در حالی که مدیر کل پیش بینی هوای سازمان هواشناسی کشور از برودت هوای 2 درجه زیر صفر در ایران و تداوم احتمالی بارش برف خبر می دهد، تکلیف هزاران بی خانمان ایرانی که به آنها “کارتن خواب” و “کودکان کار” گفته می شود، هنوز در هاله ای از ابهام قرار دارد.
گرمخانه ها کفاف نمی دهند
یخ زدن تعداد زیادی از انسان ها در شب های برفی پنج سال پیش بر روی آسفالت های خیابان های پایتخت بود که نظر مسئولین امر و متولیان سازمان تامین اجتماعی را به پدیده ی “کارتن خوابی” جلب کرد. از آن پس بود که تیترهایی چون “کارتن خوابی بر اثر سرمای دیشب جان باخت”، “کارتن خواب ها جمع آوری می شوند” و… بارها بر پیشانی روزنامه های کشور نشستند و رسانه های گروهی رسمی با کارشناسان اجتماعی وارد بحث و گفتگو شدند. این بحث ها اما با تغییر هوا، خاموشی گرفت تا اینکه باز با آغاز فصل سرد و در میانه ی روزهای بهمنی بحث کارتن خواب ها و کسانی که سر پناه ندارند، دوباره مطرح شد و روز از نو وروزی از نو.
اینک اگر چه شهرداری تهران و چند شهر بزرگ دیگر کشور “گرمخانه هایی” را برای سامان دهی وضعیت “کارتن خواب” ها تدارک دیده اند و نیروی انتظامی ایران در ماههای گذشته تلاش خود برای ساماندهی وضعیت فعلی را تقویت کرده است اما مددکاران اجتماعی تعداد افرادی را که زیر چتر حمایتی قرار می گیرند کمتر از ده درصد کارتن خواب های کشور می دانند. یکی از این مددکاران در همین ارتباط می گوید: نود درصد کارتن خواب ها در وضعیت بسیار دشواری به سر می برند و در موارد زیادی شاهد دوام نیاوردن آنها تا صبح هستیم.
آن هم در حالیکه چندی پیش مدیرکل آسیب های اجتماعی شهرداری تهران با اشاره به کاهش چشمگیر بزهکاری در سطح شهر تهران، پس از اسکان کارتن خواب ها در گرمخانه ها، گفته بود: در 2 سال اخیر، هیچ کس بر اثر سرمازدگی یا خیابان خوابی در تهران فوت نکرده است.
سید نجم الدین محمدی با بیان اینکه اسکان کارتن خواب ها در گرمخانه ها موجب کاهش آسیب و بزهکاری در سطح شهر شده است، افزوده بود: شهرداری تهران از سال 84 با برپایی 2 گرمخانه در فصل های گرم و 3 گرمخانه در فصل های سرد سال، به ارائه خدمات اجتماعی به افراد بی خانمان و در راه مانده اقدام کرده است.
وی با اعلام اینکه از سال 84 هر سال به طور میانگین 3300 نفر به گرمخانه ها مراجعه می کنند و به طور متوسط 88 هزار و 400 نوبت خدمات رایج در این حوزه به این افراد ارائه می شود، ادامه می دهد: از سال 84 تا کنون اگر کسی نیز در خیابان ها جان خود را از دست داده، به دلایلی جز سرمازدگی مانند مصرف مواد مخدر و عوارض جانبی آن بوده است.
محمدی آنگاه با اشاره به اینکه بیشتر افرادی که به گرمخانه ها مراجعه می کنند، اعتیاد دارند و تکدی گری شغل آنهاست، می افزاید: در صورتی که افراد مراجعه کننده به گرمخانه ها نیاز به ارائه خدمات تخصصی در حوزه امور اجتماعی داشته باشند، به مراکز پذیرش موقت شهرداری فرستاده و ساماندهی می شوند و متناسب با نوع مشکل فرد، به نهادهای مربوط تحویل داده خواهند شد
کارتن خوابی ناشایست است
اما یک کارشناس مسائل اجتماعی در گفت و گو با روز پدیده ی “کارتن خوابی” را ریشه ای تر از آن چیزی می داند که در بحث های رسانه ای سالهای اخیر مطرح شده است و رسیدگی به این وضعیت را منوط به تغییر نگاه سیاست گزاران در عرصه ی نظام تامین اجتماعی ایران می داند. وی با اشاره به اینکه “در مورد معضل کارتن خوابی، شهرداری به بهزیستی ارجاع می دهد و بهزیستی به نیروی انتظامی، نیروی انتظامی هم به کمیته امداد امام خمینی و این کمیته به شهرداری و بازی همچنان ادامه دارد” خواستار رسیدگی هر چه زودتر مسئولین امر به این وضعیت می شود.
از سوی دیگر موسی الرضا ثروتی، عضو کمیسیون اجتماعی مجلس شورای اسلامی هم در مورد ساماندهی کارتن خواب ها به نقش سازمان های مختلف در این امر اشاره دارد و به خبرگزاری های داخلی می گوید: “هر سازمان موظف است قسمتی از بودجه اعتباری خود را برای جمع آوری کارتن خواب هایی که به دلیل نداشتن تمکن مالی، نداشتن سرپناه و مسکن مجبورند گوشه خیابان را برای زندگی انتخاب کنند، اختصاص دهد.“
این عضو کمیسیون اجتماعی مجلس همچنین از صدور شناسنامه ای ویژه برای کارتن خواب ها هم خبر می دهد تا با استفاده از اطلاعات مزبور در مورد هر فرد دولت قادر به رسیدگی شود. این نماینده ی مجلس در عین حال اگر چه کارتن خوابی را “ناشایست” عنوان می کند، اما روشن نمی کند که چه ساز و کار عملی برای ساماندهی به وضعیت مذکور از سوی نهادهای ذی ربط پیش بینی شده است. آن هم در شرایطی که به گفته دبیر کل کمیته امداد استان تهران ”اغلب کارتن خواب‌ها مبتلا به بیماری‌های روانی مزمن، اعتیاد و بیماری‌های عفونی چون ایدز و هپاتیت هستند”.
بازگشت به کارتن‌خوابی
”97 درصد کارتن‌خواب‌ها بیمار روانی، 70درصدمعتاد و20 در صد مبتلابه بیماری‌های عفونی هستند.” مدیر کل کمیته امداد استان تهران با اعلام این خبر به خبرگزاری رسمی ایسنا اعلام کرده است که به دلیل پرهزینه و مخاطره‌آمیز بودن درمان کارتن خواب‌ها، سازمان‌ها و دستگاه‌های دولتی ابراز و امکانات لازم برای این موضوع را ندارند.وی کندی روند ساماندهی کارتن خواب‌ها توسط سازمان بهزیستی را بعضا به بیماری‌هایی که این قشر دارند مربوط دانسته و ادامه داده: “شهرداری به دلیل هزینه‌ای که جهت جمع‌آوری کارتن‌خواب‌ها صرف می‌کند، تمایلی به رها کردن آنها با این احتمال که دوباره به چرخه کارتن‌خوابی برگردند ندارد.“
به گفته ی این مقام مسئول از ابتدای سال جاری تاکنون، حدود 335 نفر کارتن خواب به چرخه ساماندهی کمیته امداد امام خمینی استان تهران معرفی شده‌اندکه حدود 15 درصد آنها از سایر استان‌ها به تهران مهاجرت کرده بودند.وی این را هم اضافه کرده که: “به طور قطع می‌توان گفت 20 درصد از کارتن خواب‌هایی که شناسایی شده اند در طول سال گذشته، به چرخه کارتن‌خوابی بازگشته‌اند”.
به گفته ستاری بیش از 80 درصد کارتن خواب‌ها مرد هستند که در طول 9 ماه گذشته حدود 300 نفراز آنها بعضا به همراه خانواده ساماندهی شده و تمام هزینه‌های دارویی، درمانی و بستری آنها پرداخت شده است.
به گفته اقای ستاری به خانواده این افراد علاوه بر مستمری‌های موردی و یا دائمی، ماهانه 100 هزار تومان پرداخت می‌شود که “البته چنانچه مقرر شود کارتن خوابی در مراکز نگهداری ساماندهی شوند، این رقم به 150 هزار تومان می‌رسد.“
البته کارشناسان مسائل اجتماعی ایران معتقدند از کارتن خواب ها نمی توان آمار صحیحی به دست آورد زیرا این افراد در یک جا نمی مانند و به محض اینکه آسفالت گرمتری را کشف می کنند، جایشان را تغییر می دهند.