ممکن است مخاطبان را دچار گمراهی کند”.
دو ماه زمان زیادی نیست تا معلوم شود که نهادهای صنفی ناشران بیشتر به فکر کتاب و کتاب خوان ها بوده اند یا معاون فرهنگی وزیرارشاد.