سایه آلودگی هوا طبق روال هر سال در این فصل روی سر تهرانی‌ها سنگینی می‌کند. شدت آلودگی هوا و بالارفتن غلظت آلاینده‌ها کار را به جایی رساند که هفته پیش کمیته هماهنگی و نظارت مواقع اضطراری آلودگی، تدابیری چون کاهش ساعات اداری، تعطیلی مدارس و مهد‌های کودک و اجرای طرح سراسری زوج و فرد را اتخاذ کرد.
در حالی که هوای تهران در روز چهارشنبه هم برای گروه‌های حساس ناسالم بود، پیشنهاد دائمی شدن طرح زوج و فرد از در منازل در شورای عالی ترافیک رای نیاورد. حسن کریمی معاون عمرانی استانداری نتایج جلسه شورای عالی ترافیک را اینگونه اعلام کرد: “ما برای کاهش آلودگی هوا، دو پیشنهاد مطرح کردیم که یکی دائمی شدن طرح زوج و فرد از در منزل و دیگری افزایش محدوده زوج و فرد بود که هر دو در حضور استاندار بررسی شد اما هیچ یک از آنها رای نیاورد.”
داستان آلودگی هوا ماجرای تکراری هر سال پایتخت در فصل‌های سرد است؛ ماجرایی که جان هزاران نفر را مورد تهدید قرار داده است. با این حال هیچ تدبیر بلند مدتی برای رهایی از چنبره آلودگی و حفظ سلامت شهروندان از سوی مسئولان اتخاذ واجرایی نشده است.
مضار اقتصادی تعطیلات
طرح سراسری زوج و فرد تنها طرحی نیست که برای کنترل آلودگی هوا در شورای ترافیک مطرح شد و رای نیاورد. به گفته معاون وزیر کشور، گسترش محدوده طرح ترافیک هم از موضوعاتی بود که از سوی استاندار تهران در راستای کاهش آلودگی تهران پیشنهاد شد که این موضوع نیز به دلیل فقدان بسترهای لازم مورد تأیید شورا قرار نگرفت. هوشنگ خندان‌دل همچنین گفته است: “بر این باوریم که خودروهای فرسوده و کیفیت سوخت از مهمترین موضوعاتی است که باید در راستای کاهش آلودگی هوای تهران مورد بررسی قرار گیرند.”
پیش از این کریمی معاون استانداری تهران اعلام کرده بود که در صورت تشدید وارونگی هوا، جلسه اضطراری در استان تهران تشکیل و نسبت به اتخاذ تصمیمات جدید اقدام می کند و ممکن است تعطیلی مجدد مدارس و ادارات دولتی استان در دستور کار قرار گیرد. اما پس از آن رئیس کمیسیون عمران و حمل و نقل شورای اسلامی شهرتهران صراحتا با این اظهار نظر مخالفت کرد. احمد دنیامالی تعطیلی مدارس و ادارات برای کنترل آلودگی هوا را راهکارهای انفعالی توصیف کرد و گفت: “اینها رفتارهای انفعالی است که ما شدیدا به آنها داریم عادت می کنیم. اگر ما در طول سال تعطیلی ها را جمع کنیم، با نگاه اقتصادی می‌بینیم که ضررهای زیادی متوجه کشور می شود. به نظرم تهران و کلانشهرها و بعضی شهرهای موردی مثل اراک که صنعتی هستند، برای کنترل آلودگی هوا نیاز به قوانین خاص دارند. اگر ما به صورت ویژه به این شهرها نپردازیم، این مشکلات همچنان ادامه دار خواهد بود.” به گفته دنیامالی بخشی از خودروهایی که وارد ناوگان حمل و نقل کشور می‌شوند فاقد استانداردهای لازم برای جلوگیری از آلایندگی هستند.
آلودگی هوا سالی ۴۵ هزار نفر را می‌کشد
با تداوم پرتعداد روزهای آلوده در تهران و کلانشهرها، نگرانی‌ها برای سلامت جسمی و روحی افراد شدت گرفته است. چندی پیش مدیر طرح کلان ملی سیستم‌های حمل و نقل هوشمند درون شهری و برون شهری اعلام کرد سالانه ۴۵ هزار نفر در کشور بر اثر آلودگی هوا می‌میرند. مهدی قطعی با ارائه گزارش‌هایی از تلفات انسانی ناشی از آلودگی هوا با بیان اینکه آلودگی هوا چهارمین عامل مرگ و میر در جهان است، گفت: “طبق آمار یک میلیارد و ۴۰۰ میلیون نفر در جهان در معرض آلودگی هوا قرار دارند که سالانه دو میلیون نفر در دنیا جان خود را به دلیل عوارض مستقیم یا غیر مستقیم آلودگی هوا از دست می‌دهند.”
همچنین آمارها حاکی از این است که در تهران روزانه دو هزار و۵۲۲ نفر به علت بیماری قلبی و چهارهزار و ۹۲۵ نفر به علت بیماری های تنفسی بستری می‌شوند. روز چهارشنبه ۲۹ آبان ماه رئیس کمیسیون سلامت، محیط زیست و خدمات شهری شورای شهر با بیان اینکه تنها یک چهارم این عوامل بر عهده وزارت بهداشت است، گفت:” بر اساس آمارهایی در یک سال گذشته ۲ هزار و ۷۲۲ نفر بر اثر آلودگی هوا فوت کردند، ۴ هزار و ۵۷۰ نفر مورد بستری بیماران تنفسی ناشی از آلودگی هوا و ۲ هزار و ۵۷۰ مورد بستری بیماران قلبی ناشی از آلودگی هوا گزارش شده است.”
حافظی همچنین کاهش آستانه تحمل، بی حوصلگی، خستگی، کاهش قوه ادراک، بی خوابی و کاهش کیفیت زندگی را از عوارض ناشی از آلودگی صوتی و هوایی می‌داند.
آلودگی هوا و حقوق شهروندان
“اصل ۵۰ قانون اساسی حفاظت از محیط زیست را وظیفه‌ای عمومی تلقی کرده و فعالیت‌های اقتصادی و غیر از آن را که با آلودگی محیط زیست یا تخریب غیرقابل جبران آن ملازمه پیدا کند، ممنوع اعلام کرده است.” این را الیاس یاری قاضی دادگستری در خصوص مقررات مربوط به آلودگی هوا نوشته و ادامه داده است: “قانون حفاظت و بهسازی محیط زیست مصوب سال ۵۳ و قانون نحوه جلوگیری از آلودگی هوا مصوب سال ۷۳ از جمله مهم ترین قوانین مرتبط با مقوله محیط زیست و آلودگی هوا هستند. ماده ۲ قانون اخیر نیز اقدام به هر عملی که موجبات آلودگی هوا را فراهم نماید، ممنوع دانسته است. مطابق این ماده وجود یا پخش یک یا چند آلوده کننده اعم از جامد، مایع، گاز، تشعشع پرتوزا و غیر پرتوزا در هوای آزاد به مقدار و مدتی که کیفیت آن را به طوری که زیان آور برای انسان یا سایر موجودات زنده و گیاهان یا آثار و ابنیه باشد تغییر دهد و همچنین وسایل نقلیه موتوری، در ماده ۳ این قانون از منابع آلوده کننده هوا دانسته شده است که تحت مقررات این قانون قرار دارد در مواد ۴ و ۵ نیز به صورت شفاف به آلودگی ناشی از وسایل نقلیه اشاره شده است.”
به اعتقاد این قاضی دادگستری، “دادستان کل کشور به عنوان نماینده مدعی العموم و حافظ منافع مردم می تواند با بهره‌مندی از کارشناسان این حوزه، دستور شناسایی خودروهای آلوده کننده و فاقد استانداردهای جهانی را صادر کرده و از این طریق از کارخانه تولیدکننده خودروهای مزبور شکایت نماید زیرا در حال حاضر خودروها بخش اعظم آلوده کننده ها محیط شهری هستند و از این طریق به حل این معضل کمک شایانی خواهد شد.”
حسین احمدی نیاز، حقوقدان هم در یادداشتی با اشاره به اینکه زیستن در هوای پاک حق هر شهروندی است، می‌نویسد: “قانونگذار سازمان های متولی و مسوول آلودگی هوا را تبیین و مشخص کرده است و از سوی دیگر قانون اساسی در اصل پنجاهم به روشنی تخریب محیط زیست و آلودگی هوا را جرمی عمومی پنداشته تکلیفی برای همگان در برخورد با آن تعریف کرده است.”
