گویا هیات انتخاب نماینده ایران در هشتاد و ششمین مراسم اسکار، کار سختی درپیش داشتند تا از میان “دربند” ساخته پرویز شهبازی و “گذشته” اصغر فرهادی یکی را برگزینند. مسعود کیمیایی از اعضای هیات انتخاب، این دشواری را این گونه توصیف کرده است: “«دربند« داوران را به بند کرد و در بند فیلم «گذشته» شد.” اما در نهایت اصغر فرهادی برای دومین بار راهی اسکار می‌شود به این امید که شاید افتخار یگانه تاریخ سینمای ایران را بار دیگر تکرار کند و با اسکار برگردد.
به تعبیر کیمیایی “از فیلم «دربند» چیزی کسر نشد، در بلند‌ی ایستاد و فیلم «گذشته» با یک عقید‌ه پیش‌بینی شده روبه‌رو شد که به قضاوت‌های سینمای آمریکا، خصوصا شناخت شیوه کارگرد‌انی آقای اصغر فرهادی آشناتر است.”
کارگردان کهنه‌کار و نامدار سینمای ایران در نامه خود نوشته بود که “با اطمینان می‌گویم در این قضاوت‌ها، به وقت پایان، اشکی پنهان با ماست. نکند باد‌ی آشنا و بر حق به باد‌بان دیگری بوزد؟” او پیش‌بینی کرده بود که این انتخاب بی‌منتقد نخواهد بود؛ همین طور هم شد و منتخب فاطمه معتمد آریا، مسعود کیمیایی، بهروز افخمی، کمال تبریزی، حسن حسندوست، مسعود رایگان، علیرضا زرین دست، حسین معززی نیا و امیر اسفندیاری با مخالفت‌هایی مواجه شد. رسانه اصلی مخالفان هم خبرگزاری فارس بود.
این خبرگزاری ابتدا در یادداشتی، “گذشته” را فیلمی “غیرایرانی و نه‌چندان قوی” توصیف کرد و نوشت: “گذشته فیلمی است که با سرمایه‌ای ایرانی - فرانسوی که به عنوان جایزه به فرهادی تعلق گرفته ساخته شد.فیلم به واسطه سفارش دهندگان فرانسویش اساساً فرانسوی است و طبیعی هم هست که داستانی کاملا فرانسوی داشته‌باشد و برعکس «جدائی…» نشانی از ایران و ایرانی در آن یافت نشود جز شخصیتی تقریباً منفعل که اگر به جای ایران از اتیوپی و نیجریه یا کانادا و قزاقستان هم بود هیچ توفیری نداشت و چیزی عوض نمی‌شود.”
نویسنده مطلب معتقد بود که باید فیلم “دربند” انتخاب می‌شد تا بتواند حتی در صورت برنده نشدن چهره درستی از ایران و ایرانی نشان دهد.
جمال شورجه، کارگردان فیلم‌های با تم مذهبی و انقلابی هم منتقد بود. او البته فیلم را ندیده بود اما آن را نماینده سینمای ایران نمی‌دانست و می‌گفت: “با توجه به اینکه سال گذشته هم فیلمی از همین کارگردان برنده اسکار فیلم خارجی زبان شد احتمال آن خیلی ضعیف است که بازهم مورد توجه هیئت داوران قرار بگیرد.”
سعید اسدی، کارگردان و تهیه‌کننده هم هیچ یک از فیلم‌ها را ندیده اما می‌گوید: “با توجه به اینکه فیلم «گذشته» سرمایه گذار فرانسوی دارد و تهیه آن در خارج از ایران بوده ، ما نمی دانیم که چه توافقی بین کارگردان و تهیه کننده آن صورت گرفته ولی امیدوارم کمیته انتخاب قوانین سفت و سخت آکادمی اسکار را به طور جدی در نظر گرفته و این فیلم را با دارا بودن شرایط کامل در بخش فیلم های خارجی به نمایندگی از ایران معرفی کرده باشد.”
سیروس الوند، کارگردان هم معتقد است که نماینده واقعی سینمای ایران نیست. محسن علی‌اکبری، تهیه‌کننده، دیگر منتقدی بود که با فارس گفت‌وگو کرد. او البته از فرهادی و فیلمش تجلیل می‌کند ولی توضیح می‌دهد که “تجربه ثابت کرده اسکار هیچگاه به یک کارگردان خارجی دو بار متوالی جایزه اسکار را اعطا نمی‌کند.” با این حال این تهیه‌کننده تاکید می‌کند که به تصمیم داوران هیات انتخاب احترام می‌گذارد.
اما تندترین اعتراضات مربوط به امیر سمواتی، تهیه کننده فیلم سینمایی دربند بود. او انتخاب فیلم گذشته را “خودباختگی” توصیف کرد و گفت: “مشخص است که از قبل و از اردیبهشت‌ماه یک مهندسی انجام شده و برخی از افراد آن را طراحی کرده بودند تا گزینه مطلوب خود را به اسکار معرفی کنند و خجالت‌آور است که از سینمای ایران فیلمی به اسکار معرفی می‌شود که تولید کمپانی‌های خارجی است و به نظر من بهترین کار این است که در این مورد تجدید نظر شود و حتی اگر دربند را هم معرفی نکردند مهم نیست بلکه حتما فیلم دیگری معرفی شود.”
او “بخش بین‌المللی فارابی” را مقصر اصلی می‌دانست که چون نمی‌تواند کارش را به درستی انجام بدهد و به سیستم کارمندی عادت کرده‌اند، برای راحتی کار خود یک فیلم با تهیه‌کننده غیرایرانی را برگزیده‌اند.
۵ نیروی خلاقه ایرانی در “گذشته”
روز سه‌شنبه ۹ مهر ماه که به نیمه رسید، حسین معززی‌نیا، عضو کمیته انتخاب که منتقد و روزنامه‌نگار است دست به قلم شد و با ارسال توضیحی به خبرگزاری فارس پاسخ منتقدان را داد. او با طرح این که “اتفاق عجیبی که از بعدازظهر دیروز شروع شده و ادامه دارد، تأکید شدید خبرگزاری فارس بر ضایع شدن حق فیلم «دربند» و حمله به هیئت انتخاب بابت برگزیدن «گذشته» است.” این چنین نوشت: “مجموعه اطلاعات منتشرشده توسط شما غلط و مغشوش، و نشان‌دهنده خطاهای متعدد دوستان سینماگر در شناخت قواعد پذیرش فیلم توسط آکادمی است.” او سپس توضیحات مفصلی می‌دهد و از جمله خطای شورجه را تصحیح می‌کند که فرهادی سال گذشته اسکار نگرفته بلکه اسکار فیلم “جدایی” مربوط به دو سال پیش بوده است. از دیگر موارد شرح داده شده توسط او این است که اسکار یک تفاوت عمده با جشنواره‌های جهانی دارد که تنها طول برگزاری آن تنها چند ساعت است و در بخش “بهترین فیلم غیرانگلیسی‌زبان”، نام فیلم و کشور ارسال کننده اعلام می‌شود و این یک امتیاز برای هر کشور و آینده صنعت سینمای آن کشور است.
معززی‌نیا می‌نویسد: “اینکه «گذشته» فیلمی ایرانی نیست و یک محصول فرانسوی است، آن‌قدر ادعای بی‌معنایی است که صرفاً نشان‌دهنده بی‌اطلاعی مطلق دوستانی است که این حرف را تکرار می‌کنند. اولاً طبق قوانین آکادمی، فیلمی که معرفی می‌شود باید سهمی در یکی از «پنج نیروی خلاقه» تولیدکننده فیلم داشته باشد. این پنج نیروی خلاقه عبارتند از فیلمنامه‌نویس، کارگردان، مدیر فیلمبرداری، بازیگر و تهیه‌کننده. فیلم «گذشته» از هر پنج نیروی خلاقه مورد نظر آکادمی بهره‌مند است، چون فرهادی سهمی از فیلم را شریک است و در تهیه آن هم دخالت داشته. پس «گذشته» هم نویسنده ایرانی دارد، هم کارگردان، هم بازیگر، هم مدیر فیلمبرداری و هم تهیه‌کننده ایرانی. ثانیاً معیار برنده شدن فیلم‌ها در بخش «بهترین فیلم غیرانگلیسی زبان» این نیست که پروداکشن آن فیلم متعلق به همان کشور باشد. من برای پرهیز اطاله کلام، مثال‌های متعدد نمی‌زنم و فقط اشاره می‌کنم به فیلم «عشق» که سال گذشته به‌عنوان محصول اتریش، برنده جایزه اسکار شد؛ در حالی‌که توسط یک کمپانی فرانسوی، با بازیگران فرانسوی، به زبان فرانسه و در کشور فرانسه تولید شده بود.”
مگر قرار است مراجع هم نظر بدهند؟
مدیر بخش بین‌الملل بنیاد سینمایی فارابی هم در پاسخ به انتقادات صورت گرفته، اعلام کرد که انتخاب سینمای ایران به عنوان یک تصمیم ملی در نهایت آزادی و آگاهی کامل و بدون القای هیچ نوع اطلاعات جهت داری به هیأت انتخاب، صورت گرفته است. امیر اسفندیاری با تاکید بر این که “ما قطعا پاسخگوی انتخاب صورت‌گرفته هستیم”، می‌گوید که “این یک دیدگاه سطحی است که تصور شود، اعضای ۹ نفره کمیته انتخاب، ناآگاهانه فیلمی را براساس یک سری اطلاعات غلط انتخاب کرده‌اند.”
در همان روز نخست انتخاب “گذشته” هم سید عبدالجواد موسوی، از نویسندگان خبرآنلاین در مقام دفاع برآمده بود و نوشته بود: “شروع شد. یعنی شروع که شده بود، حالا با آمدن آقای روحانی شتاب بیشتری گرفت. استفاده ابزاری از اسلام و انقلاب و خون شهدا را عرض می کنم.”
او ادامه می‌دهد: “مدعی می گوید آیا رویتان می شود این فیلم را به مراجع عظام نشان دهید و بگویید فیلمی را که به زبان فرانسه تهیه شده می خواهیم به اسکار بفرستیم؟ والله این سخن وهن مراجع عظام و سوء استفاده از جایگاه و پایگاه آن بزرگواران است، مگر مراجع عظام باید در باره اسکار نظر بدهند؟”
موسوی در دفاع از کیمیایی، نویسنده گزارش کار داوران هیات انتخاب می‌گوید که او کارنامه‌ای روشن دارد و در زمانه‌ای که ضد طاغوت بودن جرم بود و دفاع از هویت ایرانی- اسلامی و شعارهای انقلابی برای کسی آب و نان نداشت کار خود را کرد و بار خود را برد.
کیمیایی در نامه خود نوشته بود: “باید دست فیلمی را داوران بگیرند و از این بزرگراه پر خطر رد کنند. اسفناک که در آن سوی بزرگراه اشتباه کرده باشی. داوران در این صبح فقط عقاید پاکیزه خودشان را سخن بانی کردند و به پای عقاید شریف خودشان دلایل آزاد خودشان را رای کردند… «دربند» با موضوعی ایرانی، با پرداختی از سینمای متداول مستقل، آمده از سینمای معترض و فیلم «گذشته»، صاحب یک سینمای متاثر از گرامر سینمایی جهان، پر از دانایی های یک فیلمبردار، بازی بازیگران و چرخیدن در یک خانه کوچک، بدون گم کردگی و خلاف راه”
و این چنین “گذشته” دوباره راهی اسکار شد تا یادآور خاطرات خوب گذشته با فرهادی و “جدایی” در اسکار دو سال پیش باشد.
