روایت گروه شش از نگرانی های هسته ای خود

نویسنده

‏همزمان با سفر کمیسر خارجی اتحادیه اروپا به تهران، وزارت خارجه فرانسه به توضیح مواضع و نگرانی های گروه ‏شش در مورد برنامه هسته ای ایران و راه حل های پیشنهادی این گروه برای رسیدن به توافق با تهران پرداخت. بنا بر ‏این توضیح: “گروه شش اعتقاد دارد در این شرایط بحرانی بین المللی، به زودی راه حلی پیدا خواهد شد”، و در این ‏ارتباط: “هفته هایی که در پیش رو هستند از اهمیت بسزایی برخوردارند”. متن این گزارش، برای اولین بار در “روز” ‏به چاپ می رسد. ‏‏

‎ ‎برنامه هسته ای ایران از سال 2002 نگرانی جدی بین المللی را سبب شده است.‏‎ ‎

جامعه بین المللی در پایان سال 2002 متوجه شد ایران تقریباً به مدت بیست سال یک برنامه مخفیانه هسته ای را دنبال ‏می کرده است . علی رغم موافقتنامه ای با آژانس بین المللی انرژی هسته ای، این کشور اطلاعی در مورد برنامه یاد ‏شده به آژانس نداده بود. متعاقبا، شورای حکام آژانس اعلام کرد که ایران از تعهدات بین المللی خود تخطی کرده است.‏

چنین شرایطی، موجبات نگرانی فراوان جامعه بین المللی را فراهم آورد. از آن زمان به بعد، عوامل بسیاری به این ‏نگرانی ها افزوده است:‏

‏- تلاش های ایران از زمان آغاز برنامه هسته ای خود، برفعالیت های غنی سازی متمرکز بوده است. این فعالیت ها از ‏حساسیت بسیاری برخوردارند زیرا از قابلیت استفاده در تولید مواد شکافت پذیر برای تولید سلاح های هسته ای ‏برخوردارند. در عین حال ایران به موازات این فعالیت ها، بر روی برخی دیگر از فن آوری های هسته ای دیگر- که ‏حساس نیستند اما در یک برنامه “صلح آمیز” هسته ای ضروری به حساب می آیند- کار نمی کند. دست یافتن به این ‏فعالیت های غنی سازی کار مشکلی بوده و زمان طولانی می طلبد. برای همین است که هیچ کارشناسی نمی تواند درک ‏کند که اگر ایران خواهان یک برنامه صلح آمیز هسته ای است، چرا بر روی حساس ترین فن آوری ها متمرکز شده ‏است.‏

‏- ایران برنامه هسته ای خود را به کمک شبکه عبدالقدیرخان به جلو برده است: این شبکه بین المللی سری در دهه ‏‏1990 علاوه بر معامله با ایران، برخی کشورهای دیگر نظیر کره شمالی و لیبی را نیز در توسعه برنامه های هسته ای ‏نظامی یاری داده است. ‏

‏- آژانس بین المللی انرژی هسته ای مدرکی را فاش ساخته که به تولید سلاح های هسته ای مربوط می شود. این مدرک ‏توسط شبکه عبدالقدیر خان به ایران داده شده و ایران نیز هنوز آنرا دراختیار خود دارد. همه کارشناسان متفق القول ‏هستند شکل دادن فلزاورانیوم به شکل یک نیمکره - چیزی که در این مدرک نشان داده شده - نمی تواند هیچ مصرف ‏دیگری غیر از استفاده در تولید تسلیحات هسته ای داشته باشد. ‏

‏- سرانجام اینکه آژانس بین المللی انرژی هسته ای اخیراً از دستیابی به برخی مدارک درباره فعالیت های ایران خبر ‏داده که می توانند “ابعاد احتمالی نظامی” داشته باشند. دبیرکل آژانس در دو گزارش آخر خود، این مسأله را “مایه ‏نگرانی جدی” دانست.‏

هر برنامه هسته ای که تحت چنین شرایطی دنبال شده باشد، می تواند مایه نگرانی جدی جامعه جهانی را فراهم آورد. ‏پیمان منع گسترش سلاح های هسته ای بر اساس اعتماد بنا نهاده شده است. اگر نگرانی عمیقی از برنامه هسته ای یک ‏کشور عضو وجود داشته باشد و برطرف نشده باشد، بازتاب جدی بر ثبات این پیمان خواهد داشت. برطرف نمودن همه ‏تردیدها درباره برنامه هسته ای ایران، برای حفظ استحکام پیمان عدم گسترش سلاح های هسته ای ضروری است. ‏

‎ ‎پس از برملا شدن برنامه هسته ای ایران در سال 2002، جامعه جهانی یک نقشه راه برای حل این بحران ‏طریق مذاکره ارائه کرد.‏‎ ‎

شورای حکام آژانس هسته ای به تعریف مراحلی پرداخت که لازم بود ایران برای اعتمادسازی دوباره درمورد برنامه ‏هسته ای خود سپری کند. این اقدامات عبارت بودند ازتعلیق فعالیت های حساس هسته ای، گردن نهادن به معیارهای ‏شفاف سازی (خصوصاً در مورد پروتکل الحاقی آژانس بین المللی انرژی هسته ای) و همکاری با آژانس درزمینه همه ‏مسائل باقیمانده از برنامه هسته ای خود. سه کشور اروپایی فرانسه، آلمان و انگلستان در سال 2005 تصمیم گرفتند با ‏ارائه برخی پیشنهادات قاطع همکاری به ایران، در ازای تصمیم این کشور به تعلیق فعالیت های حساس خود و مذاکره ‏بر سر یک توافق درازمدت برای برطرف نمودن نگرانی های جامعه بین المللی، به تکمیل این رویکرد بپردازند. ‏

ایران در اکتبر 2003 و سپس در نوامبر 2004 درتوافقی با کشورهای اروپایی فعالیت های حساس خود را به حالت ‏تعلیق درآورد. با این حال، ایران پس از مدتی تصمیم گرفت این توافق را به طور یکجانبه فسخ کند.‏

در سال 2006، روسیه، ایالات متحده و چین هم به جمع کشورهای اروپایی پیوستند و بسته پیشنهادی مشترک و ‏سخاوتمندانه ای را برای ایران تهیه کردند. در این پیشنهاد نه تنها به همکاری درباره استفاده صلح آمیز از انرژی هسته ‏ای، بلکه به مسائل سیاسی و امنیتی و نیز همکاری تجاری و سرمایه گذاری نیز پرداخته شده بود. مع ذالک، ایران این ‏پیشنهاد را در سال 2006 رد کرد. ‏

‎ ‎برنامه هسته ای ایران به یک بحران بین المللی انجامیده است.‏‎ ‎

دبیرکل آژانس بین المللی انرژی هسته ای با حمایت شورای حکام آژانس در سال 2006، پرونده ایران را به شورای ‏امنیت سازمان ملل ارجاع داد. از آن زمان تا کنون، شورای امنیت چهار قطعنامه به تصویب رسانده است: قطعنامه های ‏‏1696، 1737، 1747 و 1803. همه این قطعنامه ها به مراحل مورد انتظار شورای حکام آژانس بین المللی انرژی ‏هسته ای پرداخته و عمل به آنها را الزامی دانسته اند. ‏

خودداری ایران از مذاکره، برای شورای امنیت چاره ای جز تصویب تحریم های بین المللی باقی نگذاشت. این تحریم ها ‏نشان می دهند نگرانی های جامعه جهانی تا چه حد جدی است، چرا که تاکنون تنها تعداد کمی از کشورهای دیگر با ‏چنین تنبیهاتی روبرو شده اند. قطعنامه های 1737، 1747 و 1803 به تدریج بر دامنه تحریم ها افزود: توقیف بسیاری ‏از کالاهای با مصرف دوگانه، محدودیت های مسافرتی و مسدود شدن دارائی بسیاری از اشخاص ایرانی و برخی بانک ‏های ایرانی، نظارت بر انتقال تسلیحات به ایران، نظارت بر محموله های باری، نظارت بر صدور اعتبارهای صادراتی ‏و نظارت مالی بر فعالیت بانک های ایرانی از جمله این تحریم ها هستند. با همه این اوصاف، شورای امنیت سازمان ‏ملل هربار تأکید کرد تحریم ها قابل تعدیل و برگشت پذیر هستند. به محض آنکه ایران فعالیت های هسته ای خود را ‏متوقف نموده و راه را برای مذاکره مثبت باز کند، این تحریم ها کنار گذاشته خواهند شد. ‏

روابط ایران با بخش عمده ای از دنیا از سال 2006 به این سو، دچار آسیب جدی شده است. همانطور که کمیته تأسیس ‏شده تحت قطعنامه 1737 شورای امنیت نشان می دهد، اکثر کشورهای سازمان ملل این تنبیهات (علیه ایران) را به ‏شدت رعایت می کنند. به موازات آن، برخی کشورهای دیگر نظیر ایالات متحده و اعضای اتحادیه اروپا تحریم های ‏اضافی را نیز به اجرا گذارده اند. ‏

در حال حاضر تحریم ها بر بسیاری از وجوه روابط ایران با کشورهای دیگر، خصوصاً در زمینه های مالی و ‏اقتصادی، اثر گذاشته و امور را پیچیده تر ساخته اند. ثابت شده بخش خصوصی نسبت به این تحریم ها حساسیت بسیاری ‏از خود نشان می دهند زیرا این بخش برای سرمایه گذاری به امنیت نیاز دارد. برای مثال، هم اکنون بخش انرژی در ‏ایران دچار رکود است و عواقب آ نرا، نظیر قطع برق و کمبود عرضه بنزین، مردم ایران به دوش می کشند. این ‏وضعیت با شرایط فعلی دنیا که حاکی از افزایش جهانی تقاضای انرژی است، در تعارض قرار می گیرد.‏

گروه شش تحریم ها را به صورت هدف نگاه نمی کنند. اما در نبود یک راه حل مبتنی برمذاکره، روند افزایش تحریم ‏های بین المللی ادامه خواهد یافت و دردراز مدت بر اقتصاد ایران آسیب وارد کرده ومانع از استفاده ایران از تمامی ‏مزایای همکاری بین المللی خواهد شد.‏

‎ ‎گروه شش اعتقاد دارد در این شرایط بحرانی بین المللی، به زودی راه حلی پیدا خواهد شد و از هیچ تلاشی ‏برای یافتن راه حل همراه با گفت و گو و پرهیز از مداخله نظامی فروگذار نمی کند.‏‎ ‎

برنامه هسته ای ایران، به طور کلی زیر مورد انتقاد نیست:‏

‏- محدوده تعلیق فقط به فعالیت های بسیار حساس غنی سازی، بازفرآوری و تولید آب سنگین محدود می شود.‏

‏- ایران به این فعالیت های خود برای توسعه انرژی هسته ای نیاز ندارد. قرار است در 15 سال آینده، تنها یک رآکتور، ‏نیروگاه بوشهر که با همکاری روسیه ساخته شده، در ایران به فعالیت بپردازد. ایران برای فعالیت رآکتور خود، نیازی ‏به فعالیت های غنی سازی ندارد، زیرا روسیه سوخت آنرا تأمین خواهد کرد. از آن گذشته، فعالیت های حساس ایران به ‏کار این پروژه نمی آیند. اغلب کشورهایی که برنامه انرژی هسته ای را دنبال کرده اند، فعالیت های مربوط به غنی ‏سازی یا بازفرآوری نداشته اند. ‏

‏- در نقطه مقابل، اگر ایران تصمیم به مذاکره بگیرد، گروه شش نیز مایل به همکاری در برنامه انرژی هسته ای و کار ‏با ایران در زمینه پیشرفته ترین رآکتورهای هسته ای با ایران هستند. مشارکت های بین المللی در این قلمرو، اساسی ‏تلقی می شوند. تا کنون هیچ کشوری بدون همکاری های بین المللی در زمینه انرژی هسته ای، نتوانسته است یک برنامه ‏کارآمد هسته ای را به پش ببرد.‏

‎ ‎هفته هایی که در پیش رو هستند از اهمیت بسزایی برخوردارند.‏‎ ‎

از زمان تصویب قطعنامه 1803 شورای امنیت در 3 مارس 2008، گروه شش به بازنگری در پیشنهاد خود برای ‏رسیدن به یک توافق با ایران پرداخته است. آقای سولانا، نماینده گروه شش، و شش مدیر سیاسی همراه ا، و در سفر 14 ‏ژوئن خود به تهران پیشنهادات یاد شده را به مقامات ایرانی تحویل می دهند. ‏

این پیشنهاد تجدید نظر شده، سندی سخاوتمندانه است که در ازای تعلیق فعالیت های حساس از سوی ایران، تحول در ‏روابط میان گروه شش و این کشور را به ارمغان می آورد.‏

‏- در زمینه هسته ای، گروه شش آماده همکاری با ایران در تکمیل یک برنامه پیشرفته دوجانبه انرژی هسته ای، با ‏حمایت طرح های فنی آژانس بین المللی انرژی اتمی است. ضمناً اگر لازم باشد، آنها می توانند یک تعهد قانونی برای ‏تضمین تأمین سوخت و یا کار مشترک با ایران در طراحی سیستم تدارک آنرا ارائه دهند. گروه شش در صورت ترمیم ‏اعتماد بین المللی، از ایده برنامه تحقیقاتی و تکمیلی ایران حمایت خواهد کرد.‏

همه این پیشنهادات نشان می دهد که گروه شش نه علاقه ای به توقف ساخت نیروگاه هسته ای دارد و نه تمایلی به کنار ‏گذاشتن دسترسی ایران به دانش فنی، به این شرط که تهران ضمانت های معتبر درباره مقاصد خود را ارائه نماید.‏

‏- گروه شش در محدوده سیاسی، پیشنهاد نوعی ساختار امنیت منطقه ای در خاورمیانه را ارئه می دهد که ایران و سایر ‏کشورها را در بر بگیرد و آنها از تهدید استفاده به زور بی نیاز نماید. ضمناً زمینه های عملی شناخته شده برای ‏همکاری درباره نگرانی های مشترک، شامل برقراری آرامش در افغانستان و قاچاق مواد مخدر، فراهم می آید. ‏

‏- گروه شش در زمینه اقتصادی نیز برای همکاری با ایران در آزادسازی مبادلات تجاری، که هنوز کارهای زیادی ‏برای انجام در زمینه آن باقی مانده، اعلام آمادگی کرده اند. بسته پیشنهادی به ایران، به طور واضح به فرمولی از ‏همگون سازی روابط اقتصادی ایران با دنیا می پردازد. پیشنهادات تعدیل شده، معیاری از مشارکت درازمدت در زمینه ‏انرژی را نیز تدارک می بینند. ‏

‏- بسته پیشنهادی اصلاحی به مبادلات علمی و فرهنگی نیز پرداخته است. گروه شش به تبادلات مردم با مردم اهمیت ‏زیادی می دهد. همچنین امکان بیشتری برای تحصیل جوانان ایرانی در کشورهای خارجی به وجود خواهد آمد.‏

بنابراین در جریان دیدار سولانا از تهران، یک فرصت آشکار برای دستیابی به توافق از راه مذاکره وجود دارد. اکنون ‏این به خواست ایران بستگی دارد که از میان دورنمای همکاری یا انزوای بیشتر، یکی را انتخاب کند. جامعه جهانی ‏انتخاب خود را کرده است: آنهادر راستای منافع آشکار ایران و منطقه، خواستار همکاری با ایران هستند. اما ایران نیز ‏می بایست برای یافتن راه حلی که نگرانی های آن کشور و نیز جامعه جهانی را برطرف نماید، از خود انعطاف پذیری ‏نشان دهد.‏