همزمان با سفر کمیسر خارجی اتحادیه اروپا به تهران، وزارت خارجه فرانسه به توضیح مواضع و نگرانی های گروه شش در مورد برنامه هسته ای ایران و راه حل های پیشنهادی این گروه برای رسیدن به توافق با تهران پرداخت. بنا بر این توضیح: “گروه شش اعتقاد دارد در این شرایط بحرانی بین المللی، به زودی راه حلی پیدا خواهد شد”، و در این ارتباط: “هفته هایی که در پیش رو هستند از اهمیت بسزایی برخوردارند”. متن این گزارش، برای اولین بار در “روز” به چاپ می رسد.
برنامه هسته ای ایران از سال 2002 نگرانی جدی بین المللی را سبب شده است.
جامعه بین المللی در پایان سال 2002 متوجه شد ایران تقریباً به مدت بیست سال یک برنامه مخفیانه هسته ای را دنبال می کرده است . علی رغم موافقتنامه ای با آژانس بین المللی انرژی هسته ای، این کشور اطلاعی در مورد برنامه یاد شده به آژانس نداده بود. متعاقبا، شورای حکام آژانس اعلام کرد که ایران از تعهدات بین المللی خود تخطی کرده است.
چنین شرایطی، موجبات نگرانی فراوان جامعه بین المللی را فراهم آورد. از آن زمان به بعد، عوامل بسیاری به این نگرانی ها افزوده است:
- تلاش های ایران از زمان آغاز برنامه هسته ای خود، برفعالیت های غنی سازی متمرکز بوده است. این فعالیت ها از حساسیت بسیاری برخوردارند زیرا از قابلیت استفاده در تولید مواد شکافت پذیر برای تولید سلاح های هسته ای برخوردارند. در عین حال ایران به موازات این فعالیت ها، بر روی برخی دیگر از فن آوری های هسته ای دیگر- که حساس نیستند اما در یک برنامه “صلح آمیز” هسته ای ضروری به حساب می آیند- کار نمی کند. دست یافتن به این فعالیت های غنی سازی کار مشکلی بوده و زمان طولانی می طلبد. برای همین است که هیچ کارشناسی نمی تواند درک کند که اگر ایران خواهان یک برنامه صلح آمیز هسته ای است، چرا بر روی حساس ترین فن آوری ها متمرکز شده است.
- ایران برنامه هسته ای خود را به کمک شبکه عبدالقدیرخان به جلو برده است: این شبکه بین المللی سری در دهه 1990 علاوه بر معامله با ایران، برخی کشورهای دیگر نظیر کره شمالی و لیبی را نیز در توسعه برنامه های هسته ای نظامی یاری داده است.
- آژانس بین المللی انرژی هسته ای مدرکی را فاش ساخته که به تولید سلاح های هسته ای مربوط می شود. این مدرک توسط شبکه عبدالقدیر خان به ایران داده شده و ایران نیز هنوز آنرا دراختیار خود دارد. همه کارشناسان متفق القول هستند شکل دادن فلزاورانیوم به شکل یک نیمکره - چیزی که در این مدرک نشان داده شده - نمی تواند هیچ مصرف دیگری غیر از استفاده در تولید تسلیحات هسته ای داشته باشد.
- سرانجام اینکه آژانس بین المللی انرژی هسته ای اخیراً از دستیابی به برخی مدارک درباره فعالیت های ایران خبر داده که می توانند “ابعاد احتمالی نظامی” داشته باشند. دبیرکل آژانس در دو گزارش آخر خود، این مسأله را “مایه نگرانی جدی” دانست.
هر برنامه هسته ای که تحت چنین شرایطی دنبال شده باشد، می تواند مایه نگرانی جدی جامعه جهانی را فراهم آورد. پیمان منع گسترش سلاح های هسته ای بر اساس اعتماد بنا نهاده شده است. اگر نگرانی عمیقی از برنامه هسته ای یک کشور عضو وجود داشته باشد و برطرف نشده باشد، بازتاب جدی بر ثبات این پیمان خواهد داشت. برطرف نمودن همه تردیدها درباره برنامه هسته ای ایران، برای حفظ استحکام پیمان عدم گسترش سلاح های هسته ای ضروری است.
پس از برملا شدن برنامه هسته ای ایران در سال 2002، جامعه جهانی یک نقشه راه برای حل این بحران طریق مذاکره ارائه کرد.
شورای حکام آژانس هسته ای به تعریف مراحلی پرداخت که لازم بود ایران برای اعتمادسازی دوباره درمورد برنامه هسته ای خود سپری کند. این اقدامات عبارت بودند ازتعلیق فعالیت های حساس هسته ای، گردن نهادن به معیارهای شفاف سازی (خصوصاً در مورد پروتکل الحاقی آژانس بین المللی انرژی هسته ای) و همکاری با آژانس درزمینه همه مسائل باقیمانده از برنامه هسته ای خود. سه کشور اروپایی فرانسه، آلمان و انگلستان در سال 2005 تصمیم گرفتند با ارائه برخی پیشنهادات قاطع همکاری به ایران، در ازای تصمیم این کشور به تعلیق فعالیت های حساس خود و مذاکره بر سر یک توافق درازمدت برای برطرف نمودن نگرانی های جامعه بین المللی، به تکمیل این رویکرد بپردازند.
ایران در اکتبر 2003 و سپس در نوامبر 2004 درتوافقی با کشورهای اروپایی فعالیت های حساس خود را به حالت تعلیق درآورد. با این حال، ایران پس از مدتی تصمیم گرفت این توافق را به طور یکجانبه فسخ کند.
در سال 2006، روسیه، ایالات متحده و چین هم به جمع کشورهای اروپایی پیوستند و بسته پیشنهادی مشترک و سخاوتمندانه ای را برای ایران تهیه کردند. در این پیشنهاد نه تنها به همکاری درباره استفاده صلح آمیز از انرژی هسته ای، بلکه به مسائل سیاسی و امنیتی و نیز همکاری تجاری و سرمایه گذاری نیز پرداخته شده بود. مع ذالک، ایران این پیشنهاد را در سال 2006 رد کرد.
برنامه هسته ای ایران به یک بحران بین المللی انجامیده است.
دبیرکل آژانس بین المللی انرژی هسته ای با حمایت شورای حکام آژانس در سال 2006، پرونده ایران را به شورای امنیت سازمان ملل ارجاع داد. از آن زمان تا کنون، شورای امنیت چهار قطعنامه به تصویب رسانده است: قطعنامه های 1696، 1737، 1747 و 1803. همه این قطعنامه ها به مراحل مورد انتظار شورای حکام آژانس بین المللی انرژی هسته ای پرداخته و عمل به آنها را الزامی دانسته اند.
خودداری ایران از مذاکره، برای شورای امنیت چاره ای جز تصویب تحریم های بین المللی باقی نگذاشت. این تحریم ها نشان می دهند نگرانی های جامعه جهانی تا چه حد جدی است، چرا که تاکنون تنها تعداد کمی از کشورهای دیگر با چنین تنبیهاتی روبرو شده اند. قطعنامه های 1737، 1747 و 1803 به تدریج بر دامنه تحریم ها افزود: توقیف بسیاری از کالاهای با مصرف دوگانه، محدودیت های مسافرتی و مسدود شدن دارائی بسیاری از اشخاص ایرانی و برخی بانک های ایرانی، نظارت بر انتقال تسلیحات به ایران، نظارت بر محموله های باری، نظارت بر صدور اعتبارهای صادراتی و نظارت مالی بر فعالیت بانک های ایرانی از جمله این تحریم ها هستند. با همه این اوصاف، شورای امنیت سازمان ملل هربار تأکید کرد تحریم ها قابل تعدیل و برگشت پذیر هستند. به محض آنکه ایران فعالیت های هسته ای خود را متوقف نموده و راه را برای مذاکره مثبت باز کند، این تحریم ها کنار گذاشته خواهند شد.
روابط ایران با بخش عمده ای از دنیا از سال 2006 به این سو، دچار آسیب جدی شده است. همانطور که کمیته تأسیس شده تحت قطعنامه 1737 شورای امنیت نشان می دهد، اکثر کشورهای سازمان ملل این تنبیهات (علیه ایران) را به شدت رعایت می کنند. به موازات آن، برخی کشورهای دیگر نظیر ایالات متحده و اعضای اتحادیه اروپا تحریم های اضافی را نیز به اجرا گذارده اند.
در حال حاضر تحریم ها بر بسیاری از وجوه روابط ایران با کشورهای دیگر، خصوصاً در زمینه های مالی و اقتصادی، اثر گذاشته و امور را پیچیده تر ساخته اند. ثابت شده بخش خصوصی نسبت به این تحریم ها حساسیت بسیاری از خود نشان می دهند زیرا این بخش برای سرمایه گذاری به امنیت نیاز دارد. برای مثال، هم اکنون بخش انرژی در ایران دچار رکود است و عواقب آ نرا، نظیر قطع برق و کمبود عرضه بنزین، مردم ایران به دوش می کشند. این وضعیت با شرایط فعلی دنیا که حاکی از افزایش جهانی تقاضای انرژی است، در تعارض قرار می گیرد.
گروه شش تحریم ها را به صورت هدف نگاه نمی کنند. اما در نبود یک راه حل مبتنی برمذاکره، روند افزایش تحریم های بین المللی ادامه خواهد یافت و دردراز مدت بر اقتصاد ایران آسیب وارد کرده ومانع از استفاده ایران از تمامی مزایای همکاری بین المللی خواهد شد.
گروه شش اعتقاد دارد در این شرایط بحرانی بین المللی، به زودی راه حلی پیدا خواهد شد و از هیچ تلاشی برای یافتن راه حل همراه با گفت و گو و پرهیز از مداخله نظامی فروگذار نمی کند.
برنامه هسته ای ایران، به طور کلی زیر مورد انتقاد نیست:
- محدوده تعلیق فقط به فعالیت های بسیار حساس غنی سازی، بازفرآوری و تولید آب سنگین محدود می شود.
- ایران به این فعالیت های خود برای توسعه انرژی هسته ای نیاز ندارد. قرار است در 15 سال آینده، تنها یک رآکتور، نیروگاه بوشهر که با همکاری روسیه ساخته شده، در ایران به فعالیت بپردازد. ایران برای فعالیت رآکتور خود، نیازی به فعالیت های غنی سازی ندارد، زیرا روسیه سوخت آنرا تأمین خواهد کرد. از آن گذشته، فعالیت های حساس ایران به کار این پروژه نمی آیند. اغلب کشورهایی که برنامه انرژی هسته ای را دنبال کرده اند، فعالیت های مربوط به غنی سازی یا بازفرآوری نداشته اند.
- در نقطه مقابل، اگر ایران تصمیم به مذاکره بگیرد، گروه شش نیز مایل به همکاری در برنامه انرژی هسته ای و کار با ایران در زمینه پیشرفته ترین رآکتورهای هسته ای با ایران هستند. مشارکت های بین المللی در این قلمرو، اساسی تلقی می شوند. تا کنون هیچ کشوری بدون همکاری های بین المللی در زمینه انرژی هسته ای، نتوانسته است یک برنامه کارآمد هسته ای را به پش ببرد.
هفته هایی که در پیش رو هستند از اهمیت بسزایی برخوردارند.
از زمان تصویب قطعنامه 1803 شورای امنیت در 3 مارس 2008، گروه شش به بازنگری در پیشنهاد خود برای رسیدن به یک توافق با ایران پرداخته است. آقای سولانا، نماینده گروه شش، و شش مدیر سیاسی همراه ا، و در سفر 14 ژوئن خود به تهران پیشنهادات یاد شده را به مقامات ایرانی تحویل می دهند.
این پیشنهاد تجدید نظر شده، سندی سخاوتمندانه است که در ازای تعلیق فعالیت های حساس از سوی ایران، تحول در روابط میان گروه شش و این کشور را به ارمغان می آورد.
- در زمینه هسته ای، گروه شش آماده همکاری با ایران در تکمیل یک برنامه پیشرفته دوجانبه انرژی هسته ای، با حمایت طرح های فنی آژانس بین المللی انرژی اتمی است. ضمناً اگر لازم باشد، آنها می توانند یک تعهد قانونی برای تضمین تأمین سوخت و یا کار مشترک با ایران در طراحی سیستم تدارک آنرا ارائه دهند. گروه شش در صورت ترمیم اعتماد بین المللی، از ایده برنامه تحقیقاتی و تکمیلی ایران حمایت خواهد کرد.
همه این پیشنهادات نشان می دهد که گروه شش نه علاقه ای به توقف ساخت نیروگاه هسته ای دارد و نه تمایلی به کنار گذاشتن دسترسی ایران به دانش فنی، به این شرط که تهران ضمانت های معتبر درباره مقاصد خود را ارائه نماید.
- گروه شش در محدوده سیاسی، پیشنهاد نوعی ساختار امنیت منطقه ای در خاورمیانه را ارئه می دهد که ایران و سایر کشورها را در بر بگیرد و آنها از تهدید استفاده به زور بی نیاز نماید. ضمناً زمینه های عملی شناخته شده برای همکاری درباره نگرانی های مشترک، شامل برقراری آرامش در افغانستان و قاچاق مواد مخدر، فراهم می آید.
- گروه شش در زمینه اقتصادی نیز برای همکاری با ایران در آزادسازی مبادلات تجاری، که هنوز کارهای زیادی برای انجام در زمینه آن باقی مانده، اعلام آمادگی کرده اند. بسته پیشنهادی به ایران، به طور واضح به فرمولی از همگون سازی روابط اقتصادی ایران با دنیا می پردازد. پیشنهادات تعدیل شده، معیاری از مشارکت درازمدت در زمینه انرژی را نیز تدارک می بینند.
- بسته پیشنهادی اصلاحی به مبادلات علمی و فرهنگی نیز پرداخته است. گروه شش به تبادلات مردم با مردم اهمیت زیادی می دهد. همچنین امکان بیشتری برای تحصیل جوانان ایرانی در کشورهای خارجی به وجود خواهد آمد.
بنابراین در جریان دیدار سولانا از تهران، یک فرصت آشکار برای دستیابی به توافق از راه مذاکره وجود دارد. اکنون این به خواست ایران بستگی دارد که از میان دورنمای همکاری یا انزوای بیشتر، یکی را انتخاب کند. جامعه جهانی انتخاب خود را کرده است: آنهادر راستای منافع آشکار ایران و منطقه، خواستار همکاری با ایران هستند. اما ایران نیز می بایست برای یافتن راه حلی که نگرانی های آن کشور و نیز جامعه جهانی را برطرف نماید، از خود انعطاف پذیری نشان دهد.