موسیقیِ اعتراض سازنده

آرش بهمنی
آرش بهمنی

» آلترناتیو/ معرفی "گروه هشت"

این صفحه قرار است از این پس٬ تا حد امکان به معرفی گروه‌های موسیقی آلترناتیو ایرانی بپردازد. گروه‌هایی که به هر دلیل موفق نشده‌اند به طور رسمی کار خود را داخل کشور منتشر کنند و به این دلیل یا آهنگ‌های‌شان در فضای اینترنت منتشر شده یا‌ آن‌که اساسا قید زندگی در ایران را زده و به خارج از کشور آمده‌اند و آهنگ‌های خود را در خارج از کشور در اختیار علاقه‌مندان قرار داده‌اند.

موسیقی راک٬ عموما به عنوان موسیقی اعتراضی شناخته می‌شود. اعتراضی که در دیگر زیرشاخه‌های این موسیقی و سبک‌های نزدیک به آن - نظیر هارد راک٬ متال و … - نیز به خوبی قابل مشاهده است. گرچه بخشی از موزیک راک ایرانی نیز از ترانه و مضمون اعتراضی بهره می‌برد٬ اما این مساله شاید کمتر مورد توجه گروه‌های موسیقی قرار گرفته باشد.

علی عزیزیان و گروه هشت را شاید بتوان یکی از ثابت‌قدم‌ترین گروه‌ها در زمینه‌ی حفظ آن‌چه که از آن با عنوان تم اعتراضی موسیقی راک یاد می‌شود٬ نام برد. یکی از مسایلی که در متن ترانه‌ها و آهنگ‌هایی که توسط این گروه تولید شده٬ به خوبی قابل مشاهده است٬ نحوه نگاه به موزیک راک است.

این گروه در صفحه فیس‌بوک٬ چنین خود را معرفی کرده: “هشت پروژه‌ای است در جهت کمک به پیشرفت راک فارسی”.

علی عزیزیان چند سال پیش در گفتوگویی چنین پیرامون موسیقی راک و شیوع آن در ایران سخن گفته بود: “ما در ایران آ‌ن‌قدر درگیر ارکان پیش‌پا افتاده‌تری از موسیقی هستیم که محتوای اون رو به کلی از یاد بردیم… به عقیده من موزیک راک موسیقیِ اعتراض سازنده هست… اعتراضی که به پشتوانه دانش سر بلند می‌کنه٬ نه بی‌خردی و گردن‌کلفتی. این که مدت‌ها به چیزی ناهنجار فکر کنی و از دریافت‌هات ناراحت شی و اعتراض خودتو با موزیک ابراز کنی خیلی متفاوت از اینه که حالا فعلا عصبانی باشیم تا بعدا یه دلیلی براش پیدا می کنیم… آن‌قدر که صرفا به خاطر دهن‌کجی سعی کردیم راک بزنیم که اصلا دیگه یادمون رفته واسه چی راک می‌زنن در مجموع به نظرم”.

این اعتراض و عصیان در آهنگهای این گروه هم به خوبی قابل مشاهده است؛ چه در متن ترانه‌ها و چه در آهنگ‌هایی که ساخته و تنظیم شده. در واقع می‌توان گفت که در بسیاری از ترانه‌های گروه با دو مساله مواجه‌ایم: داستانی که هر ترانه می‌گوید و برای شنونده تصویرسازی می‌کند و آهنگی که فضای ترانه را می‌سازد. فضاسازی با آهنگ و تصویرسازی با ترانه٬ کاری است که در کارهای گروه هشت به خوبی با هم تلفیق شده و در خدمت مفهومی است که قرار است از آهنگ‌ها به ذهن بیاید.

برای مثال در آهنگ “مدرسه” که یکی از مشهورترین آهنگ‌های گروه است٬ این تصویر و فضا به خوبی با هم تلفیق می‌شوند و نتیجه‌ی آن٬ کاری است در خور و قابل توجه که با استقبال هم روبه‌رو شده است.

این ترانه - که شاید با توجه مضمون٬ آهنگ معروف گروه پینک فلوید را به ذهن متبادر کند - به نظر می‌رسد که درباره مشکلاتی است که نسلی از جوانان ایرانی در مدرسه‌ها با آن درگیر بوده‌اند. در همان بخش نخست ترانه٬ این تصور پررنگ‌تر می‌شود٬ وقتی که می‌شنویم: “اون به کفشامون نگاه کرد | دستامون و از هم جدا کرد”؛ کنایه‌ای از آن‌چه که به خصوص در دهه شصت در مدارس انجام می‌شود و ناظم‌ها٬ انضباط دانش‌آموزان را بررسی می‌کردند.

ترانه اما به همین‌جا متوقف نمی‌شود. گرچه در بخش‌های دیگر آن‌ نیز می‌توان اشاره‌هایی به دوران مدرسه و مشکلات آن یافت٬ اما درد خواننده و اعتراض او به همین‌جا متوقف نمی‌شود و کل زندگی اجتماعی را در بر می‌گیرد. زندگی‌ای که در آن هر فردی می‌توان به مثابه یک “ناظم”عمل کند. سیستمی اجتماعی که با آموزهای‌ خود٬ عملا به ضد خود تبدیل شده و خروجی آن٬ خلاف چیزی است که انتظار دارد. سیستمی که در آن مخاطب نیز به عقیده خواننده: “مثل من تو رَم خوردت کردن | مثل من تو رَم تنها گذاشتن | مثل من تو رَم دستاتو بَستن | مثل من تو رَم دلتو شکستن”.

این اعتراض و استفاده از مشکلات شخصی‌تر٬ برای بیان مشکل عمومی و اعتراض به سیستم٬ در تقریبا تمامی ترانه‌های این گروه به خوبی قابل مشاهده است.

نکته‌ای که نباید فراموش کرد اما این است که این اعتراض٬ محدود به اعتراض به یک سیستم سیاسی نیست. در واقع هدف ترانه‌ها٬ تنها سیستم سیاسی نیست٬ بلکه ساز و کارهای اجتماعی و بخشی از فرهنگ و عادت‌‌ها که شاید در مواردی ارتباط چندانی به حکومت ندارد هم مورد نقد قرار می‌گیرد.

این‌گونه است که حتی در آهنگی مانند “ببار” که در ابتدا آهنگی عاشقانه و در وصف معشوق به نظر می‌رسد٬ به سرعت تغییر فاز می‌دهد: “به همه بگم که دوست دارم | و تا صبح سه بار بمیرم | پس ببار روی تن خشک صحرا ببار | ببار | روی برگ درخت‌ها ببار | ببار | روی سقف کلیسا ببار”. در واقع حتی این ترانه نیز خیلی سریع شکلی اجتماعی به خود می‌گیرد و از مسایل و مساله‌های شخصی رها می‌شود و باز هم جامعه را خطاب قرار می‌دهد. جامعه‌ای که با کلمه‌هایی چون صحرا٬ برگ درخت‌ها و سقف کلیسا تصویر می‌شود. صحرایی با تن خشک.

گروه هشت تاکنون آلومی با نام “بلندتر” را منتشر کرده. البومی که شامل تک‌‌آهنگ‌های علی عزیزیان است. گروهی که اگر با همین سبک و سیاق به کارهای خود ادامه دهد٬ می‌توان انتظار داشت که در سال‌های آینده بیشتر از آن شنید.