هنر روز، در بخش کتاب می کوشد کتاب ها و نشریاتی را که در حوزه اندیشه و هنر مباحث نظری را منعکس می کنند یا در مسائل اجتماعی و سیاسی مباحثی درخور دارند، به خوانندگان خود معرفی کند. ارجحیت با کتاب های روز خواهد بود، ولی این امر به معنای غفلت از آثارمنتشر شده در گذشته دور یا نزدیک نیست. کتاب های منتشره از پدیدآورندگان ایرانی به زبان های دیگر یا ترجمه شده به این زیان ها هم در کتاب روزجای ویژه ای خواهند داشت. ناشران و پدید آورندگان آثار می توانند برای معرفی یک نسخه کتاب به نشانی زیر بفرستند.
P.O.Box 94000 creteil cedex
France10014
لطفا روی جلد زن آزاری
زن آزاری در قصه ها و تاریخ
شکوفه تقی
نشر باران، سوئد، چاپ اول 1386
کتاب زن‌آزاری در قصه‌ها و تاریخ یک اثر پزوهشی به‌قلم شکوفه تقی است که به‌وسیله نشر باران در استکهلم چاپ و منتشر شده است.
تاریخ، قصه‌های عامیانه، آداب و رسوم اجتماعی و باورهای مذهبی نشان می‌دهند که زن همواره با خشونت مورد تحقیر و آزار قرار گرفته است. تاریخ می‌گوید زنان در بسیاری از نقاط جهان به‌جرم زن به‌دنیا آمدن، زنده به‌گور شده‌اند. تاریخ مجازات‌های مذهبی و اجتماعی می‌گوید اگر مردی از زنش، دخترش، مادرش و خواهرش کوچک‌ترین خلافی ببیند یا بشنود که احتمالا جنبه جنسی داشته باشد، مرد اجازه دارد زن را مثله کند، بی‌آن‌که مجازاتی برایش وجود داشته باشد.
قصه‌های عامیانه می‌گوید اگر زنی نازا بوده یا برای مرد فرزند پسر نمی‌آورده، مرد اجازه داشته او را نیمه‌شب در سرما و تاریکی از خانه بیرون یا در سیاه‌چالی زندانی کند. زن تنها روزی از آن گور دست‌ساز بیرون می‌آمده که مردی دیگر به‌طور مثال پسرش به عرصه وجود می‌رسیده و وسیله خلاصی او را فراهم می‌کرده است.
آداب و رسوم نشان می‌دهند که در مراسم عروسی، مرد، زن را تحت عنوان مهریه و یا شیربها می‌خریده و هنوز هم می‌خرد. همان آداب و رسوم در نقطه‌ای از جهان می‌گوید مرد باید با چوب بر سر عروسش بکوبد و یا به بالای بام برود تا زن از زیر پایش رد شود.
قوانین اجتماعی و مذهبی در بعضی جوامع می‌گوید زن برای برآورد نیاز جنسی مرد هر چقدر هم کودک باشد، رسیده و بالغ محسوب می‌شود و برای برخورداری از حقوق مالی و سایر حقوق انسانی، هرچقدر هم توانا و خردمند باشد، هنوز ناقص‌العقل به‌حساب می‌آید.
در بسیاری از متون مذهبی در تاکید بر دو اصل در رابطه با زنان اتفاق نظر وجود دارد: یک، زن بالقوه دارای نیروی جنسی مخرب و شیطانی است و دو: فاقد قوه عقلانی است. به‌همین دلیل است که در اغلب متون سفارش می‌شود که مرد می‌بایست امکان هشیاری قدرت جنسی را در زن چنان تحقیر و لگدکوب کند که این نیرو در زن مجال سربلند کردن نیابد و دیگر این‌که بهدلیل فقدان عقل و امکان گول خوردن، او را دائم زیر سلطه و نفوذ خود داشته باشد.
به‌عقیده شکوفه تقی، «پشت هر خشونتی که ابراز می‌شود ترسی درونی و پشت هر تحقیری که به‌کسی روا داشته می‌شود حسادت و احساس خودکم‌بینی نهفته است و اگر تاریخ بشر پر از خشونت و تحقیر نسبت به‌زن است در واقع گواه ترس مردها از زن‌ها و احساس خودکم‌بینی‌شان در برابر زنان است.»
در این کتاب تاکید می شود آن‌چه از دید قوانین مذهبی و اجتماعی پاره ای جوامع، درباره زنان، ضد ارزش و کفرآمیز به‌شمار می‌آمده، در دوره ای دیگر تبدیل به باوری قدسی شده است. تنها بازی قدرت و تلقی مردانه از آن بوده که قدسی را به شیطانی و به عکس بدل کرده است.
کتاب زن‌آزاری در قصه‌ها و تاریخ، نه‌تنها به‌سابقه این دیوانگاری در قصه ها، تاریخ، متون مذهبی، آداب و رسوم می‌پردازد بلکه علل آن را نیز مورد بررسی قرار می‌دهد. هم چنین می کوشد نشان دهد ضعف مردان در رابطه با تسلط بر قوای جنسی سبب خداانگاری خود و دیوانگاری زن شده است.
نویسنده کتاب را در دو بخش تنظیم کرده است. هدف بخش اول که در هشت فصل تنظیم شده این است که سابقه بیماری زن آزاری را نشان دهد و دلایل تاریخی و اجتماعی آن را ریشه‌یابی کند. نگارنده در فصول اول و دوم به حقوقی که جامعه و قانون تحت عنوان صاحب نخستین دختر به‌مرد سپرده است می پردازد و عواقب تخطی از آن و یا تجاوز به آن را شرح می‌دهد. هم چنین می‌کوشد نشان دهد چگونه متون مذهبی در کنار فرهنگ شفاهی آن مجازات ها را توجیه می کنند. در فصل سوم در مورد باکره‌گی و دلایل اهمیت آن از دید مردان بحث می شود.
فصل چهارم به‌قاعدگی و ارتباط آن با دیوانگاری زن اختصاص دارد. در این فصل مطرح می شود که چگونه و چرا یک نماد واحد در رابطه با زنان در یک دوره، رمزی قدسی و در زمانی دیگر به‌رمزی شیطانی مبدل شده است.
موضوع فصل پنجم، هشیاری جنسی زن و عواقب و مجازات‌های مربوط به آن است. هم چنین نشان داده می شود نماد مار در ارتباط با مرد صورتی قدسی و در رابطه با زن تصویری شیطانی پیدا می کند. نگارنده در فصل ششم نه تنها شکار و دزدیدن زنان را به عنوان یک رسم بررسی می کند که به‌ریشه‌یابی آن می پردازد. ضمن آن که سعی می کند نشان دهد بین نحوه امرار معاش و برخورد مالکانه با زن ارتباطی مستقیم وجود دارد.
هدف فصل هفتم نشان دادن تأثیر فقه و متون مذهبی بر فرهنگ شفاهی است. هم چنین نشان داده می شود که وجود تاریخی زنان نامی یا مادران درستکار انکار شده تا بتوان زنان را موجوداتی احمق و خیانتکار معرفی کرد و به این ترتیب در اعمال تسلط بر ایشان تمهید کم‌تری به‌کار برد.
موضوع فصل هشتم، رفتار عرف جامعه به‌صورت عام و رفتار شوهر به‌صورت خاص با زن در رابطه با باروری و فرزندآوری است.
بخش دوم این دفتر به پنج فصل تقسیم می شود و موضوع آن نشان دادن توانایی های زنان است که در تاریخ و قصه ها گاه بسیار بی اهمیت قلمداد شده و گاه کاملاً انکار شده است.
فصل اول از بخش دوم به زنان و حکومت اختصاص دارد. این فصل به‌حضور زنان در تاریخ، اسطوره و قصه های ایرانی و انتظار مردان می‌پردازد. موضوع فصل دوم زنان روحانی یا حتی جادوگر است که علی‌رغم توانایی های فراوان گمنام مانده اند. فصل سوم به زنان سپاهی می پردازد که در لباس مردان خدمت می کرده اند. فصل چهارم به‌زنان و هنر اختصاص دارد. این فصل به زنان معروف و گمنامی می پردازد که با هنرشان حضوری در قصه ها یا فرهنگ شفاهی ندارند اما در تاریخ و سفرنامه ها به وجودشان اشاره شده است.
موضوع فصل پنجم زنانی است که از راه جاسوسی و تن فروشی امرار معاش می کرده اند. از آن جمله اند پیرزنان جاسوس و دلاله گان.
جراید فارسی اسلامبول
246 ص، تهران: بنیاد تاریخ انقلاب اسلامی ایران، 1386، چاپ اول
این کتاب، جلد چهارم از مجموعه «جریان شناسی تحلیلی جراید فارسی» است. این مجلد به بررسی و معرفی نشریات فارسی زبان اسلامبول، در اواخر دوره قاجار و عصر مشروطیت اختصاص دارد. نشریات فارسی چاپ اسلامبول، در تاریخ سیاسی، فکری و ادبی معاصر ایران از اهمیت ویژه ای برخوردارند و تاثیر بزرگی در زمینه های مختلف بر جای نهادند. عناوین بعضی از مقالات کتاب و نویسندگان آنها عبارتنداز: «آشنایی با جراید فارسی اسلامبول/زینب شکوری»، «تاسیس و تحولات روزنامه اختر/عبدالحسین نوایی»، «نخستین گزارش نویسی جنگی در مطبوعات ایرانی/م. طاری»، «اختر و نسوان/مسعود کوهستانی نژاد»، «تاثیر روزنامه اختر بر پدیده قانون خواهی در انقلاب مشروطیت/مسلم عباسی». بخشی از کتاب نیز به گفتگوی مفصلی با «رحیم رئیس نیا» با موضوع «پیشگامی اختر در روزنامه نگاری ملی و مردمی ایران» اختصاص دارد. این مجموعه با گزیده هایی از جراید فارسی اسلامبول مانند «روزنامه سروش»، «مجله پارس» و «روزنامه شمس» به پایان می رسد.
نقش اصفهان در تحول شعر فارسی
نویسنده: اسحاق طغیانی اسفرجانی
354 ص، اصفهان: انتشارات دانشگاه اصفهان، 1386، چاپ اول
اصفهان و شاعران آن، از قرن ششم هجری به بعد، تاثیر چشمگیری در عرصه ادبیات فارسی داشته اند. در دوره صفویه که اصفهان به پایتختی برگزیده شد، شاهد شکل گیری سبک خاصی در شعر فارسی در این شهر هستیم که به سبک اصفهانی مشهور است. در دوره های بعد نیز، اصفهان و مجمع های ادبی آن در ایجاد سبک معروف به «سبک بازگشت ادبی» نقشی مهم و تعیین کننده داشتند. در کتاب «نقش اصفهان در تحول شعر فارسی»، نویسنده ضمن معرفی ویژگی های اصفهان در زمینه های گوناگون و هم چنین معرفی شخصیت های برجسته علمی، فرهنگی و ادبی آن از گذشته های دور تاکنون، نقش این شهر تاریخی و فرهنگی در روند تحول شعر فارسی را بررسی کرده است.
و دیگران
نویسنده: محبوبه میرقدیری
216 ص، تهران: انتشارات روشنگران و مطالعات زنان، 1386، چاپ چهارم
این رمان زیبا و خواندنی، برنده جایزه «مهرگان ادب»، به عنوان رمان برگزیده سال 1385 است. راوی آن زنی است که برای انجام عمل جراحی زنانه در بیمارستانی بستری است. او سال ها پیش، مخفیانه با مردی متاهل دوستی و رابطه می گیرد؛ مردی که اکنون سال ها از مرگش می گذرد. راوی به طور اتفاقی، «زینت»، همسر مرد محبوب در گذشته اش را در بیمارستان می بیند و با پرس و جو از پرستاران و خدمه بیمارستان در می یابد که «بهار»، دختر «زینت»، آبستن است. دیدن «بهار» و «زینت» که راوی را نمی شناسند، برای زن، یادآور «آن مرد» و شیرینی ها و بیشتر تلخی های گذشته است. سرتاسر رمان به صورت تک گویی درونی روایت می شود؛ تک گویی که از لحاظ بازده زمانی، یک روز پیش و چند روز پس از عمل جراحی راوی را در بر می گیرد. زن در درون خود، گاه «آن مرد» و گاه «ریحانه» دوست دوران کودکی اش و بیش از همه «زینت» را مخاطب قرار می دهد و از این طریق، روابط پنهانی خود با شوهر «زینت»، شادی های زودگذر، دلهره های طولانی، حسادت ها، عقده ها و گاه خاطرات دوران کودکی اش را باز می گوید.
آقاجان شازده
نویسنده: شهلا سلطانی
264 ص، تهران: انتشارات فرزان روز، 1385، چاپ دوم
این کتاب، نوعی خاطره گویی در قالب اتوبیوگرافی است. بازآفرینی گذشته خانوادگی بدون پیش داوری، نمایش دقیق آداب و رسوم و باورها و اخلاقیات اشراف ایران، روایت دلنشین و تا حدی برخوردار از زیبایی شناسی ادبی، و گرایش های بازگشت به زادبوم از طرف زنی فرهیخته و پرورش یافته در فرهنگ غرب، از ویژگی های کتاب «آقاجان شازده» است. نویسنده این خاطرات که از یک خانواده معروف و قدیمی است، با پیگیری های پدربزرگش، «آقاجان شازده»، در نوجوانی (دهه 50 میلادی) به انگلستان و بعدها به سویس می رود تا زیر نظر نویسنده نامدار «سید محمد علی جمالزاه» به «تحصیلات عالیه» بپردازد. و اما «آقاجان شازده» یا «معتمدالدوله»، پسر دردانه «ظل السلطان»، فرزند ارشد «ناصرالدین شاه» بود. «آقاجان شازده» به تحصیل فرزندان و نوه های خود توجه زیادی نشان می داد و تا حد استبداد رای، آنها را به اجرای فرامین آموزشی خود وا می داشت. نکته های طنزآمیز و شوخ طبعی راوی کتاب، آن را خواندنی کرده است. نقل خاطره کتک خوردن پدر نویسنده از دست زنان برهنه درون حمام و یا تغییر شکل پیشخدمت و راننده «آقاجان شازده» پس از مرگ، نمونه هایی از توانایی داستان پردازی نویسنده است.
سرچشمه های مضامین شعر امروز ایران
نویسنده: ولی الله درودیان
320 ص، تهران: نشر نی، 1385، چاپ اول
تا آنجا که می دانیم هنوز پژوهشی مستقل و کامل درباره تاثیر ترجمه شعر و نثر غربی بر شعر و نثر معاصر فارسی انجام نشده است. در یک نگاه کلی می توان گفت که تمامی شاعران مطرح دوران مشروطیت به انگیزه نوجویی و نفس زدن در هوای تازه و رهایی از بن بست تلقید و تکرار که شعر دوران قاجار به آن مبتلا بود، به ترجمه های شعر و ادبیات غربی که در نشریه های این دوران به فراوانی آمده، عنایت داشته اند. بعضی از آنان نیز که خود، زبان های فرانسه یا انگلیسی را می دانستند، محتملا از متن های اصلی بهره برده اند. در کتاب «سرچشمه های مضامین شعر امروز ایران»، آثاری از شاعرانی که متاثر از شعرا و ادبای مغرب زمین بوده اند، بررسی شده است. «پروین اعتصامی»، «دهخدا»، «شهریار»، «مهدی اخوان ثالث»، «ادیب الممالک فراهانی»، «محمد تقی بهار»، «رهی معیری»، «نیما یوشیج»، «ایرج میرزا» و «نسیم شمال»، از جمله شاعرانی هستند که تاثیر پذیری آنها از ادبیات غرب، با ذکر و بررسی نمونه هایی از آثارشان، نشان داده شده است.
این آتش نهفته: تاثیر مهرپرستی بر حافظ شیرازی
نویسنده: فاطمه ملک زاده
با پیشگفتاری از: علیقلی محمودی بختیاری
524 ص، تهران: نشر هزار، 1386، چاپ اول
در این کتاب، نویسنده ابتدا به ریشه ها و سرچشمه های آیین مهر و تاثیر آن بر عقاید مذهبی ایرانیان و هندیان می پردازد. سپس چگونگی گسترش این آیین در غرب و تاثیر آن بر ادیان غربی را بررسی می کند. بخش اصلی کتاب اما به تاثیر مهر و مهرپرستی بر عرفان و تصوف ایران و بازتاب آن در ادبیات فارسی و به خصوص شعر «حافظ» اختصاص دارد. در این بخش، نویسنده ضمن بررسی تاثیر آیین مهر در اندیشه «سهروردی» و «حافظ»، تجلی و حضور برخی از نمادهای این آیین در شعر «حافظ» را نشان می دهد؛ نمادهایی مانند «مغ»، «پیرمغان»، «مغبچه»، «پیر»، «خرابات»، «پیمان»، «می»، «جام»، «رند» و… که به دفعات در دیوان «حافظ» تکرار می شوند.
رساله کاتب کرمانی
نویسنده: ناشناس
تصحیح و تحشیه: محمد ابراهیم باستانی پاریزی
358 ص، تهران: نشر علم، 1386، چاپ اول
این کتاب، رساله ای است که در زمان حکومت «علینقی میرزا رکن الدوله» پسر «محمد تقی میرزا رکن الدوله» - برادر ناصرالدین شاه – بر کرمان نوشته شده است و گزارشی ارزشمند از مهم ترین وقایع اجتماعی و سیاسی این منطقه در سال های بحرانی 1322 و 1323 ه. ق (یک یا دو سال قبل از انقلاب مشروطه) به دست می دهد. نویسنده کتاب که ناشناس است، احتمالا از شاهزادگان قاجاری و شاید هم یک روحانی بوده است. در زمان حکومت یک ساله «علینقی میرزا رکن الدوله» بر کرمان که با کم تجربگی و ناپختگی او همراه بود، حوادث مهمی در این شهر روی داد که مهم ترین آن، واقعه دعوای شیخی و بالاسری و قضیه چوب زدن و فلک کردن «آیت الله حاج میرزا محمد رضا» بود. بسیاری از مورخان نظیر «ناظم الاسلام کرمانی»، مسئله شیخیه و بالاسریه در کرمان و چوب خوردن «حاج میرزا محمد رضا» را از عوامل موثر در تهییج روحانیون مرکز و ولایات برای اصرار در به دست آوردن فرمان مشروطیت می دانند. رساله حاضر درباره این حوادث، هر چند بی غرض نیست و از دیدگاهی خاص نوشته شده، اما به هر حال دقیق ترین گزارش مربوط به آن وقایع است.
مصطلحات عرفانی و مفاهیم برجسته در زبان عطار: جلد اول
نویسنده: دکتر سهیلا صارمی
609 ص، تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی، 1386، چاپ دوم
موضوع این کتاب که جلد اول از یک مجموعه دو جلدی است، زبان تصوف در آثار «عطار» است. مواردی که در این مجموعه مورد شرح و بررسی قرار گرفته عبارت است از: 1- اصطلاحات مسلم صوفیه، هم چون عشق، معرفت، توکل، رضا و…2- مفاهیمی که اصطلاح درجه دوم به شمار می روند و صوفیه آنها را در کنار اصطلاحات مسلم به کار برده اند و برای آنها تعریف هایی نیز آورده اند، مانند: بخل، حسد، کبر و… 3- مفاهیمی که شاید اصطلاح به شمار نمی آیند اما «عطار» تاکید بسیار بر آنها دارد و غالبا از بسامد بالایی در آثار او برخوردارند، مانند: درد، اندوه، غم و…4- کهن الگوها و نمادهای عرفانی که به سختی می توان معنایی واحد برای آنها در نظر گرفت و غالبا با استناد به ترکیبات فرعی شان می توان معنای احتمالی آنها را قوت بخشید مانند: آب، آتش، دریا و… گفتنی است که این پژوهش در محدوده آثار مسلم «عطار» یعنی «اسرارنامه»، «الهی نامه»، «تذکره الاولیاء»، «دیوان اشعار»، «مختارنامه»، «مصیبت نامه» و«منطق الطیر» انجام شده است. شرح اصطلاح ها و مفهوم های عرفانی، ابتدا از زبان «عطار»- چنانچه معنایی به دست داده باشد - و سپس از زبان مشایخی که شرح حال آنها در «تذکرة الاولیاء» آمده و بعد از آن، از منابع کهن صوفیه مانند «اسرار التوحید»، «رساله قشیریه»، «صد میدان» و «کشف المحجوب»، نقل شده است.
فرهنگ سیاسی ایران
نویسنده: محمود سریع القلم
298 ص، تهران: پژوهشکده مطالعات فرهنگی و اجتماعی، 1386، چاپ اول
در این پژوهش، رابطه متقابل دو حوزه «فرهنگ» و «سیاست» در جامعه ایران بررسی می شود. کانون بحث نویسنده، تحول فرهنگی و تحول در نظام باورها در مسیر مدنیت و عقلانیت است. او با بررسی مواردی چون بی توجهی به اهداف جمعی و نارسایی های گسترده در توجه به مسایل کلان ملی در فرهنگ سیاسی ما، به طرح سوالات زیر و تلاش برای یافتن پاسخ آنها دست می زند: 1- چرا تفاهم در میان ایرانیان به سختی به دست می آید و وقتی تفاهمی حاصل شد، بسیار ناپایدار است؟ 2- چرا ایرانیان به فرد وفادارند و کمتر به تشکل ها، مجموعه های بزرگ صنعتی، کل کشور و افق های آینده می اندیشند؟ 3- چرا خود انتقادی در میان ایرانیان رسم نیست و آنان به تناسب ها، درجه بندی ها، مرحله بندی ها، متدلوژی شناخت خود و دیگران کم توجهند؟ او به این نتیجه می رسد که «فرهنگ سیاسی به معنای مفاهیمی که به طور ناخودآگاه میان مردم و دولت از یک سو و مردم و دولت با نظام بین المللی از سوی دیگر وجود دارد، هنوز در ایران پایه های غیر علمی دارد و در جهت دست یابی به مجموعه اهداف جمعی در قالب یک نظم اجتماعی قاعده مند و عقلانی متحول نشده است.» در حقیقت پژوهشی حاضر، ابزاری مقدماتی است برای شناخت عمیق تر مسایل توسعه در ایران؛ ابزاری که می توان آن را صورت نظری و میدانی و اندیشه ای دانست که در سال 1345 خورشیدی به وسیله «محمد علی جمالزاده» در کتاب «خلقیات ما ایرانیان» مطرح شد.