همه‌چیز درباره مذاکرات هسته‌ای با ایران که حالا به نقطه حساسی رسیده پیچیده است: سیاست بین‌المللی، تبعات آن برای خاورمیانه و دانش این‌که چگونه باید از تبدیل پروژه انرژی هسته‌ای به برنامه سلاح هسته‌ای جلوگیری کرد. این‌ها پاسخی‌هایی به سئوالات در باب چگونگی توافق جامع هسته‌ای با ایران است.
س. ایران چگونه برنامه هسته‌ای خود را آغاز کرد؟
ج. با کمک آمریکا. در زمان محمدرضا پهلوی که ایران متحد قدرتمند آمریکا بود، ایالات متحده کمک کرد تا این کشور اولین راکتور کوچک تحقیقاتی خود را بسازد. اما پس از انقلاب به نظر می‌رسید آیت‌الله خمینی علاقه‌ای به مسایل هسته‌ای ندارد. برنامه تا سال ۱۹۸۵ کنار گذاشته شد. اسناد آژانس بین‌المللی انرژی هسته‌ای نشان می‌دهد که ایران غنی‌سازی اورانیوم را از آن زمان شروع کرده است. سال‌ها بعد اطلاعات آمریکا نشان داد پیش از سال ۲۰۰۴، ایران برنامه سلاح هسته‌ای را در پیش گرفته است. ایران آن را انکار کرد و گفت اسناد جعلی است. اطلاعات می‌گویند در حالیکه آیت‌الله خامنه‌ای رهبر ایران بخش‌های آشکار برنامه هسته‌ای را در سال ۲۰۰۳ تعطیل کرد، اما فعالیت‌های هسته‌ای در پایگاه‌های نظامی و دانشگاه‌ها ادامه یافت.
س. جامعه بین‌المللی برای متوقف کردن فعالیت‌های ایران چه کرده؟
ج. تقریبا همه‌کار از جمله اقدامات دیپلماتیک، تحریم و خرابکاری. حدود ده سال پیش اتحادیه اروپا در مورد تعطیلی کامل فعالیت‌های ایران مذاکره کرد اما در نهایت به شکست انجامید. دولت بوش فرصت مذاکره را در زمانی‌که ایران تنها چندصد سانتریفیوژ داشت از دست داد. از آن زمان ایران حدود ۱۹ هزار سانتریفیوژ نصب کرده است. در دولت اوباما تحریم‌های سختی بر اقتصاد و بخش نفت این کشور اعمال شد. آمریکا و اروپا می‌گویند تحریم‌ها باعث شد ایران سر میز مذاکره بیاید. برخی می‌گویند خرابکاری در برنامه ایران نیز نقش داشته است. دانشمندان و مهندسان در ایران ترور شدند که به میزان زیادی آن را به اسرائیل نسبت می‌دهند. حمله‌های سایبری توسط آمریکا و اسرائیل علیه تاسیسات هسته‌ای ایران شکل گرفت. تمام این اقدامات برای بالا بردن هزینه برنامه هسته‌ای بود و این‌که روشن شود غرب خواهان کاهش فعالیت‌های غنی‌سازی است. ایران می‌گوید این کارها تاثیر معکوس دارد. به همین خاطر، رهبران ایران می‌گویند، نمی‌شود به آمریکا و اروپا اعتماد کرد و این می‌تواند دستیابی به توافق را سخت کند.
س. طرفین میخواهند از مذاکرات چه چیزی بدست آورند؟
ج. ایرانی‌ها میخواهند حق تولید سوخت هسته‌ای آنها به رسمیت شناخته شود. اما همچنین به دنبال پایان تحریم‌ها که درآمد نفتی را نصف کرده نیز هستند. آمریکا و پنج قدرت جهانی خواستار کاهش فعالیت‌های هسته‌ای این کشورند تا نتواند بمب بسازد. میخواهند بازرسی‌ها آن‌قدر جامع باشد که این کشور نتواند فعالیت‌های پنهانی را دنبال کند یا به عنوان مثال از کره‌شمالی یا بازار سیاه تجهیزات لازم را خریداری کند.
س. کشورهای زیادی برنامه هسته‌ای دارند. چرا نگرانی در مورد ایران زیاد است؟
ج. پنج کشور هسته‌ای رسمی وجود دارد: آمریکا، بریتانیا، فرانسه، روسیه و چین. پاکستان، هند و کره‌شمالی همگی آزمایش هسته‌ای کرده‌اند. با این‌که به زبان نمی‌آید اما این اعتقاد وجود دارد که اسرائیل زرادخانه‌ای شامل بیش از 100 سلاح هسته‌ای داشته باشد. کشورهای زیادی هم مثل ژاپن هستند که دانش این کار و ذخیره هسته‌ای لازم را دارند و اگر بخواهند می‌توانند بمب بسازند. پس چه چیزی ایران را نگران‌کننده می‌کند؟ اسرائیل می‌گوید ایران مدام تهدید می‌کند که این کشور باید از بین برود. عربستان از یک کشور قدرتمند شیعه می‌ترسد و اگر ایران بمب بسازد عربستان نیز به دنبال آن خواهد رفت. بسیاری از کشورهای حاشیه خلیج فارس هم همین‌طور هستند. کشورهایی با توانایی هسته‌ای هستند که آمریکا نگران آنها نیست و کشورهایی هم مثل پاکستان وجود دارد که همه نگرانش هستند. ایران از آن دسته است.
س. نتیجه محتمل مذکرات چیست؟
ج. یک امکان این است که اصلا توافقی حاصل نشود. اما این به نفع هیچ کس نیست. کنگره به احتمال زیاد تحریم‌های جدید اعمال می‌کند و اگر مهلت توافق کنونی پایان یابد ایران می‌تواند به تولید سوختی بپردازد که قابلیت تبدیل سریع به مواد لازم برای بمب را دارد. بنابراین محتمل‌ترین نتیجه یک توافق جامع است. نوعی توافق بر سر اصول با جزئیات که بعد یا در مدت تمدید مذکرات به آن پرداخته شود.
س. برای دستیابی به توافق باید چه اتفاقی بیفتد؟
ج. باید سه توافق انجام پذیرد: یکی بین غرب و ایران، یکی بین آقای اوباما و کنگره و یکی بین مذاکره‌کنندگان ایران و آیت‌الله خامنه‌ای. دو توافق آخر مبهم است. آقای اوباما می‌خواهد تحریم‌ها را قدم به قدم با تعهد ایران به توافق بردارد، که ممکن است رای کنگره در این مورد تا سال‌ها گرفته نشود. این جمهوریخواهان و حتی برخی دموکرات‌های را عصبانی می‌کند. چه کسی در ایران تصمیم آخر را می‌گیرد؟ احتمالا آیت‌لله خامنه‌ای، اما سپاه پاسداران هم نقش زیادی در این تصمیم دارد.
س. محاسبات در مورد ایران چیست؟
ج. ایرانی‌ها می‌توانند یک تصمیم بنیادین بگیرند: آیا برنامه هسته‌ای ارزشش را دارد؟ بیشتر ایرانی‌ها از برنامه غیرنظامی هسته‌ای حمایت می‌کنند و دلشان می‌خواهد غرب هم مانند بقیه کشورهای با تکنولوژی هسته‌ای، به آنها احترام بگذارد. می‌گویند سلاح هسته‌ای نمی‌خواهند و رهبر این کشور نیز علیه تلاش برای ساخت بمب فتوا داده است. ایران جمعیت جوانی دارد و خواستار سفر به غرب، تحصیلات غربی و احترام غرب است. پایان تحریم‌ها نشان‌دهنده دوران جدیدی خواهد بود. اما برنامه هسته‌ای برای نیروهای نظامی ایران و روحانیون، هم یک سیاست ضمانت است و هم نمادی از هویت کشور به عنوان کشوری انقلابی که با آمریکا و متحدانش در کشمکش است. رهبران ایران دیده‌اند از وقتی کره‌شمالی آزمایش هسته‌ای کرده کسی جرات ندارد به آن فشار بیاورد. همچنین مشاهده کرد، رهبر لیبی که برنامه‌اش را کلا کنار گذاشت، توسط ترکیبی از قیام داخلی و کمپین بمباران اروپایی، عربی و آمریکایی کشته شد.
در آخر این مذاکرات فقط به توانایی‌های هسته‌ای مربوط نیست، بکه با غرور ملی و اعتماد دوطرفه نیز ارتباط دارد. ایران نمی‌خواهد مطرود باشد بلکه ترجیح می‌دهد یک قدرت بزرگ منطقه‌ای باشد. جامعه بین‌المللی به این تضمین نیاز دارد که اگر ایران به سمت تولید سلاح حرکت کرد، زمان کافی برای واکنش را داشته باشند.
منبع: نیویورک تایمز - 21 نوامبر
