آذربایجان شرقی در این هفته بیشتر از ۷۰۰ بار لرزیده است و پس از زلزله‌های شدید روز شنبه، زلزله ۵ ریشتری ساعت ۱۹ :۲۲ چهارشنبه شب، مردم منطقه را به هراس انداخته است. تا هنگام تهیه این گزارش هیچ خبری از خسارات و قربانیان احتمالی این پس‌لرزه مخابره نشده بود اما موسسه ژئوفیزیک دانشگاه تهران مرکز آن را در ۱۱ کیلومتری ورزقان، ۳۵ کیلومتری اهر و ۵۱۸ کیلومتری تهران اعلام کرده است. زلزله ۳. ۵ ریشتری روز سه‌شنبه به همراه زلزله چهارشنبه شب، ضمن اینکه می‌تواند آسیب‌هایی به آوارگان و بی‌خانمان‌های روستاهای منطقه وارد کند، جو روانی نامساعدی را نیز در استان آذربایجان شرقی به وجود آورده و شهروندان برای چندمین شب متوالی است که در پارک‌ها می‌خوابند.در آخرین اخبار رسیده عنوان شده که امدادگران بار دیگر به منطقه اعزام شده‌اند.از سوی دیگر خبرهای تاییدنشده‌ای از ممنوعیت فعالیت خبرنگاران و عکاسان خبری در منطقه به گوش می‌رسد.
ورود سپاه
در لابلای گفت‌وگوی یک از مسوولان، چهار روز پس از وقوع زلزله مشخص شد که سپاه نقش اصلی را در منطقه برعهده گرفته است و آن گونه که رئیس سازمان مدیریت بحران کشور می‌گوید کمک‌ها را جمع می‌کند تا “به درستی توزیع شود”. حسن قدمی در بیان دلیل این اقدام توضیح داده است: “ در مورد حیف و میل مواد غذایی در مناطق زلزله زده باید بگویم که متاسفانه خیرین آذوقه‌های خود را شخصاً توزیع می‌کنند برای همین برخی روستاها بیش از حد آذوقه داشته و برخی کمتر در حالی که توزیع باید دست هلال احمر باشد. سپاه پاسداران و هلال احمر و کمیته امداد تمامی کمک‌ها را جمع کرده تا به صورت واحد به درستی توزیع شود.”
اما آیا این به آن معناست که از کمک‌رسانی شخصی شهروندان علاقه‌مند جلوگیری می‌شود؟ قدمی پاسخ می‌دهد: “ما محدودیتی برای مردم برای توزیع و ارسال کمک به مناطق زلزلهزده ایجاد نکردیم، اما توصیه می‌کنم که کمک‌های مردم نقدی باشد، چرا که این کمک‌ها در حساب بانکی خاصی ذخیره و صرف کمک‌رسانی به زلزله‌زدگان با توجه به نیازهای آنان می‌شود.”
او توصیه دیگری هم به کمک‌کنندگان دارد: “از مردم خواهش می‌کنیم که اجناس کارکرده و دست دوم برای کمک به زلزله‌زدگان تحویل ندهند. چرا که در حوادث قبلی تحویل اجناس کارکرده و دست دوم به معضلی بدل شده بود و این مسئله در شان و شخصیت زلزله‌زدگان نیز نیست. در حال حاضر انبارهایی در سازمان مدیریت بحران وجود دارد که مملو از اقلام دست دوم و کارکرده است که توزیع آنان میان هیچ آسیب‌دیده‌ای مقدور نیست.”
خارجی‌های دردسر ساز
از روز نخست زلزله و اعلام آمادگی برخی کشورها برای ارسال کمک و امدادگر، بنای ایران بر مخالفت بود. وقتی هم یک محموله از کمک‌های ترکیه وارد منطقه شد از سوی هلال احمر برگردانده و اعلام شد که به کمک خارجی نیازی نداریم. ولی در آخرین اظهارنظر در این زمینه، رئیس سازمان مدیریت بحران گفته است: “براساس عرف بین‌المللی با اینکه کمکی از کشورها نخواسته‌ایم ولی کشورها کمک می‌کنند که تا کنون پاکستان، قطر، ترکیه و آذربایجان کمک‌های خود را اهدا کردند.”
او اما به موضوع ترکیه اشاره‌ای نمی‌کند و با کمک‌های آمریکا هم مخالف است: “آمریکا اعلام کرده است که می‌خواهد کمک کند ولی ما می‌گوییم حسن نیت ندارند آنها اگر راست می‌گویند تحریم‌ها را بردارند.”
در همین زمینه پیش از این سخنگوی وزارت خارجه آمریکا اعلام کرده بود که شهروندان این کشور می‌توانند بدون اخذ مجوز برای کمک به زلزله زدگان مواد غذایی و دارو ارسال کنند. معاون سخنگوی کاترین اشتون نیز عنوان کرده‌است:” انتقال پول به ایران، اگر به افرادی که شامل تحریم‌ها هستند یا بانک های مورد تحریم نباشد قانونی است.”
نیروی انتظامی مداخله نکند
از مناطق زلزلهزده خبر رسیده که برخی اقدام به غارت کمک‌های مردمی و یا زورگیری از زلزله‌زدگان کرده اند. رئیس سازمان مدیریت بحران با به کار بردن عنوان «زورگیری» مخالف است و توضیح می‌دهد: “برخی افراد به دلیل عصبی‌بودن از شرایط موجود و برخی دیگر به دلیل طمع و شاید دل‌نگرانی برای آینده برای دریافت کمک‌های مردمی اصرار دارند ولی نیروی انتظامی صحیح نیست در حادثه مداخله کند زیرا موجب تشنج می‌شود و باید در این خصوص کار فرهنگی کرد. در این مورد هم مواردی مشاهده شد که مشکل خاصی نبود.”
رسالت، منتقد رویه سایر روزنامه‌ها
روزنامه رسالت که در نخستین روز پس از وقوع زلزله هیچ اشاره‌ای به زلزله نکرده و بابت این بایکوت خبری مورد انتقاد فراوان قرار گرفته بود، در مطلبی سایر رسانه‌ها را به باد انتقاد گرفته و مدعی شده که این رسانه‌ها “چوب حراج به امنیت ملی در بازار مکاره دشمن” زده‌اند. نویسنده این مطلب که خود را استاد روزنامه‌نگاری معرفی کرده البته از تعلل صدا و سیمای جمهوری در خبررسانی هم انتقاد کرده زیرا “باعث سوء‌استفاده برخی رسانه های خارجی” شده است.
او می‌نویسد: “عده‌ای از رسانه های داخلی به پیروی از رسانه های ضد انقلاب خط تفرقه بین آذری‌زبانان و فارس‌ها را دنبال کردند و همدردی‌های مزورانه مقامات ترکیه و آمریکا را منعکس می‌کردند. این در حالی است که در این دست فجایع و بحران‌ها جلوگیری از عواملی که به مقوله امنیت ملی لطمه می‌زند یکی از وظایف اصلی رسانه ها و خبرنگاران است. در موقعیت های بحرانی رسانه‌های حرفه‌ای و مطرح دنیا به درخواست مسئولان برای عدم انتشار اخباری که آثار مخرب دارد جواب مثبت می‌دهند و حتی بعضی رسانه ها در این مواقع دست به خود سانسوری می‌زنند.”
او ضمن انتقاد از دیگر رسانه ها می افزاید: “مطمئنا نمی‌توان از خبرنگاران انتظار داشت که همان پوششی را که به زلزله بم با چیزی حدود ۳۰۰۰۰ نفر کشته را دادند نسبت به زلزله آذربایجان داشته باشند اما می‌شد با توجه به حساسیت ویژه منطقه اطلاع رسانی بهتر و دقیق تری انجام شود.”
به اعتقاد او “در مواقع بحرانی خبرنگاران وظیفه دارند مقامات را عادی جلوه دهند. آدمهایی با عدم قطعیت، تردید و حتی آزمون و خطا” و اینکه “ برخی رسانه ها در چند روز گذشته به گونه ای تیتر می زدند که گویی حتی مسبب این بلای طبیعی نیز دولت بوده است خبرنگاران در این وضعیت‌ها باید از رقابت های حقیرانه فراتر بروند و اولویت‌های فراگیرتر و ملی‌تری را برای رسانه خود تعریف کنند.”
بر اساس این مطلب باید دستوری از سوی مسئولان برای عدم انتشار خبر زلزله در روزنامه رسالت موجود باشد که از سوی سایر رسانه‌ها هیچ اشاره‌ای به آن نشده است.
رضایت کامل وزیر بهداشت
با اینکه برخی مشاهدات مردمی از کمبود پزشک در روستاهای آسیب‌دیده روایت می‌کند اما وزیر بهداشت از اقدامات درمانی صورت گرفته راضی است و از انجام ۱۷۰۰ جراحی سرپایی و سنگین خبر داده است.
مرضیه وحید دستجردی گفته است: “ هر جا برای بازدید رفتم شاهد رضایت کامل مردم از اقدامات بهداشتی و درمانی انجام شده بودم و هرجا هم مردم سکوت کردند من خودم جویای اوضاع آنان شدم و شاهد بودم که در پاسخ رضایت خود را اعلام می کردند.” او کارنامه بخش بهداشت و درمان کشور را در این حادثه «درخشان» توصیف کرده و از انجام ۱۰۳۸ عمل جراحی سرپایی و ۷۰۰ عمل جراحی سنگین با بیهوشی بر روی مصدومان، طی ۲۰ ساعت پس از زلزله خبر داده است. به گفته وزیر بهداشت ۱۴۷ دستگاه آمبولانس و ۴ اتوبوس آمبولانس در منطقه حضور یافته و یک ربع تا ۲۰ دقیقه پس از حادثه خود را به محل رسانده بودند و در کل ۴۵۰۰ مجروح را در بیمارستان‌های منطقه سرویس درمانی دریافت کردند.
این میزان از ابراز رضایت در تضاد با روایت‌های برخی شاهدان عینی بخصوص در روستاهایی است که ۱۰۰ درصد تخریب شده و مجروحان بسیاری داشته‌اند.
مسدود شدن برخی حساب‌ها
گزارش‌هایی مبنی بر مسدود شدن حساب‌های شخصی که برای کمک به زلزله‌زدگان اعلام شده، مخابره شده که هنوز از سوی مراجع رسمی تایید نشده است. رادیو زمانه از مسدود شدن “حساب بانکی بعضی از استادان دانشگاه‌های آذربایجان و حساب بانکی تعدادی از استادان برجسته و شناخته شده علوم اجتماعی در تهران که به یاری زلزله‌زدگان برخاسته‌اند” خبر داده است.
جلوگیری از فعالیت نهادها و اشخاص بدون مجوز مرتبط و اعلام شماره حساب برای دریافت پول، در بسیاری از کشورهای قانونمند متداول است اما از بازتاب اظهارات شهروندان ایرانی در فضای مجازی چنین برمیاید که آنان اعتمادی به نهادهای دولتی نداشته و ترجیح می‌دهند شخصا و یا از طریق آشنایانشان به مردم آسیب‌دیده کمک برسانند.
در همین زمینه گویا شماره حسابی که توسط سعید شریعتی، یکی از اعضای سابق جبهه مشارکت در فیس‌بوک اعلام شده بود، مسدود شده است. پیش از این کیهان در این زمینه نوشته بود: “سعید شریعتی- از اعضای شورای مرکزی حزب منحله مشارکت- با انتشار مطلبی در صفحه فیس بوک خود مدعی شد به برخی از روستاهای زلزله زده هیچ نوع کمکی تاکنون نرسیده است! شریعتی و رفیقش عابدی عقل خود را روی هم ریخته و به این نتیجه رسیده اند که شماره حساب شخصی شان را برای کمک به زلزله زدگان اعلام کنند!”
تسلیت عبدالله نوری
در حالی که تسلیت نسبتا دیرهنگام سیدمحمد خاتمی، پس از اعلام متن تسلیت رهبر جمهوری اسلامی برخی انتقادات را به دنبال داشت، روز گذشته عبدالله نوری، چهره سیاسی منتقد حاکمیت پیام تسلیتی صادر کرد. در پیام نوری آمده است: “بی تردید اقدامات مردمی که به طور خودجوش به نجات زلزله‌زدگان و یاری و کمک به هموطنان بی خانمان و آواره و تامین نیازهای اولیه آنان شتافتند، در خور تقدیر و سپاس و نشانه عزم ملی در جبران خسارات است. با وجود این حل سریع مشکلات آنان نیازمند اراده جدی دستگاه های مسئول نسبت به اولویت قرار دادن اسکان آوارگان و بازسازی مناطق زلزلهزده است.” او ضمن تسلیت به خانواده‌های داغدار، خواستار بهره‌گیری از تجارب جوامعی شده که “متولیان آینده نگر آنها توانسته‌اند با همت عالی و کفایت والای مدیران خود آثار قهر زمین را عالمانه از روی زندگی و چهره ی شهروندان و فرزندان و زنان بی پناه خویش برچینند.”
