یکی از آرمانهای انقلاب اسلامی که از همان ابتدا و سالها قبل از پیروزی، در شعارها و نوشته های رهبران آن خودنمایی می کرد، حمایت از محرومان جهان و مبارزه با حکومتهایی بود که به زعم انقلابیون جائر و ستمکار تلقی می شدند. این دیدگاه بیشتر از آنکه ریشه در تفکرات روحانیت سنتی داشته باشد، محصول حضور پررنگ تفکر چپ در ساختار ایدئولوژیک انقلاب و وجود ایدئولوگ هایی چون دکتر شریعتی و نیز گروههایی چون نهضت آزادی بود.
در حقیقت تاثیر روشنفکران مذهبی چپ بود که روحانیت سنتی شیعه را از ستیز مداومش با اهل سنت و غاصبان حق ولایت امام علی، به همراهی و همدلی با آنها کشاند و خمس و زکات مومنین را هم به عنوان کمک به برادران فلسطینی راهی آن دیار نمود.
با پیروزی انقلاب اسلامی در ایران این ایده ها رنگ عمل به خود گرفت و حکومت ایران در مدت کوتاهی به بزرگترین حامی مردم فلسطین بدل شد. تاثیرات پیروزی یک ایدئولوژی مذهبی و چپ به همینجا ختم نشد و بسیاری از خیابانهای تهران مزین به نام انقلابی های کشورهای مختلف دنیا شد تا پیام همبستگی مردم ایران را به گوش سایر انقلابی ها در گوشه و کنار جهان برسانند. خیابان فلسطین، پاتریس لومومبا، بابی ساندز، خالد اسلامبولی و…
اما در آن سوی مرزها و در منطقه خاورمیانه، روشنفکران عرب با مقوله انقلاب اسلامی ایران به دو شکل برخورد کردند. گروهی با همان احساسات ناسیونالیستی خود، خطر ایران را کمتر از اسراییل نمی دانستند و در همراهی با حکام کشورهای خود مردم را از اعتماد به ایران بر حذر می داشتند. اما گروهی عمده تر وجود داشت که به خاطر ضعف حکام منطقه و فساد روز افزون نظامهای پادشاهی خود، نظام ایران را حکومتی مترقی و مدافع فلسطین می دانستند که در برابر غرب مقاومت می کند و در حقیقت پرچم دار کشورهای مسلمان در برابر زورگوییهای اسراییل است.
این تصویر قهرمانانه از حکومت ایران که در ذهن بسیاری از مردم در کشورهای منطقه نقش بسته بود، مدتی است که خدشه دار شده و می رود تا شاید برای همیشه از ذهن آنها پاک شود. دلایل این امر را می توان در موارد زیر خلاصه کرد:
الف ـ اعتراضات دامنه دار و وسیع مردم ایران و سرکوب خشن آنها از سوی حکومت، پارادوکس بزرگی را در افکار عمومی منطقه شکل داد. حکومتی که آنها برای دفاع از آرمان فلسطین رویش حساب باز کرده بودند، اینک نه تنها مشروعیت مردمی خود را از دست داده بود، بلکه به شکلی بی رحمانه با شهروندان خود برخورد می کرد. این مسئله به همان اندازه که به نفع اسراییل و حامیان مذاکرات صلح در منطقه تمام شد، طرفداران ایران را در موضع ضعف قرار داد.
ب - گسترش آگاهی و حساسیت به منافع ملی در میان نخبگان و جوانان ایرانی و طرد اهداف ایدئولوژیک از سوی آنها حکومت را به ملاحظاتی در رابطه با گروههای فلسطینی و لبنانی واداشته و دامنه کمک های آن را نسبت به سالهای اولیه انقلاب بسیار کمتر کرده است. از همه مهمتر شعارهای مردم درباره لبنان و فلسطین و در جریان اعتراضات اخیر خود همانند بمبی خبری در جهان منفجر شد و در رسانه های عربی نیز انعکاس وسیعی داشت. این شعارها آب پاکی را بر روی دست کسانی ریخت که هنوز از نقش مهم ایران در دفاع از لبنان و فلسطین سخن می گفتند. (1)
ج ـ ورود ترکیه به جمع حامیان فلسطین در روزها و ماههای اخیر منجر به افول جایگاه ایران شده است. اگر چه مواضع اخیر ترکیه را می توان با سرخوردگی این کشور از عدم پذیرش در اتحادیه اروپا و تلاش برای سکانداری منطقه خاورمیانه و سپس بازی با برگهایی چون حماس و پرونده هسته ای ایران مرتبط دانست، اما سرعت پذیرش ترکیه از جانب افکار عمومی در کشورهای عربی و در مقایسه با ایران به چند عامل گره خورده است. ترکیه کشوری شیعی نیست که در پی ایجاد هلال شیعه در منطقه باشد. این کشور حکومتی خوشنام و دموکراتیک دارد و با بسیاری از کشورهای مترقی دنیا قابل قیاس است و می تواند الگویی مناسب برای حکومتهای منطقه باشد. از طرفی به دلیل نداشتن نقطه ضعف هایی که ایران با آن روبروست، سخنان ترکیه در دنیا گوش شنوا های فراوان دارد. همین چند عامل کافی است تا در کنارحمایت قاطع ترکیه از فلسطینیها، این کشور را به نقطه ثقل خاورمیانه تبدیل کند و به همان اندازه از نقش و جایگاه ایران بکاهد.(2)
د ـ هر حکومت ایدئولوژیک دوران اوج و زوال مخصوص به خود را دارد و مشکلات اقتصادی که این روزها گریبانگیر سران ایران شده است، می رود تا انرژی و توان و دغدغه آنها را از پرداختن به مسائل جنجال برانگیز و بی فایده، به سمت راضی کردن مردم و در نتیجه حفظ حکومت سوق دهد. اگر چه بازهم شعارها و حمایتهای سران ایران از فلسطین و لبنان را شاهدیم، اما در مقایسه با حمایت اولیه ای که از از این کشورها و گروهها می شد، این سخنان و شعارها تنها صداهایی است برای اعلام وجود و خالی نبودن عریضه. شعارهایی که این روزها همانند سابق خریدار ندارد و هر چه دشنامها تندتر می شود، بایکوت خبری آن از جانب رسانه های منطقه هم بیشتر می شود. نمونه آن را در اعلام اعزام کشتی و کمک از سوی ایران به غزه و پاسخ مایوس کننده فلسطینی ها به این درخواست ایران دیدیم. در همین حال هر انتقاد کوچک به اسراییل از جانب ترکیه با سر و صدای فراوان در خبرگزاریها و رسانه های منطقه منعکس می شود و این به اعتقاد من خبر از دوران جدیدی می دهد.
پانوشت ها
(1) مطلب زمزمه هایی که فریاد شدند. در باره شعارهای روز قدس در روز آنلاین.
(2) توضیحات بیشتر در مورد ترکیه را می توانید در این نوشتار در روز آنلاین بخوانید.