انتشار مجموعه اشعار پیشتر چاپ شده احمد شاملو،بار دیگر با مشکل عدم صدور مجوز پیش چاپ از سوی وزارت ارشاد مواجه شد. این در حالی است که در ماه های اخیر مجوز همه کتاب ها برای تجدید چاپ مورد بازبینی قرار گرفته و مجوز بسیاری از کتاب های پیشتر چاپ شده لغو شده است.
فهرست بلند سانسور
لغو مجوز انتشار کتاب های پیشتر چاپ شده،مشروط کردن صدور مجوز انتشار صدها عنوان کتاب به حذف بخش هایی از آنهاو عدم صدور مجوز برای کتاب هایی که از ماه ها پیش در انتظار دریافت مجوز انتشار در ارشاد انبار شده اند، همچنان ادامه دارد.
تازه ترین اخبار نشر حاکی از آن است که انتشارمجموعه اشعار احمد شاملو با مشکلا‌ت جدی مواجه شده است. بر اساس این خبر ها، مجوز انتشار این کتاب که مدت‌ها پیش قرار بود از سوی وزارت ارشاد صادر شود، با گذشت بیش از یک سال هنوز سرنوشت مشخصی پیدا نکرده است. به اعتقاد گردانندگان انتشارات نگاه که انتشار مجموع اشعار شاملو را بر عهده دارد، در صورت پذیرفتن این اصلا‌حیه‌ها عملا چاپ این کتاب غیرممکن خواهد بود.
در ماه های گذشته همچنین اداره کتاب وزارت ارشاد از صدور مجوز انتشار برای کلیه آثار صادق هدایت، برخی از آثار غلامحسین ساعدی،هوشنگ گلشیری، فروغ فرخ زاد،صادق چوبک و… خودداری کرده است. تعداد پرشماری از پدید آورندگان کتاب در ایران نیز به طور رسمی اعلام کرده اند مجوز برخی از کتاب های پیشتر چاپ شده شان لغو شده و در بسیاری موارد اداره کتاب از صدور مجوز آثار تازه برای آنها خودداری کرده است. علی اشرف درویشیان، سید علی صالحی، جواد مجابی، احسان نراقی، محمود دولتآبادی، عمادالدین باقی، امیر حسن چهلتن، ابراهیم یزدی، صادق چوبک، لیلی گلستان، فریبرز رییس دانا، ابراهیم گلستان، گلی امامی، جمال میرصادقی، مهدی غبرایی، اصغرالهی، خسرو حمزوی، مصطفی مستور، فرشته ساری، محمد رضا پور جعفری، محمد رحیم اخوت، شیوا ارسطویی، منیرو روانی پور، میترا الیاتی، خسرو معتضد و فرزانه کرم پور از جمله نویسندگانی هستند که خبر عدم صدور مجوز و یا لغو مجوز انتشار کتاب های شان در چند ماه اخیر منتشر شده است. بر این فهرست می توان ده ها نویسنده و شاعر جوانتر را نیز افزود که کتاب های آنها غیر قابل چاپ اعلام شده، و در برخی موارد نیز اداره کتاب به ناشران آنها اعلام کرده تنها به شرط حذف و یا تغییر بخش هایی از کتاب اجازه انتشار آن را صادر خواهد کرد.
این سخت گیری ها به آثار کلاسیک ادبیات فارسی و برخی از آثار شناخته شده دوران مشروطه نیز رسیده است.
مجوزانتشار نهایی هر کتابی که در مرحله اول مجوز قبل از انتشار دریافت کند نیز تنها در صورتی صادر می شود که طرح روی جلد کتاب ها و تصاویر داخلی آنها به تایید مجدد وزارت ارشاد برسد. علاوه بر این فعالان حوزه کتاب کودک نیز خبر داده اند که سانسور در این حوزه تشدید شده و بسیاری از تصویر گری های کتاب کودک و اشعار و داستان ها به خاطر وجود مواردی از قبیل بی حجابی شخصیت های کارتونی و یا “نامناسب بودن اندام شخصیت های داستانی” به تیغ سانسور گرفتار شده و صدور مجوز آنها به انجام تغییرات مورد نظر اداره سانسور مشروط شده است.
اعتراض های داخلی و جهانی
با آنکه نهادهای صنفی نویسندگان و ناشران و از جمله کانون نویسندگان ایران و اتحادیه ناشران در کنار ده ها نویسنده اعتراض رسمی خود را به تشدید سانسور کتاب ابراز داشته اند، اما وزارت ارشاد نه تنها نسبت به این اعتراضات بی توجه بوده بلکه وزیر ارشاد به طور رسمی اعلام کرده: “نمی گذاریم به اسم هنر ارزشهای دینی را استحاله کنند”. صفار هرندی همچنین هشدار داده که:“هر فعالیتی در حوزه فرهنگ و هنر که با ارزشهای انقلاب و نظام تعارضی داشته باشد متوقف می کنیم حتی اگر دارای مجوز باشد، مجوز آن را باطل می کنیم”.
با این حال اعتراض به سانسور کتاب در هفته گذشته نیز تداوم داشت. کانون مدافعان حقوق بشر در این هفته و در قسمتی از گزارش فصلی خود از نقض حقوق بشر در کشور با اشاره به وضعیت نشر کتاب و مطبوعات و اینکه”سانسور کتاب و مطبوعات از مدت‌ها قبل در ایران سابقه داشته است”اعلام کرد: “بر اساس آییننامهای که برخلاف قانون اساسی و قوانین مربوطه تصویب شده است، هر کتابی قبل از چاپ احتیاج به اخذ مجوز دارد و در این ارتباط به تعدادی از کتب اجازه چاپ داده نشده است؛ اما اگر برای کتابی مجوز چاپ صادر میشد، آن مجوز برای چاپهای بعدی همان کتاب هم معتبر بود. با شروع فعالیت دولت جدید به ریاستجمهوری احمدینژاد دامنه سانسور گستردهتر شده است زیرا مجوزهای صادره قبلی باطل شده به طوری که تعدادی از کتابهایی که قبلا اجازه چاپ داشتهاند،برای چاپهای بعدی مجوز دریافت نکردهاند”.
دست اندرکاران”جایزه ادبی منتقدان مطبوعات” نیز در روز های اخیر و در بیانیه هیات داوران برای معرفی آثار برگزیده سال گذشته در حوزه ادبیات داستانی تاکید کرده اند که:“سال گذشته، سال خوبی برای ادبیات داستانی نبود”. در این بیانیه تاکید شده که”کتاب‌های زیادی در اداره کتاب ارشاد به دلیل ممیزی ماند،یا آنچه عبور کرد، زخمی از سانسور بر پیکر خویش داشت”. با این حال در “بیانیه هیات داوران جایزه ادبی منتقدان مطبوعات” تاکید شده که: “به گمان ما،فرهنگ و ادبیات فربه‌تر از آن است که با این فشارها بی‌رمق شود”.
سانسور گسترده کتاب ،که به طورغیر قانونی و سلیقه ای و بر اساس یکی از مصوبه های سال 1367 شورای عالی انقلاب فرهنگی اعمال می شود،در هفته های اخیر سبب شده تا برخی از نهادهای بین المللی نیز اعتراض خود را به مقامات جمهوری اسلامی منتقل کنند. سازمان بین‌المللی ماده 19 کنوانسیون حقوق بشر،سازمان IPA و انجمن جهانی پن در روزهای گذشته با ارسال نامه مشترکی به مقامات جمهور اسلامی به صراحت خواسته اند تابه وضعیتی که از سوی وزارت ارشاد در حوزه نشر به وجود آمده پایان دهند.این سه نهاد بین‌المللی همچنین نگرانی عمیق خود در مورد دستورالعمل‌های مربوط به نشر، که از سوی وزارت ارشاد صادر و مانع انتشار کتاب‌های جدید توسط ناشران و نویسندگان می شود، به اطلاع مقامات دولتی رسانده اند.
افسردگی و خود سانسوری
تشدید سانسور علاوه بر روند انتشار آثار و کتاب ها به ویژه در بخش ادبیات خلاقه، زندگی گروه بزرگی از نویسندگان مستقل و حرفه ای کشور را با دشواری مواجه کرده است. بسیاری از نویسندگان و مترجمان در گفت و گوهای منتشر شده توسط رسانه های رسمی اعلام کرده اند تا تغییر شرایط صدور مجوز کتاب از انتشار آثار جدید و یا تجدید چاپ آثار پیشین خودداری خواهند کرد.
محمدرحیم اخوت،نویسنده ای که آثارش در سال های اخیر با اقبال مخاطبان مواجه شده و جوایزی را نیز به خود اختصاص داده، چندی پیش اعلام کرد: “به‌خاطر وارد شدن اصلاحیه‌هایی بر دو کتابش، از چاپ آنها منصرف شده است”. این در حالی است که ویرایش نخست همین کتاب ها پیشتر چند بار در ایران به چاپ رسیده بود.
میترا الیاتی، داستان نویس نیز از جمله کسانی است که اعلام کرده: “تا هنگامی که ضوابط ممیزی مشخص نشده، رغبتی ندارد کتاب جدیدش رامنتشر کند”. فرزانه کرم پور که چندی پیش”مجموعه داستان “حوا در خیابان” او با حذف چهار داستان منتشر شد، یکی دیگر از نویسندگانی است که گفته: “اگر قرار است کتاب‌ها این‌طور منتشر شوند، ترجیح می‌دهم فعلا آثارم را برای انتشار ارایه ندهم”. مهدی غبرایی، منیرالدین بیروتی، محمد خلیلی، مصطفی مستور و برخی دیگر از نویسندگان نیز در شمار کسانی هستند که در اعتراض به تشدید سانسور کتاب از انتشار آثارشان صرف نظر کرده اند.
برخی از نویسندگان و مترجمان حتی از تغییر شغل و کار خود خبر داده اند. عباس مخبر یکی از مترجمان سرشناس کشور که تاکنون ده ها عنوان کتاب در نقد ادبی و اندیشه و تاریخ از او منتشر شده نیز تاکید کرده که: “با وضعیت دادن مجوز آثار، دیگر ترجیح می‌دهد کتابی ترجمه نکند و بیش‌تر به کارهای دیگر بپردازد”.
عبدالعلی عظیمی دبیر جایزه هوشنگ گلشیری،هنگام اعلام اسامی برندگان امسال این جایزه در توصیف موقعیت نویسندگان ایرانی گفت: “در حین تماس با ده ها نویسنده برای دعوت ایشان به داوری این جایزه متوجه شدیم که افسردگی، دلمردگی و بلاتکلیفی دامنگیر همه شده و کمتر کسی دل و دماغ کارکردن دارد”.
علاوه بر این با افزایش فشارها بر نویسندگان و ترویج رسمی خودسانسوری از سوی وزارت ارشاد، برخی از پدید آورندگان کتاب به خودسانسوری روی آورده اند. برخی نیز پذیرفته اند تا با پذیرش شروط اداره سانسور کتاب آثار خود را از انبار بزرگ کتاب های مشروطی به کتاب فروشی ها برسانند.
کتاب و استحاله
سانسور گسترده کتاب، زندگی چند هزار نویسنده،شاعر،مترجم و محقق و چندین هزار نفر از ناشران و شاغلان در این حوزه را با رکود مواجه کرده است. اخبار زیادی از ورشکستگی اصنافی چون کتاب فروشان، چاپخانه داران و صحافان و بیکاری هزاران کارگر و کارمند این بخش ها در ماه های اخیر منتشر شده است.
با این حال وزیر ارشاد هم چنان هنرمندان و نویسندگان را در شمار”استحاله کنندگان نظام”می داند. او تاکید کرده که: “هر فعالیتی در حوزه فرهنگ و هنر که با ارزشهای انقلاب و نظام تعارضی داشته باشد را متوقف می کنیم. حتی اگر دارای مجوز باشد، مجوز آن را باطل می کنیم”.او هم چنین از “همکارانش” خواسته است” با تمام قوا مراقب تولیدات حوزه های مختلف باشند، چرا که وظیفه دارند جلوی آن چیزی که دل خانواده های شهدا و اهل ایمان و متعهد جامعه را به درد می آورد بگیرند، حتی:” اگر مجبور باشیم خسارت عملکرد بد پیشینیان را بپردازیم این کار را باید انجام دهیم”.
به گفته وزیر ارشاد دلیل اصلی”تشدید ممیزی” و سانسور در حوزه کتاب آن است که این وزارتخانه “سیاستگزاری حوزه کتاب در حال حاضر را بر مبنای تبدیل جمهوری اسلامی به عنوان قدرت منطقه ای بیست سال آینده” تنظیم کرده است.
هفته گذشته امیر حسین فردی، مدیر مسئول کیهان بچه ها در پی انتصاب ببه “ریاست اداره ممیزی کتاب”، که نام رسمی اداره سانسور کتاب است، در نخستین روز اعلام خبر انتصابش اعلام کرد: “برای ایجاد تعادل در اداره کتاب و تسریع در روند صدور مجوز ها” این سمت را پذیرفته است. امیر حسین فردی که سال ها مدیر مسئولی کیهان بچه ها را بر عهده داشته در عین حال تاکید کرده که مبنای کار این اداره همچنان مصوبه سال 67 شورای عالی انقلاب فرهنگی خواهد بود؛ مصوبه ای که همه کتاب های لغو مجوز شده در ماه های اخیر بر اساس آن منتشر شده بودند ؛اما بعدها در گزارش تفحص از وزارت ارشاد خاتمی از آنها به عنوان کتاب های ضد ارزشی نامبرده شد.
ابوالقاسم علمی، یکی از ناشران پر سابقه چندی پیش در مصاحبه ای و در تشریح رابطه کتاب و وزارت ارشاد در ماه های اخیر، گفت: “کتاب‌ها چه چاپ اول چه تجدید چاپی وقتی به ارشاد میروند دیگر خبری از آنها نمی‌شود. سیاست‌های ارشاد برای صدور مجوز مشخص نیست و کسی هم در جواب این تعلل پاسخ گو نیست”.