سرپرست وزارت آموزش و پرورش در اظهاراتی گفته است که با به اجرا گذاشتن اصل معلق مانده پانزدهم قانون اساسی، تصمیم دارد “تدریس زبان قومیت‌ها” را در اولویت کاری این وزارتخانه قرار دهد؛ در همین حال برخی از کارشناسان مسائل آموزشی در واکنشی به این سخنان گفته‌اند که اظهارات “دقیق” نیست و آموزش و پرورش طبق قانون ملزم به اجرای اصل پانزدهم نیست.
حسن روحانی رئیس جمهور ایران پیش از انتخابات در بیانیه “اقوام، ادیان و مذاهب” بر ضرورت اجرای برخی از اصول مربوط به حقوق اقلیت‌ها در قانون اساسی تاکید و درآن تصریح کرده بود که برای “تدریس زبان مادری ایرانیان (کردی، آذری، عربی و…) بطور رسمی در سطوح مدارس و دانشگاه‌ها دراجرای کامل اصل 15 قانون اساسی” تلاش خواهد کرد.
اینک سرپرست یکی از وزارتخانه‌های تحت مدیریت او در مصاحبه با سایت جماران گفته
است: “ما باید اصل ۱۵ را اجرا کنیم. یک سری برنامه‌ریزی‌ها در زمان آقای خاتمی شده که در نهایت متوقف شده اند. باید اکنون با بررسی هایی دوباره این برنامه ها، به جریان بیافتد.”
علی اصغر فانی تصریح کرده: “تدریس زبان قومیت‌ها در مدارس اولویت من است.”
حق آموزش به زبان مادری، در بسیاری از اسناد و معاهدات حقوق بشری مانند منشور زبان مادری، اعلامیه جهانی حقوق زبانی، بندهای ۳ و ۴ ماده ۴ اعلامیه حقوق اشخاص متعلق به اقلیتهای قومی، ملی، زبانی و مذهبی، ماده ۳۰ کنوانسیون حقوق کودک، ماده ۲۷ میثاق بین المللی حقوق مدنی و سیاسی مورد تاکید قرار گرفته است.
بر اساس اصل پانزدهم قانون اساسی جمهوری اسلامی، زبان، خط رسمی و مشترک مردم ایران فارسی است. اسناد و مکاتبات و متون رسمی و کتب درسی باید با این زبان و خط باشد ولی استفاده از زبانهای محلی و قومی در مطبوعات و رسانه‌های گروهی و تدریس ادبیات آن‌ها در مدارس، در کنار زبان فارسی آزاد است.
این اصل اما از زمان تصویب قانون اساسی در سالهای اولیه انقلاب تا کنون معلق مانده است. با این حال در دوره هشت ساله اصلاحات اجازه داده شد برخی از زبانهای مادری غیرفارسی به عنوان واحد اختیاری در دانشگاه‌های کشور تحصیل شود که آن هم پس از مدتی متوقف شد.
اینک علی اصغر فانی، سرپرست وزارت آموزش و پرورش گامی برای عملی کردن اصل پانزدهم قانون اساسی برداشته، اما اظهاراتش با موافقت‌ها و مخالفت‌هایی روبرو شده است.
در همین راستا شیرزاد عبداللهی، کارشناس مسائل آموزشی به روزنامه شرق گفته است: “اولا از اصل ۱۵ قانون اساسی، تدریس به زبان قومیت‌ها درنمی‌آید. دوم اینکه تمام تلاش‌ها در دوره اصلاحات منجر به این شد که در مناطق قومی دو واحد درس زبان و ادبیات قومی را به‌عنوان واحد اختیاری به دانش‌آموزان مقطع دبیرستان ارایه کنند و همین هم در شورایعالی انقلاب فرهنگی متوقف شد و به اجرا در نیامد.”
عبداللهی با یادآوری اصل پانزدهم قانون اساسی افزوده است: “آنچه در این فصل به آموزش‌وپرورش مربوط است، تدریس ادبیات قومیت‌ها با استفاده از زبانهای محلی و قومی است و البته آموزش‌وپرورش در این اصل حتی ملزم به اجرای اصل ۱۵ در این حد هم نشده است. تکلیف کتاب‌های درسی هم معلوم است و باید به خط و زبان فارسی باشد.”
اما محمود مهرمحمدی، سرپرست دانشگاه فرهنگیان و یکی از مولفان سند تحول بنیادین نظر دیگری دارد و در این‌باره به شرق گفته: “باید آنچه را که در قانون اساسی به آموزش‌وپرورش تکلیف شده است، قطعا اجرا شود.”
به باور مهرمحمدی “آموزش گویش‌های مختلف در مدارس محدود به زبان نمی‌شود بلکه ادبیات زبان اقوام مختلف در سطوح گوناگون مدنظر است که نیاز به برنامه‌ریزی مناسب دارد.”
در سالهای گذشته استدلالهای مختلفی در موافقت و مخالفت اجرای اصل پانزدهم قانون اساسی، تحصیل زبان مادری و تحصیل به زبان مادری مطرح شده است. موافقان حتی پا از اجرای اصل ۱۵ فراتر گذاشته و خواهان “تحصیل به زبان” مادری در تمامی سطوح هستند اما مخالفان می‌گویند اجرای اصل پانزدهم ممکن است زبان فارسی را که زبان رسمی و قانونی ایران است تحت الشعاع قرار دهد.
در این باره سرپرست دانشگاه فرهنگیان گفته است: “استدلال و دغدغه آنهایی که نگران زبان فارسی به‌عنوان زبان اصلی و مشترک هستند اگرچه درست نیست اما بیراه هم نیست چرا که نباید زبان فارسی تحت‌الشعاع زبانهای دیگر قرار گیرد. به عبارت دیگر باید این برنامه به‌گونه‌ای در نظام آموزشی کشور پیاده شود که هیچ مخاطره‌ای برای زبان فارسی به‌عنوان نمادملی و زبان محوری ایجاد نشود.”
در زمان تبلیغات انتخابات ریاست جمهوری علاوه بر حسن روحانی برخی دیگر از نامزدها از جمله محسن رضایی وعده داده بودند که اصل پانزدهم قانون اساسی را برای نخستین بار به اجرا می گذارند.
حسن روحانی هم که قبل و بعد از انتخابات توجه ویژه‌ای به حقوق اقلیت‌ها داشته به تازگی علی یونسی را به عنوان دستیار خود در “امور مذاهب و اقوام” منصوب کرده است.
