فیلمسازان مخالف ایرانی همچنان برای ساخت فیلم های خود مجبور به دریافت مجوز وزارت ارشاد و تحمل فشارهای اداری و ایدئولوژیک، هستند. ولی وضعیت از زمان انتخابات ریاست جمهوری و اعتراضات مردمی علیه حکومت در سال ۲۰۰۹ وخیم تر شده است.
علی اصغر فرهادی، کارگردان ایرانی که در این ماه برای جایزه خرس طلایی در جشنواره برلین به رقابت خواهد پرداخت، در تلاش است تا این مشکل را به صورت دیپلماتیک مطرح کند. او می گوید: “آنچه که معمولاً به نظر می رسید کار چندان ساده ای نیست، اکنون تبدیل به کاری دشوار و پرزحمت شده است.”
کارگردانان ایرانی بسیاری سخنان او را تأیید کرده اند. آنان از این نگران اند که سرنوشتی مانند همکار خود، جعفر پناهی که محکومیت های سنگینی را متحمل شده، داشته باشند.
اخیراً ناصر تقوایی، کارگردان ایرانی، دراین باره اظهار داشت: “در کشوری که سانسور در همه جا به چشم می خورد، تنها به یک شیوه می توانیم آنچه را که در ذهن داریم بیان کنیم، و آن این است که هیچ نگوییم.”
پناهی، منتقد احمدی نژاد
پناهی، که برای حضور در هیأت داوران به جشنواره برلین دعوت شده، قبل از انتخابات ریاست جمهوری از منتقدان احمدی نژاد بود. حمایت او از مخالفان باعث شد تا نامش در لیست سیاه قرار گیرد و درنهایت بخاطر فیلمی که قرار بود در آن از حکومت انتقاد کند دستگیر و زندانی شود.
پرونده او در یکی از شعب دادگاه انقلاب که معمولاً به مسایل امنیت ملی می پردازد، مورد “دادرسی” قرار گرفت. پناهی در این دادگاه به شش سال زندان و ممنوعیت ۲۰ ساله در ساخت فیلم، نوشتن فیلمنامه، انجام مصاحبه با رسانه های ایرانی و خارجی، و ترک کشور محکوم گردید.
یکی از کارگردانان ایرانی که نخواست نامش برده شود می گوید: “ممنوعیت از نوشتن یا فیلمسازی را می توان تصور کرد، ولی ممنوعیت از ترک کشور یا صحبت با رسانه ها به مدت ۲۰ سال به واقع بی رحمانه است.”
وکلای مدافع پناهی درخصوص این محکومیت تقاضای تجدیدنظر کرده اند. محمد حسینی، وزیر فرهنگ جمهوری اسلامی، تأکید کرد که اجرای حکم دادگاه می تواند در صورت “جبران خطاها” به تعویق بیفتد، ولی پناهی برای این مسأله “باید بپذیرد که محتوای فیلم هایش را تغییر دهد”.
معاونت وزارت فرهنگ و جواد شمقدری، معاونت امور سینمایی، برخی از کارگردانان را به این متهم کردند که هنوز نمی دانند “فیلم های انتقادی و خیانت فرهنگی حتی از جاسوسی هم زیانبارتر است”.
در چنین شرایطی، بسیاری از فیلمسازان نمی دانند باید چه واکنشی نشان دهند. ناصر تقوایی می گوید: “برخی معتقدند که اعمال فشار تأثیر مثبت دارد، ولی این دیگر از حد گذشته. با اعمال فشار می توان هنرمندان را حذف کرد، ولی بی شک نمی توان ایجاد خلاقیت کرد.”
با این حال، فیلمسازان ایرانی حتی در صورتی که فیلم هایشان از نظر ایدئولوژیکی از سوی حکومت مورد پذیرش قرار گرفته باشند، می توانند با مشکلاتی روبرو شوند. فرهادی که در سال ۲۰۰۹ در جشنواره برلین جایزه خرس طلایی را برای فیلم “درباره الی” از آن خود کرد، در ماه سپتامبر گفت که امیدوار است فیلمسازان ایرانی تبعید شده بتوانند بزودی به کشور بازگردند.
ولی این اظهارات چندان مورد خوشایند وزارت فرهنگ قرار نگرفت. بلافاصله دستور آمد که تولید آخرین فیلم او تحت عنوان “جدایی نادر از سیمین” باید متوقف شود و تنها زمانی ادامه ساخت این فیلم امکان پذیر شد که طی چندین مرحله محرز گردید هیچ گونه انتقاد ایدئولوژیکی یا سیاسی در آن وجود ندارد.
“فیلمسازان مجبورند اطاعت کنند”
سالیانه بین ۵۰ تا ۶۰ فیلم در ایران تولید می شود. فیلم های حماسی و فیلم های طنز با حضور ستارگان سینمای ایران نه تنها مورد توجه وزارت فرهنگ قرار می گیرند، بلکه از بودجه های هنگفتی که مورد استفاده فیلمسازان جدی قرار نمی گیرد نیز بهره می برند.
برای جلوگیری از یک فاجعه مالی، حتی تهیه کنندگان مستقل نیز برای ساخت فیلم های مباحثه انگیز وارد عمل نمی شوند. زیرا درصورتی که یک فیلمنامه به تصویب برسد، الزاماً بدین معنی نیست که فیلمبرداری آن نیز مجوز دریافت کرده. به علاوه، حتی اگر چنین تولیدی به طریقی “جمع و جور” شود، مجوز توزیع نخواهد داشت و ازنظر تجاری در بازگشت سرمایه با مشکل مواجه خواهد شد.
یک روزنامه نگار ایرانی می گوید: “فیلمسازان یا مجبورند اطاعت کنند یا با مشکل روبرو شوند. من یا باید به خارج از کشور بروم و تبعید را به جان بخرم، یا به مانند پناهی با حکومت روبرو شوم.”
در میان کسانی که تبعید را ترجیح داده اند نام بهمن قبادی، کارگردان فیلم “کسی از گربه های ایرانی خبر نداره”، به چشم می خورد. او در برلین سکنی گزیده.
پناهی سال گذشته نتوانست در این جشنواره آلمانی شرکت کند و بسیار محتمل است که در جشنواره امسال نیز با اینکه از اعضای هیأت داوران به شمار می رود، نتواند در برلین حضور یابد.
منبع: ال موندو، ۲ فوریه
