قا ب ♦ چهارفصل

نویسنده
شهلا گروسی

بسیاری از کارتونیست های مطرح ایران به دلایل مختلف سیاسی یا اجتماعی و اقتصادی در سه دهه اخیر کشور را ‏ترک کرده اند. برخی دوری را تاب نیاورده و بعد از مدتی به وطن بازگشته اند، و کسانی چون احمد سخاورز همچنان ‏غربت نشین اند. کارتونیست و کاریکاتوریست زبده مطبوعاتی که تقریباً سه دهه پیش به کانادا مهاجرت کرد و کمترین ‏ضربه این دوری، قطع رابطه نسل نوی کارتون ایران با بخش مهمی از گذشته این هنر بود…


sakhavarz1.jpg

درباره احمد سخاورز‏

‎ ‎این تیغ همچنان بُرا است‏‎ ‎

بسیاری از کارتونیست های مطرح ایران به دلایل مختلف سیاسی یا اجتماعی و اقتصادی در سه دهه اخیر کشور را ‏ترک کرده اند. از نسل قدیم، داریوش رادپور، اردشیر محصص، از نسل میانه، فرهاد فروتنیان و از نسل نو افشین ‏سبوکی، نیک اهنگ کوثر، حمید بهرامی، علی جهانشاعی و بسیاری دیگر. برخی دوری را تاب نیاورده و بعد از مدتی ‏به وطن بازگشته اند، مثل کامبیز درمبخش و هومن مرتضوی، گروهی دیگر، همچنان غربت نشین اند چون احمد ‏سخاورز. احمد سخاورز کارتونیست و کاریکاتوریست زبده مطبوعاتی تقریباً سه دهه پیش به کانادا مهاجرت کرد و ‏دیگر بازنگشت. کمترین ضربه این دوری، قطع رابطه نسل نوی کارتون ایران با بخش مهمی از گذشته این هنر بود، ‏هرچند نگاهی به کارتون مطبوعاتی امروز ایران تأثیر معنوی کسانی چون محصص و سخاورز را نشان می دهد بی ‏این که خود حضور فیزیکی در این فضا داشته باشند.‏

sakhavarz2.jpg

احمد سخاورز کاریکاتور را اوائل دهه چهل با نشریه توفیق آغاز کرد که به قول منوچهر احترامی تنها محدوده متحقق ‏طنز سیاسی آن روزگار محسوب می شد و به سرعت در ردیف هنرمندان حرفه ای و محبوب این نشریه در کنار کسانی ‏چون لطیفی و رضایی قرار گرفت. مدتی بعد از این مجموعه جدا شد و به مجله “کاریکاتور” به مدیریت “محسن دولو” ‏که خود کاریکاتوریست برجسته ای بود پیوست. آثار سخاورز با نگاه به اخبار و مسائل روز ترسیم می شدند و مخاطب ‏عام را در نظر داشتند اما غنای تکنیکی و نگاه شخصی او مانع از روزمرگی و سهل انگاری رایج در کارتون های عام ‏پسند ایرانی بود. در واقع احمد سخاورز، غلامعلی لطیفی و کامبیز درمبخش (در آثار ژورنالیستی اش) اعتبار کارتون ‏ادیتوریال ایرانی در دهه های چهل و پنجاه بودند. سخاورز طراحی عالی بود که خط و سطح را کاملاً می شناخت و در ‏مواقع لزوم از هاشور برای فضاسازی به خوبی سود می جست. کاریکاتورهای چهره او که علاوه بر نشریات طنز در ‏مجلات وزینی چون “تماشا” منتشر می شدند، با تأثیرپذیری از سبک دیوید لوین، نمایشگر قدرت طراحی بالای ‏سخاورز و مهارت او در به اغراق کشیدن چهره ها بودند. در واقع احمد سخاورز از پیشگامان کاریکاتور چهره و ‏بهترین های این شاخه در ایران به شمار می رود. ‏‏

sakhavarz4.jpg

پس از انقلاب ایران سخاورز به کشور کانادا مهاجرت کرد و هرچند به گفته خود هدف را ادامه کاریکاتور و کارتون ‏ادیتوریال در نشریات آنجا قرار داده بود اما بعد از چندی ترجیح داد برای امرار معاش به نقاشی و مجسمه سازی رو ‏آورد و با نام “ آلن سخاورز” به کار نقاشی از طبیعت پرداخت که بسیار هم موفق بود اما ارتباط اش را با مخاطبین ‏کاریکاتورهایش خاصه در داخل کشور از دست داد، هرچند که گهگدار کارتون هایی برای نشریات ایرانی خارج از ‏کشور قلمی می کرد.‏

حدود سه سال پیش نیک اهنگ کوثر، که خود به ناچار سر از کانادا در آورده بود، سخاورز را پیدا و با او مصاحبه کرد ‏و بار دیگر هنرمند کهنه کار را به یادها آورد. جایی از این مصاحبه، سخاورز در جواب به کوثر که پرسیده بود آیا ‏هوس نمی کند باز کارتون ادیتوریال بکشد می گوید: “ کاریکاتور مطبوعاتی یک حربه است و لبه تیغی است که اگر از ‏آن استفاده نشود، زنگ می زند. تقریبا تیغ من زنگ زده است!“‏

sakhavarz3.jpg

مدتی پس از این مصاحبه وبلاگ تصویری “از نگاه سخاورز” که شامل تازه ترین آثار کارتونی او است با علامت ‏کلاغی که نشانه همیشگی کارتونهای قدیمش بود بر پیشانی صفحه به راه افتاد و ثابت کرد که این تیغ هیچگاه زنگ ‏نزده و تنها جلایی دوباره می طلبد. هرچند تعدادی از کارتونها به قول خود هنرمند اندکی “عصبانی” و متضمن ایده ‏های شعاری و رو هستند اما اکثر آثار که غنای تکنیکی و پختگی نگاه را با هم دارند، وجوه شخصی تر این کارتونیست ‏مطبوعاتی را به نمایش می گذارند. مرور بر آثار پرتره هنرمند که بعضاً با پیش طرح های مدادی همراه اند فزصت ‏مناسبی در اختیار علاقمندان کاریکاتور چهره می گذارد تا از استاد کهنه کار بیاموزند. فرصتی که به مدد دنیای بی حد ‏و مرز اینترنت فراهم آمده و خوب است که غنیمت شمرده شود. ‏