در زمان انقلاب مشروطیت ایران، در شمال این کشور، انقلاب روسیه تحقق نیافته بود و تزارها در امپراتوری خود با استبداد حکومت می کردند. در غرب و شمال غرب ایران، هنوز خلفای عثمانی با استبداد تمام در قدرت بودند. در سایر کشورهای آسیایی و از جمله ژاپن هم هنوز جنبش دموکراسی خواهی آغاز نشده بود.
مردم ایران در این زمان نخستین ملتی در آسیا بودند که برای برقراری دمکراسی انقلاب کردند و نهضت مشروطیت نقطه اوج این درخواست بود. اما با گذشت بیش از 100 سال، متاسفانه بنابر عوامل خارجی و داخلی مختلف، هنوز مردم ایران موفق به رسیدن به خواست خود در برقراری دموکراسی نشده اند. به ویژه آن که، هنوز با انتخابات آزاد خیلی فاصله داریم، زیرا مهمترین خصصیه هر انتخابات واقعی این است که مردم با آزادی بتوانند به هر کسی که می خواهند رای دهند، که این حق، هنوز در ایران رویایی دست نیافتنی است. پس از انقلاب اسلامی 57 نیز این حق، علی رغم وجود داشتن در اولین قانون اساسی تدوین شده پس از انفلاب، به وسیله قوانینی که بعدا تدوین گردید از مردم دریغ شد.
البته چه در رژیم گذشته و چه در زمان حال، صحبت از این می شد و می شود که انتخابات، باید آزاد باشد. اما به راستی، معیارهای انتخابات آزاد کدامند؟ واقعیت آن است که حتی برای تبین این معیارها، هنوز نیاز به فعالیتی جدی احساس می شود. بسیار گفته شده و می شود که در ایران، نظارت استصوابی شورای نگهبان مانع برگزاری انتخابات آزاد است. اما به نظر می رسد موانع برگزاری انتخابات در ایران، گسترده تر از نظارت استصوابی هستند. به عنوان مثال، حتی اگر بر فرض نظارت استصوابی هم در کار نباشد، اما تمام کاندیداها نتوانند به یکسان از رسانه های عمومی و دولتی برای برقراری ارتباط با رای دهندگان استفاده کنند، باز انتخابات را نمی توان آزاد نامید. در حقیقت، شاخص های متعددی در ارتباط با برگزاری انتخابات آزاد وجود دارند که لازم است برای تحقق تک تک آنها پی گیری مستمر صورت بگیرد.
در همین ارتباط، اخرا در “کانون مدافعان حقوق بشر”، کمیته ای تشکیل شده تا بر مبنای قوانین بین المللی، از جمله میثاقین حقوق بشر و همچنین بیانیه اتحادیه بین المجالس مصوب 1994 - که دولت ایران به همه آنها پیوسته و متعهد اجرایشان شده - به اطلاع رسانی در مورد شاخص های برگزاری انتخابات آزاد و پی گیری تحقق آنها بپردازد. فعالیت این کمیته، با توجه به ضوابط و معیارهایی انجام می شود که بر مبنای تعهدات بین المللی ایران، دولت جمهوری اسلامی متعهد به رعایت آنها در ارتباط با برگزاری انتخابات است. به عبارت دیگر، با توجه به تعهدات ذکر شده است که کمیته، با بررسی قوانین ناظر بر انتخابات، انطباق و عدم انطباق این قوانین با تعهدات بین المللی دولت ایران و همچنین میزان انطباق عملکرد دستگاه های دولتی با تعهدات ذکر شده را مورد ارزیابی قرار می دهد.
در کمیته ذکر شده، تعدادی از افرادی که سالیان سال در راه آزادی مبارزه کرده اند و مورد اعتماد مردم هستند، در مرحله اول با هم اندیشی خود ضوابط و معیارهای انتخابات آزاد را تعیین کرده اند. برنامه بعدی این افراد، اطلاع رسانی در ارتباط با میزان انطباق عملکرد حکومت ایران با ضوابط فوق و تعهدات بین المللی خود است، تا سپس از این رهگذر، تحقق ضوابط مزبور مورد پی گیری قرار گیرد.
ای فراموش نکنیم در سال های دهه 60 ، حتی سخن گفتن از حقوق بشر و ارزش های مدرن در ایران از دید بسیاری از سیاسیون یک امر مذموم به حساب می آمد. افراد بسیاری، وقتی می خواستند به کسی دشنام بدهند او را با “لیبرال” یا طرفدار دموکراسی و حقوق بشر (به عنوان ارزش هایی غربی) می دانستند. اما اکنون، در اثر کوشش ها و فرهنگ سازی مستمری که توسط پویندگان راه دمکراسی و حقوق بشر صورت گرفته، طرفداری از این مقولات ها به یک ارزش اجتماعی تبدیل شده و حتی بسیاری از سیاستمداران ناقض حقوق بشر، می کوشند خود را مدعی حمایت از این حقوق معرفی کنند.
در ادامه همین تلاش های طولانی مدت، در مورد انتخابات آزاد و سالم نیز باید زمینه سازی مناسب و فرهنگ سازی لازم صورت بگیرد تا آگاهی نسبت به شرایط لازم برای برگزاری انتخابات به یک هنجار و مطالبه عمومی تبدیل شود.
نباید فراموش کرد که تنها در شرایط تحقق چنین شرایطی است که مردم ایران، با تلاش پیگیر خواهند توانست سرانجام، پس از بیش از یک قرن مطالبه دموکراسی، زمینه تحقق اراده خود از طریق برگزاری انتخابات آزاد و منصفانه را فراهم آورند.