حمید احدی
بزرگ ترین پروژه عمرانی تبلیغاتی دولت که در صدر گزارش موفقیت های دولت احمدی نژاد به مجلس از آن نام برده شده و قرار بود با سرمایه گذاری هفت میلیارد یورویی به عنوان هدیه دولت به زایران امام رضا عملی گردد، اما با افشای غیراقتصادی بودن آن به ظاهر از دستور خارج شده بود، با مخالفت صدراعظم آلمان به طور کلی بایگانی شد. روز سه شنبه مرکل در آستانه تشکیل همایش سران هشت کشور صنعتی در آلمان گفت کمک به ساخت قطار در کشوری که رئیس جمهورش اعلام می کند قصد نابودی اسرائیل را دارد، غیر قابل قبول است.
پروژه خرید ترانسراپید [قطار تندرو آلمانی] برای اتصال تهران به مشهد از همان روزهای اول ریاست جمهوری محمود احمدی نژاد روی میز وی قرار گرفت و گفته می شود یک شرکت ایرانی واسطه این قرارداد که یکی از همفکران احمدی نژاد عضو هیات مدیره آن است در مطرح کردن این فکر عامل اصلی بوده است. اما در بررسی بیش تر همان مشکلی ظاهر شد که از سی و دو سال قبل هم برای راه اندازی “قطار سریع السیر تهران- مشهد” [با تکنولوژی آن زمان] وجود داشته است و پرونده این قطار در ارشیو سازمان برنامه نشان می دهد که در آن زمان نیز تامین منابع مالی برای این کار غیرممکن به نظر آمده چرا که منابع پولی جهانی حاضر به سرمایه گذاری در طرحی که توجه اقتصادی ندارد نبوده اند.
در آخرین ماه سال گذشته زمانی که دولت در گزارشی به مجلس ادعا کرد که در در طرح های عمرانی جلوتر از برنامه چهارم توسعه عمل می کند و فهرستی از این گونه برنامه ها را در ضمیمه گزارش رییس جمهور ذکر کرد، آشکار شد قطار سریع السیر مشهد بار دیگر و به دور از جنجال زنده شده و تامین بودجه آن نیز از محل ذخیره ارزی مقرر گردیده است. چنین بود که در آخرین روزهای فرودین ماه روزنامه های هوادار دولت از حضور معاون اول رییس جمهور و “افتتاح قطار سریع تهران – مشهد” خبر داده و ادعا کردند که این قطارها فاصله تهران و مشهد را در دو ساعت و نیم می پیماید. خبری که با چاپ عکس های تزئینی از قطارهای مشغول کار در اروپا در صفحه اول روزنامه کیهان نشست و چنین الغا کرد که طرح عمرانی بزرگی به نتیجه رسیده است.
استاندار خراسان رضوی در مراسم انعقاد تفاهمنامه مربوط به قطار سریع السیر در سخنانی گفت: تفاهمنامه طرح قطار سریع السیر مشهد ـ تهران میان نمایندگان یک شرکت آلمانی و وزارت راه و ترابری منعقد شده میزان سرمایه گذاری در اجرای آن ۶ میلیارد و ۷۰۰ میلیون یورو است.
وی اضافه کرد: بازپرداخت این سرمایه گذاری حداقل ۱۵ و حداکثر ۲۵ ساله است و پیش بینی می شود با اجرای این طرح قطار سریع السیر مشهد ـ تهران قابلیت جابه جایی ۱۰ میلیون مسافر را در طول سال داشته باشد.
مشکل پیدا شد
اما هنوز روز به پایان نرسیده بود که با کنجکاوی خبرنگاران مقامات آگاه در وزارت راه اعلام داشتند که اجرای این طرح به علت هزینه بسیار با مشکل روبروست. از طرف دیگر استان قدس رضوی اظهار امیدواری کرد که پنج میلیارد دلار هزینه این طرح بلندپروازانه که توجیه اقتصادی هم ندارد، از محل کمک و اعتبارهای خارجی تامین شود. بدین ترتیب، آشکار گردید که دولت برای برداشت از صندوق ذخیره ارزی هم دچار مشکل است.
در همان زمان یکی از کارشناسان قدیمی وزارت راه در گفتگوئی با “روز” گفت که طرح نوعی قطار سریع السیر میان تهران و مشهد از سی سال قبل مطرح بود و از زمان استانداری عبدالعظیم ولیان مقدماتی مانند قرارداد با شرکتی آلمانی هم به اجرا در آمد اما با تغییر دولت هویدا آشکار گردید که بانک مرکزی باید این اعتبار را تضمین کند و کارشناسان آلمانی نشان داده اند که این سرمایه گذاری [تشخیص آن زمان یک میلیارد و دویست میلیون دلار بود] توجیه اقتصادی ندارد.
گفتنی است که در تبلیغات اولیه چنین وانمود می شد که شرکت المانی تامین اعتبار لازم را هم برای ساخت قطار به عهده گرفته، اما در عمل آشکار گردید که مراحل مطالعه تازه شروع می شود و شرکت آلمانی هیچ تعهدی برای تامین اعتبار به عهده نگرفته. یک منبع آگاه در وزارت راه و ترابری در گفت و گو با خبرنگار “ایران” با اشاره به علت مسکوت ماندن طرح در سال های گذشته تاکید کرد که مسئولان استان معتقدند که می توانند برای اجرای این طرح حدود ۱/۵ میلیارد دلار اعتبار دریافت کنند، اما اختصاص چنین اعتباری قطعاً به مصوبه مجلس نیاز دارد.
با همه این ها به ظاهر هواداران طرح قطار تندرو المانی و ساخت آن در فاصله تهران و مشهد، به آرامی کار خود را [همان طور که در مورد صندوق مهرالرضا، مونوریل، و مانند آن صورت گرفته بود] دنبال می کردند، و به نظر می رسید که به طرف آلمانی وعده داده شده بود که سرانجام مشکلات مالی قرارداد تامین می شود، از همین روز مذاکرات و مطالعات بی سروصدا در تهران و آلمان برقرار بود تا آن که خبرنگار اشپیگل با مطرح کردن سوالی از خانم مرکل پرده از آن برداشت.
اطلاعات جنبی
همزمان با فاش شدن مخالفت صدراعظم آلمان با کمک آن کشور به ساخت قطار ترانسراپید به جمهوری اسلامی و افشای فعالیت های پشت پرده، یکی از کارشناسان با تجربه در نوشته ای که اعتماد ملی آن را منعکس کرد نشان داد که اصولا ساخت این نوع قطار به دلایل مختلف مقرون به صرف نیست و قرار نبوده است که دنبال شود.
کارشناس مذکور از جمله دلایلی که ارائه داده نامه ای از دفتر ایالت باواریای آلمان است که در مخالفت در ساخت این قطار در خود المان استدلال هائی مطرح کرده که عملا در مورد ایران بارها کاربرد بیش تر دارد. به نوشته کارشناسان باواریا قطار ترانسراپید خطوط خود را لازم دارد و نمی تواند از خطوط مشابه و موجود استفاده کند و از همین رو فقط در مسیر های فوق العاده طولانی شمال و جنوبی و شرق و غریی آمریکا و استرالیا به صرفه است وگرنه در بقیه نقاط جهان که ایستگاه های نزدیک باشد عملا سرعتش به کمتر از قطارهای مشابه نازل می شود.
استدلال مهم تر کارشناس آن جاست که قیمت این قطار را با نمونه های مشابه خود مقایسه می کند و نشان می دهد هشت برابر قطار عادی صدا تولید می کند و چهار برابر آن ها سوخت مصرف می کند.
در نتیحه جدولی به دست آمده که نشان می دهد ترانسراپید که چهارصد کیلومتر سرعت می گیرد هر کیلومتر ساختش بین چهل تا پنجاه میلون یورو هزینه دارد که قطارهای تندرو عادی این رقم به پنج تا ده میلیون می رسد [یک دهم] و قطار پیشرفته “ت ژ و” فرانسوی بین 25 تا سی میلیون یورو در هر کیلومتر هزینه می برد.
به گفته این کارشناس به نظر می رسد سخن رییس جمهور درباره محو اسرائیل این بار دولت وی را از یک پرونده تخلف که می توانست در سال های اینده مطرح شود و از جمله بزرگ ترین پرونده های مفاسد اقتصادی به حساب اید نجات داده است.