امید و پیشرفت ‏

عباس عبدی
عباس عبدی

abbasabdi.jpg

هر ایرانی از شنیدن پیشرفت‌های علمی و تکنولوژیک کشور خوشحال خواهد شد، حتی اگر چندان متوجه نشود که هر ‏پیشرفتی با چه هزینه‌ای به دست آمده و یا هر پیشرفت چه تاثیر مثبتی در سایر زمینه‌های علمی و اقتصادی کشور دارد. ‏با وجود این خوشحالی بد نیست که تجربیات تاریخی دیگران را هم مرور کنیم، بلکه عبرت‌های موجود در آنها از چشم ‏ما پنهان نماند‎. ‎

هنگامی که در تابستان سال 1945، ایالا‌ت‌متحده اولین بمب اتمی را بر فراز شهرهای ژاپن منفجر کرد، حیرت جهانیان ‏را برانگیخت، اما در این میان یک نفر بیش از دیگران ترسید و عزم خود را برای الگوبرداری از آن جزم کرد و این ‏کسی نبود جز ژوزف استالین رهبر حزب کمونیست اتحاد جماهیر شوروی. او که چند ماه پیش از این انفجار توانسته ‏بود در کنفرانس‌های تهران، یالتا و پتسدام نظام دوقطبی جهان پس از جنگ را با یک قطب روس آن پایه‌ریزی کند و ‏مشروعیت بخشد، و بر این اساس هم خواب‌های خوشی برای اروپا و جهان دیده بود، احساس کرد که با وجود انحصار ‏این سلا‌ح نزد آمریکایی‌ها هیچ‌یک از این خواب‌ها به خوشی تعبیر نخواهد شد، سهل است که باید دور بسیاری از ‏آرزوهای خود را نیز خط بکشد.‏

‏ به همین دلیل و علی‌رغم خسارات بسیار عظیمی که در طول جنگ با آلمان متحمل شده بود، بلا‌فاصله دست به‌کار شد ‏تا بمب اتم را بسازد و اینچنین بود که در کمتر از چهار سال و نیم بعد اولین بمب اتم شوروی نیز منفجر شد و جهان دو ‏قطبی به معنای واقعی وارد دوران توازن وحشت گردید و به‌دلیل اعتماد به دستیابی به چنین سلا‌حی بود که قضیه برلین ‏نیز از سوی استالین پیش آمد و به دو قسمت شرقی و غربی تقسیم و جهان وارد جنگ سرد شد‎. ‎

این پیشرفت اولین پاتک کمونیست‌ها به غرب بود تا نشان دهند که به لحاظ علمی عقب‌تر از امپریالیسم نیستند، اما تک و ‏حمله بعدی نیز در راه بود تا جلوتر بودن خود را به رخ جهانیان و مردم شوروی بکشند، و این هنگامی بود که یوری ‏گاگارین روسی قبل از غربی‌ها در آوریل 1961 وارد فضا شد و زمین را دور زد، در نتیجه جهان غرب و ‏ایالا‌ت‌متحده در بهت و حیرت بیشتری فرو رفتند. در ادامه نیز روس‌ها در مسابقه تسلیحاتی و تکنولوژیک رقابت ‏طاقت‌فرسایی را پیش گرفتند، تا اینکه با موشک‌های اس‌اس 20 و قاره‌پیما و چندکلا‌هکی خود که به هزاران فروند بالغ ‏می‌شد، تمام نقاط حساس غرب را نشانه گرفته بودند، اما یک جای شوروی می‌لنگید و از همان جا هم ضربه خورد‎.

همه می‌دانند که در سالگردهای انقلا‌ب کمونیستی اکتبر 1917، مقامات شوروی رژه بسیار مفصلی برگزار می‌کردند، ‏این رژه در میدان عظیم کرملین بود و ارتش سرخ با تجهیزات خود رژه می‌رفت.‏

‏ اولین گروه سربازان پیاده نظام با کلا‌شینکف بودند، در مرحله بعد نیروهای صاحب تیربار و سپس خمپاره و توپ و ‏موشک و… در پایان نیز موشک‌های عظیم قاره‌پیمایی قرار داشت که هر یک از آنها برای کشتن چند میلیون نفر کفایت ‏می‌کرد و حتی ظاهر آنها نیز وحشت‌انگیز بود، رژیم شوروی به این سلا‌ح‌ها در ابعاد گسترده مجهز بود، اما پس از این ‏موشک‌های غول‌پیکر، یک خودروی کوچکی می‌آمد که پیرمردی عینکی در آن نشسته بود و یک دفتر و دستک هم جلویش ‏بود. اگر می‌پرسیدند این دیگر چیست؟ پاسخ داده می‌شد، این سلا‌حی مخرب‌تر از موشک‌های اتمی اس‌اس‌20 است این ‏نظام بوروکراتیک و اداری فاسد و ناکارآمد اتحاد جماهیر شوروی است. این نظامی بود که آن دستاوردها را ایجاد کرده ‏بود، اما خطر خودش برای مردم شوروی بیشتر از آن موشک‌ها بود‎. ‎

هنگامی که گورباچف بر سر کار آمد، برای اینکه وضعیت به غایت عقب‌مانده کشور را نشان دهد، روی صفحه ‏تلویزیون ظاهر شد و دو عدد پاک‌کن که یکی آلمانی بود و دیگر روسی را روی سیاهی مداد کاغذ کشید، معلوم شد، ‏پاک‌کن روسی جز سیاه‌تر کردن کاری نمی‌کند و پاک‌کن آلمانی سیاهی مداد را به خوبی زایل می‌کند. نتیجه گرفته شد که ‏دانش‌آموز روس با موشک اس‌اس‌20 نمی‌تواند دفترچه خود را پاک کند و نیازمند پاک‌کن آلمانی است، چیزی که روس‌ها ‏از ساختن آن عاجز بودند. چرا؟ چون با تولید پاک‌کن خوب نمی‌توانستند رژه بروند، اما روزی که این رژیم سقوط کرد، ‏یکی از مشکلا‌تش نداشتن بودجه برای برچیدن و نابود کردن موشک‌های غول‌پیکر و فوق مدرن و قاره‌پیمای اس‌اس20 و ‏امثالهم بود و این موشک‌ها وبال گردن مردم شده بود. قاچاق مواد اتمی این موشک‌ها در روسیه نیز داستان مفصلی است ‏که بسیار شنیدنی است‎. ‎

نظامی که می‌توانست به کره ماه برود، قادر نبود فساد اداری و دستگاه بوروکراتیک خود را اصلا‌ح کند؟ قادر نبود ‏رضایتی پایدار در مردمش ایجاد کند و نیز قادر نبود پاک‌کنی با کیفیت مناسب برای دانش‌آموزانش تولید و عرضه نماید ‏و اینچنین بود که با بن‌بست مواجه شد‎. ‎

پیشرفت اجتماعی کلیت تجزیه‌ناپذیری است که باید همه وجوه جامعه را دربرگیرد، شاید بتوان از طریق تزریق ‏هورمون، بخش‌هایی را به صورت موضعی و موقتی تقویت کرد، اما عدم توازن در کلیت مجموعه، خطراتش بعضا ‏بیشتر از عدم پیشرفت است. پس بهتر است به جای تبلیغات قدری تأمل کنیم، شاید تجربه دیگران را تکرار نکنیم. رقابت ‏با غرب از خلا‌ل مسابقه تکنولوژیک مضحک می‌نماید. این رقابت در عرصه‌های دیگر امکان‌پذیر است و نباید برای فرار ‏از آن عرصه‌ها رو به سوی مسابقه تکنولوژیک آورد که سرنوشت ناخوشایندی را برای رقابت‌کننده رقم خواهد زد‎. ‎

منبع: اعتمادملی، بیست و چهارم بهمن ‏