محبوبه نیک نهاد
چند ساعت قبل از ورود سران پنج کشور ساحلی دریای خزر به ایران، سخنگوی وزارت امور خارجه به خبرنگاران وعده داد که “طی چند ساعت آینده” یک “خبر خوش” درباره نیروگاه اتمی بوشهر خواهند شنید. اما با گذشت سه روز از این وعده، نه تنها هیچ خبر خوشی اعلام نشده است، بلکه در محافل سیاسی ایران همه در حال گمانه‌زنی درباره پیامی هستند که گفته می‌شود پوتین برای رهبر جمهوری اسلامی آورده است.
بسیاری از صاحب‌نظران معتقدند سفر پوتین، رئیس‌جمهوری روسیه به ایران در شرایطی که ایران به‌زعم کارشناسان در بدترین شرایط بین المللی خود پس از انقلاب اسلامی قرار دارد، مورد تحریم شورای امنیت سازمان ملل قرار گرفته و آماج تهدیدات مکرر برخی محافل جنگ‌طلب در خصوص حمله به تاسیسات هسته‌ای و نظامی است، باید دارای اهداف خاصی باشد؛ هرچند این اهداف در مذاکرات و اظهارات علنی اعلام نشود.
پوتین در حالی برای شرکت در اجلاس سران کشورهای همسایه دریای خزر به ایران سفر کرده که پیش از او در سه دهه پس از انقلاب در ایران، هیچ‌یک از روسای جمهور شوروی و روسیه حاضر نشده بودند به ایران سفر کنند. از این رو برخی از ناظران مسائل سیاسی معتقدند پوتین از این سفر هدفی فراتر از ادامه بحث‌های کشدار درباره رژیم حقوقی دریای خزر را دنبال می‌کند. گو اینکه بسیاری از منتقدان دولت در ایران نیز نگران بودند که بهای این حضور بی‌سابقه رئیس‌جمهور روسیه در ایران، امتیاز فراتر از انتظاری باشد که ایران به روسیه می‌دهد تا حمایت این کشور را در خصوص پرونده هسته‌ای ایران در بحث‌های آتی شورای امنیت جلب کند.
با این حال پس از اتمام اجلاس رهبران پنج کشور، و وقتی که مشخص شد اجلاس تهران هم به هیچ قول و قرار قطعی در خصوص آینده خزر منتهی نشده و گویی قرار هم نبوده چنین بشود، این گمانه در محافل سیاسی ایران پررنگ شد که پوتین در سفر خود به تهران به دنبال هدفی فراتر از مسائل منطقه‌ای بوده است؛ هدفی که احتمالا در پیام ویژه‌ای که گفته می‌شود او برای رهبران ایران آورده، نهفته است.
”پیام ویژه” در اخبار رسمی
هرچند ابتدا در اخبار رسمی هیچ اشاره‌ای به اینکه پوتین پیام ویژه‌ای برای آیت الله خامنه‌ای به تهران آورده باشد، وجود نداشت و منابع ایرانی و روسی هیچ‌کدام به چنین موضوعی اشاره نکرده بودند، اما اولین اشاره به وجود این پیام در خبر رسمی دیدار این دو رهبر سیاسی دیده شد که از سوی دفتر رهبری تنظیم شده بود و برای انتشار به رسانه‌ها فرستاده شد. در یک پاراگراف از این خبر از قول رهبر نظام آمده بود: “درباره سخنان و پیشنهاد شما، تأمل خواهیم کرد.” اما در متن این خبر هیچ اشاره‌ای به محتوای این “سخنان” و آن “پیشنهاد” نشد.
با این حال یک روز بیشتر نگذشت که علی لاریجانی، دبیر شورای عالی امنیت ملی که به عنوان مسئول مستقیم پرونده هسته‌ای معرفی شده است، در حاشیه همایش روحانیون ارتش با این سوال خبرنگاران روبه‌رو شد که: “آیا پوتین پیام خاصی را برای ایران در سفر به تهران داشته است؟” پاسخ لاریجانی کاملا واضح بود: “بله؛ نظر خاصی را بیان داشتند و دیدگاهی را مطرح کردند که در حال بررسی است.“
لاریجانی در حالی به تایید وجود “پیام ویژه” پوتین برای ایران پرداخته است که در دو روز اخیر رسانه‌های رسمی ایران در خصوص این موضوع و همچنین بحث “خبر خوش” که سخنگوی وزارت امور خارجه وعده داده بود، در لاک سکوت فرو رفته‌اند.
خبر خوش فراموش شد
سکوت خبری رسانه‌های رسمی علاوه بر “پیام ویژه”، در این دو روز درباره “خبر خوش” نیز مراعات شده است و با وجود آنکه قرار بود ظرف چند ساعت این خبر اعلام شود، نه تنها هیچ خبی اعلام نشده است، بلکه هیچ رسانه‌ای هم این موضوع را پیگیری نکرده است.
این در حالی است که حسینی، سخنگوی وزارت امور خارجه، این وعده را در پاسخ به خبرنگاری که درباره آخرین وضعیت نیروگاه اتمی بوشهر از وی پرسیده بود، بیان کرده بود. این نشان می‌دهد که خبر خوش به نوعی مرتبط به نیروگاه بوشهر است.
ایران از ابتدای امسال تا امروز همچنان منتظر است که روسیه سوخت این نیروگاه را که پس از یک بار تاخیر قرار بود در فروردین ماه امسال به ایران تحویل داده شود، به دست یاران برساند. اما تعویق این قرار تا شهریور ماه گذشته نیز در تعلل مقامات روسی تغییری ایجاد نکرد و سوخت همچنان تحویل ایران نشده است. بهانه روس‌ها در شهریور ماه این بود که متکی، وزیر امور خارجه ایران، خبر تحویل سوخت را علنی کرده و روس‌ها به خاطر فشارهای غرب نمی‌توانند سوخت را به ایران تحویل دهند.
وجود مسائل مالی و ادعای عدم پرداخت به موقع پول به شرکت روسی طرف قرارداد نیز دیگر بهانه روسیه برای تعوق در راه‌اندازی نیروگاه بوشهر و عدم تحویل محموله سوخت به ایران بوده است.
جالب است که پوتین هم در مصاحبه خود با ایرنا و صداوسیمای جمهوری اسلامی در تهران، چند بار بر عزم روسیه برای تکمیل نیروگاه بوشهر تاکید کرد. اما وقتی خبرنگاران از او پرسیدند که چه زمانی را برای نهایی شدن کار نیروگاه و افتتاح آن وعده و قول می‌دهد، گفت: “من فقط در بچگی به مادرم قول می‌دادم!“
گمانه‌زنی‌ها درباره پیام پوتین
تنها دو سایت خبری غیررسمی که هر دو به لحاظ سیاسی اصولگرای نزدیک به طیف قالیباف محسوب می‌شوند، در خصوص پیام ویژه پوتین به ایران و علت سکوت رسانه‌ای درباره خبر خوش هسته‌ای گمانه‌زنی کرده‌اند. سایت ”تابناک” که چند روز است کار خود را آغاز کرده و گفته می‌شود توسط تیم سایت توقیف شده “بازتاب” اداره می‌شود، با ارائه چند گمانه‌زنی درباره پیشنهاد پوتین به ایران، این پیشنهاد را “نوعی اتمام حجت از جانب وی” توصیف کرده و سایت “فرارو” نیز به نقل از منابع آگاه، خبر خوش مورد اشاره سخنگوی وزارت خارجه را ”ارسال محموله سوخت هسته‌ای روسیه به ایران” ذکر کرده و تصریح کرده که روسیه از ایران خواسته این موضوع را علنی نکند.
ارزیابی سایت “تابناک” این است که پوتین از آنجا که “با ساختار نظام ایران آشنایی خوبی دارد، قصد داشته پیشنهاد تعیین‌کننده خود را مستقیما با تصمیم‌گیرنده اصلی جمهوری اسلامی در میان بگذارد.” این سایت مهمترین احتمال درباره محتوای پیشنهاد پوتین را، طرح دوباره پیشنهاد “تایم‌اوت دوجانبه از سوی ایران و شورای امنیت” ذکر کرده است؛ پیشنهادی متضمن نوعی تعلیق موقت است و در واقع پیش از این تلویحا از سوی ایران رد شده بود.
سایت “فرارو” نیز درباره خبر خوش مربوط به نیروگاه بوشهر از قول منبع آگاه خود نوشته است: “کمیته فنی دو کشور به توافقات لازم در این باره دست یافته‌اند و پوتین برای نخستین حضور خود در ایران، کلید نیروگاه اتمی بوشهر را همراه خود به تهران آورد. اما براساس توافقات صورت‌گرفته، قرار نیست خبری در این باره منتشر شود تا حساسیت قدرت های غربی که مخالف تأسیسات هسته ای ایران هستند، بیش از این برانگیخته نشود.“
پیام پوتین به ایران هرچه باشد، قطعا گامی در مسیر هماهنگ شدن روسیه با کشورهای غربی در مراحل بعدی و به بیان دیگر همان “اتمام حجت” مورد اشاره است. این پیام اینقدر اهمیت داشته که باعث شده در آستانه سفر پوتین به تهران، کاندولیزا رایس، وزیر امور خارجه و رابرت گیتس، وزیر دفاع آمریکا به مسکو بروند و مذاکرات محرمانه‌ای را درباره پرونده ایران انجام دهدند. پس از سفر این دو نیز نیکلا سارکوزی، رئیس‌جمهور فرانسه به مسکو رفت و در نهایت پیش از سفر به ایران، پوتین برای تکمیل رایزنی‌های خود به برلین پرواز و با آنجلا مرکل دیدار کرد تا همه جوانب را برای طرح پیشنهاد خود به تهران سنجیده باشد.
به نظر می‌رسد در روزهای آینده، عالی‌ترین مقامات و نهادهای نظام درگیر تصمیمی بزرگ در خصوص ”پیشنهاد ویژه” پوتین به آیت الله خامنه‌ای باشند؛ پیشنهادی که رهبر ایران بر تامل بر روی آن تاکید کرده و لاریجانی، از نزدیک‌ترین افراد به رهبر نیز به “در حال بررسی بودن آن” اشاره کرده است.
باید دید آیا ایران به این پیشنهاد هم واکنش منفی نشان خواهد داد، و آیا تجربه پاسخ منفی بسته پیشنهادی تروئیکای اروپایی و پیشنهادهای مقامات دیگر کشورها به ایران برای حل و فصل مناقشه هسته ای تکرار خواهد شد؟