سه ماه بعد ازابراز شادمانی چند باره رییس جمهور از بحران اقتصادی جهانی، و تاکید وی بر این که این بحران به ایران هیچ کاری نخواهد داشت، مدیران دولت برای توجیه کسری بودجه و نشانه های بحران شدید اقتصادی که از تصمیم های نادرست سه سال گذشته حاصل شده، اعلام داشته اند که موج دوم بحران سهمگین جهانی به ایران رسیده است.
ایران روزنامه دولت روز یکشنبه در عنوان اصلی خود سخنان وزیر اقتصاد را آورد که گفته است بحران دو موج داشت که موج اول آن به ایران کاری نداشت اما اینک موج دومش به ایران رسیده است. کارشناسان معقتدند این ترفندی است که شمس الدین حسینی یافته تا ضمن استفاده از بحران اقتصاد جهانی، نظر قبلی رییس جمهور را هم رد نکرده باشد. به کار بردن اصطلاح موج اول و دوم، در زمینه بحران اقتصادی اخیر جهان تاکنون مورد مصرفی نداشته است.
اعتمادملی به همین نکته اشاره کرده وقتی نوشته بحران حاکم بر اقتصاد جهانی کشورهای زیادی را به لحاظ اقتصادی زمین‌گیر کرده است اما هنوز در ایران هستند افرادی که می‌گویند بحران از کنار اقتصاد ایران عبور کرده و تاثیر خاصی بر اقتصاد کشور نداشته و این نظر دولتی‌ها توسط کارشناسان اقتصادی با قاطعیت رد می شود.
در همین حال به نوشته جراید تمامی کوشش مدیران دولتی بر آن است که تا قبل از انتخابات ریاست جمهوری دو نکته نامعلوم بماند: اول این که چه بر سر 250 میلیارد دلار در سه سال و نیم گذشته آمده و دیگر این که با کاهش درآمد نفت برای تامین کسری بودجه دولت چه خواهد کرد، کدام بخش از تعهدهای خود را نادیده خواهد گذاشت، بهای کدام یک از کالا ها را افزایش خواهد داد و طرح های عمرانی را که در سفرهای استانی بدون بررسی وعده داده شد به کدام سرنوشت دچار می شوند.
جمشید اسدی استاد دانشگاه در فرانسه در گفت‌وگو با دویچه‌وله، به جنبه‌های این اعتراف‌های دیرهنگام پرداخت و در پاسخ این سئوال که چرا این قدر دیر وزیران کابینه واقعیت را پذیرفتند گفت طبق معمول آقای احمدینژاد، حقایق را به مردم نمی‌گویند. زمانی که این بحران در غرب شروع شد و همه نگران بودند، او مدعی شد که حد تاثیرگذاری این بحران بر اقتصاد ما صفر است و دیگر اینکه ما با نفت پنج دلاری هم می‌توانیم کشور را اداره کنیم. اما حقایق، جدی تر از این است و اینها ناچارند الان این واقعیت را بپذیرند، با زمانی که از دست رفته است.
اسدی در پاسخ این سئوال که اگر شما یکی از مشاوران اقتصادی آقای احمدینژاد بودید چه توصیه‌ای به ایشان می‌کردید؟ گفته است اول از ایشان تضمین می‌گرفتم که به زندان نیافتم. دوم پیشنهاد می‌کردم اقتصاد رانت خواری را از بین ببرند و جلب اعتماد کنند. ما حدود ۲۰۰ میلیارد دلار سرمایه ایرانی خارج از کشور داریم. اگر این جلب اعتماد شود و کارآفرین ایرانی در داخل یا خارج راغب شود که در داخل کشور سرمایه گذاری کند، می‌توان راهی یافت. من به ایشان می‌گفتم که توان اقتصادی کشور ما بسیار فراتر از نفت است. در شرایطی که نفت بازارش راکد است ما درآمدهای دیگری می‌توانیم داشته باشیم اما چون کارافرینی در ایران آزاد نیست و رانت‌خواری بیداد می‌کند، کسی این را نمی‌خواهد.
تعهدهای سابق
در مورد تعهدهای گذشته و به ویزه در جریان سفرهای استانی گفته می شود تفاوت ها و وعده های عمل نشده و غیرقابل اجرا که فقط روی کاغد آمده و یا مبالغی بابتش پرداخت شده و توقعی در مردم به وجود آورده چندان زیادست که سفرهای استانی تا انتخابات ریاست جمهور متوقف شده و خبر می رسد که دفتر رییس جمهور از وزارت کشور خواسته از استانداران تحقیق کنند که کدام یک از آنان برنامه های صورت گرفته و قابل افتتاح دارند تا همان ها در فهرست قرار گیرند. وگرنه اتفاقی که در مورد کرمانشاه افتاد در استان های دیگر هم قابل اجراست.
در استان کرمانشاه که قرار بود هفته گذشته هیات دولت به آن جا سفر کند نمایندگان استان حاضر به همراهی رییس جمهور نشدند و اعلام داشتند که طرح های اجرا ناشده مانده و از مردم شرم دارند که به آن ها دروغ بگویند.
مهم ترین شکست که آثارش در همه استان ها دیده شده طرح های موسوم به واگذاری زمین برای حل مشکل مسکن است در دو سال – دو ماه و حتی به ادعای روزنامه دولت دو روز – قرار بود کاملا حل شود. بنا به گفته مدیران وزارت مسکن و شهرسازی هشتاد در صد طرح ها به علت آن که وزارت نیرو تامین گاز و آب لوله کشی را نپذیرفته و اجازه ساخت نداده متوقف مانده است. همزمان وزارت نیرو در گزارشی به مجلس توضیح داده که آبی برای توزیع وجود ندارد و این وزارت نمی تواند به خانه سازی هائی که امکان تامین آبشان نیست مجوز بدهد. در مورد گاز وضع از این سخت ترست. وزیر جدید راه اعلام کرده که فعلا در مورد راه هم به جز همان طرح های جاری هیچ طرح جدیدی را قبول نخواهد کرد.
گزارش وزارت راه وقتی اهمیت بیشتری پیدا می کند که همزمان شده است با قطعی شدن توقف جاده سوم شمال، که بیست سال از آغاز آن می گذرد و دولت فعلی حتی یک در صد هم طرح هم جلو نبرده و خالا اعلام شده که اصلا کارگاه ها خالی شد. جالب این که دولت قرارست 170 میلیارد تومان هم به پیمانکار اول که بیناد مستضعفان باشد غرامت بدهد.
کسری بودجه
یک نشانی دیگر برای خوابی که برای بهای نفت و بنزین دیده اند سخن مدیر عامل شرکت پالایش آبادان است که دیروز گفت در حال حاضر تولید هر یک لیتر بنزین در این پالایشگاه حدود هزار و 200 تا هزار و 300 تومان هزینه دارد
در حالی که گفته می شود دولت دیگر نباید یارانه بدهد یعنی برای بنزین تولید داخل هم چنین خوابی دیده اند.
در این حال کارشناسان نفتی اعلام داشته اند که دولت نمی تواند به وزارت نفت برای بالابردن میزان تولید نفت فشار وارد کند چون با وضعیت فعلی بازار جهانی اصلا چاره ای جز کاهش تولید نیست. از طرفی به علت تحریم آمریکا و شورای امنیت جلب سرمایه گذاری خارجی هم در این زمینه کاملا بعیدست.
اکبر ترکان معاون برنامه ریزی وزیر نفت و تنها عضو قدیمی که هنوز در این وزارت خانه باقی مانده دیروز گفت با توجه به افزایش 500 میلیون بشکه ای ذخایر روزانه جهان، چاره ای جز کاهش تولید نفت به دو میلیون بشکه در روز وجود ندارد. وی در برابر فشار دولت برای تامین ارز بیشتر گفت چاره ای نیست جز آن که بهای فروش دلار را افزایش داد.
ترکان مطابق گفته حتی اگر دولت در مصرف نفت در بودجه صرفه جویی کند، در خوشبینانه ترین حالت 50 هزار میلیارد تومان باید از محل فروش نفت به بودجه تزریق شود که این رقم با صادرات نفت 5⁄37 دلاری یا حتی 55 دلاری یعنی اینکه باید هر دلار را 1650 تومان به فروش رساند. از لحاظ اقتصادی امکان پذیر نیست که قیمت تمام کالاها 20 تا 30 درصد طی 30 سال گذشته افزایش یابد اما ارز ثابت بماند.
اهمیت این گفته بدان است که تا قبل از کاهش بهای نفت رییس جمهور اصرار داشت که بهای ارز های خارجی کاهش بگیرد و با وجود مخالفت کارشناسان با این کار بر آن پافشاری می کرد. اما با کاهش درآمدهای ارزی کشور این اصرار به پایان رسیده و به جایش سخن از افزایش نرخ ارز می رود.
حمید رضا برادران شرکا رییس سابق سازمان برنامه در سرمقاله روزنامه اقتصادی سرمایه نوشته بحث موجودی حساب ذخیره ارزی بارها نقل شده، اما دولت کمتر به آن توجه کرده است. برداشت های مکرر دولت نه تنها خلاف برنامه چهارم بوده بلکه بیانگر حرکت خلاف جهت برنامه چهارم است.
به نوشته این اقتصاددان موجودی 36 میلیارد دلاری حساب ذخیره ارزی که باید بیش از 100 میلیارد دلار (طبق اهداف برنامه چهارم) می بود، نشان می دهد دولت به طور متوسط سالانه 16 تا 17 میلیارد دلار حق برداشت از درآمد نفت داشته است.
در شرایط موجود، یکی از راه های پوشاندن کسری سال آینده هشتاد در صد افزایش دادن بهای ارزهای خارجی تصور می شود که خود آثار تورمی بسیاری خواهد داشت. بیهوده نیست که روز شنبه بک عضو کمیسیون ویژه طرح تحول به خبرگزاری مهر گفته بود نزدیک به یک سوم بودجه سال آینده کسری است که معادل سی هزار میلیارد تومان می شود.
محمد حسین فرهنگی درخصوص نحوه جبران این کسری، سه راه را مورد ارزیابی قرار داد و افزود: “دولت برای جبران کسری می تواند یارانه های مستقیم را تعدیل کند یا اینکه سیاست های شدید انقباضی در پیش گیرد به طوری که سال آینده بودجه ای برای پروژه های عمرانی پیش بینی نشود یا اینکه اقدام به استقراض از بانک مرکزی کند”.
وی درخصوص استفاده از هر سه راهکار گفت: “البته در بیان کار ساده ای است اما در عمل تعدیل نسبی یارانه ها، تدوین انقباضی بودجه و چاپ پول، به طور توامان، چندان تفاوتی در اصل کسری بودجه کشور ایجاد نخواهد کرد.”
مشکل جناح راست
کارشناسان معقتدند مشکل بزرگی که برای جناح راست به وجود آمده موضوع بودجه و طرح تحول اقتصادی است که در مجلس است اگر قرار باشد مطابق دلخواه دولت این دو لایحه تصویب شود در حالی که نمایندگان مطمئن باشند که امکان اجرای آن وجود ندارد. به زبان دیگر نمایندگان مجلس هم در فریب مردم برای انتخاب احمدی نژاد شرکت کنند، در آن صورت بار اصلی بحران های آینده بر دوششان خواهد افتاد. اما به گفته یک کارشناس سیاسی اگر هم قبول نکنند به منزله افشای همه آن چیزهاست که کارشناسان اقتصادی در دو سال گذشته گفتند و نشریات جناح راست آن ها را به شدیدترین دشنام ها متهم کردند.
بیهوده نیست که دولت بودجه را که به نوشته یک اقتصاددان ماهیتا یک برنامه‌ریزی کوتاه مدت یکساله است، یک مجوز رسمی برای خرج کردن تلقی می کند. بنابراین اصل بودجه چند سالی است که به فراموشی سپرده شده است و تنها وجه شکلی آن وجود دارد.
به نوشته روزنامه دنیای اقتصاد آن زمان که تعداد صفحات بودجه به یکباره کم شد، خود نشانی بود بر اینکه دید دولت از بودجه چیست. غیر از این، اگر نبود نقدهایی که به وجه شکلی قضیه گرفته می‌شد، چه بسا دولت در یک صفحه می‌نوشت این عدد را برای سال دیگر نیاز دارم و نمی‌خواهم وقت مجلس محترم را با جداول و توضیحات اضافه بگیرم و آن موقع دیگر همه می‌فهمیدند که بودجه چیست. پس تا حال هم که کشور بدون بودجه‌ریزی اداره شده است، سال دیگر هم می‌شود و نیاز به این همه اضطراب و تشویش نیست.