تازه‌ترین آمار رسمی حاشیه‌نشینی در استان تهران از سوی استانداری به تفکیک شهرستانها 567هزار نفر اعلام شد. این در حالی است که پیش از این آمارهای منتشر شده توسط مسوولان استان تهران، ارقام متفاوتی ـ بیش از یک میلیون نفر ـ را اعلام کرده بود. معاون سیاسی امنیتی استان تهران پس از واکنش ها به آمار منتشر شده گفت: “تعریف استانداری در مورد حاشیه‌نشینی، مشخصا، سکونت غیررسمی در حاشیه شهرهاست. آمارهای متفاوت درباره حاشیه‌نشینان استان، به دلیل تعریف‌های گوناگون از این گروههاست.”
آن هم د حالی که علی جنتی، معاون سابق سیاسی وزارت کشور چندی پیش درباره کلان شهرها و مشکلات حاشیه نشیان شهرها گفته بود: “در 11 شهر بزرگ کشور مشکل حاشیه نشینی داریم که در صورت عدم کنترل و ساماندهی آن به معضل و بحران اجتماعی تبدیل خواهند شد.”
آمارهای غیر واقعی در باره حاشیه نشینان شهرها در حالی از سوی مراکز دولتی و بصورت رسمی منتشر می شود که طبق آخرین آمار ارایه شده از سوی مرکز آمار ایران، جمعیت ایران بالغ بر67 میلیون و 700 هزار نفر است که از این تعداد بیش از 44 میلیون و 900 هزار نفر در مناطق شهری زندگی می کنند . بنا بر این آمار تنها شهر تهران بیش از 17 میلیون نفر جمعیت دارد؛ و بر همین اساس بسیاری آمار حاشیه نشینان این شهر را بیش از چند میلیون نفر عنوان می کنند.
آمارهای منتناقض در باره جمعیت حاشیه نشینان شهرهای بزرگ درحالی از سوی مراکز و سازمان های مختلف اعلام می شود که همچنان تعریف درستی از حاشیه نشینی درمیان دستگاه های دولتی، سازمانها و ارگانهای عمومی وجود ندارد.
شهروندان اجباری
حاشیه نشینی در شهرهای بزرگ دلایل زیادی، از جمله تمرکز امکانات در شهرهای بزرگ و توزیع ناعادلانه موقعیت های شغلی و ثروت دارد. این معضل از سالهای پیش از انقلاب و از زمان اجرای اصلاحات ارضی در حکومت پهلوی آغازشد وپس از انقلاب اسلامی نیز ادامه و در سالهای اخیر رشد قابل توجه ای داشت.
دکتر سید سعید زاهد، جامعه شناس درباره علت و راه مقابله با پدیده حاشیه نشینی در شهرها و کنترل آن معتقد است: “اگر از رونق اقتصادی کمتر برخوردار باشیم اما از نظام توزیع متعادل، بهره مند شویم، پدیده حاشیه نشینی رو به افول خواهد گذاشت. مساله اصلی در ایجاد و پیدایش پدیده حاشیه نشینی توزیع نامتعادل امکانات است و نه میزان تولید آن، به‌همین سبب برای پیشگیری‌ازبه وجود آمدن این پدیده، باید رشد اقتصادی به موازات توزیع غیر متمرکز آن انجام شود.”
از سوی دیگر بنا بر آمارهای رسمی جمعیت حاشیه نشینان تا 10 سال آینده بیشتر از30 درصد کل جمعیت کشورخواهد شد. در حالی که حاشیه نشینان در طول سالهای گذشته نه تنها هیچ گاه مورد حمایت دولت و گروه های سیاسی حاکم قرار نگرفته اند، بلکه همواره و با تغییر دولت ها و مدیریت های شهری همچنان نیز با مشکلات بسیاری مواجه بوده اند .
از سوی دیگر برخی جامعه شناسان معتقدند از آنجا که ازحاشیه نشینان شهرها تنها در بازی های سیاسی و خلاف قانون استفاده می شود، فقط در چنین زمان هایی است که آنها به عنوان شهروند مورد خطاب قرار می گیرند.
مهدی چمران ازاعضای شورای شهر تهران چندی پیش درباره تعریف حاشیه نشینی و راه های رفع مشکلات این بخش از جمعیت تهران گفت: “حساب آوردن یا نیاوردن حاشیه‌نشینان به معیارهای تعریف شده از حاشیه‌نشینی بستگی دارد که متاسفانه هنوز تعریف جامعی از آن به دست نیامده است. حاشیه‌نشینی در تهران با حاشیه‌نشینی در شهرهای بزرگ دنیا متفاوت است و ساماندهی آن نه تنها ممکن است به شوراهای دور فعلی وصال ندهد، بلکه امکان دارد تا چند شورای شهر دیگر هم این مشکل سامان نیابد.”
روشن، معاون امنیتی و سیاسی استانداری تهران هم درباره سیاست حکومت در قبال حاشیه نشین ها گفته است: “با تأسیس شهرداریهای جدید، حاشیه‌نشینی در شهرها کنترل شده و این محدوده‌ها در متن شهرها قرار گرفته‌اند و دیگر حاشیه‌نشین تلقی نمی‌شوند”. از سوی دیگر اما استاندار تهران ضمن رد اظهارات معاونش گفت: “همه مناطق حاشیه‌نشین در استان تهران دارای مشکل نیستند”.
حاشیه نشینی تهدید می کند
بسیاری از کارشناسان، جامعه شناسان و همچنین برخی از دست اندرکاران نهادها و سازمانهای مسوول در این زمینه، کوتاهی و تناقض گویی های مسوولان دولتی در باره حاشیه نشینی و برخورد با این پدیده را در نهایت به ضرر مردم و امنیت اجتماعی می دانند.
رسول خادم عضو شورای شهر تهران در این باره معتقد است: “بی‌توجهی وغفلت از ساماندهی حاشیه‌نشینی و عملیاتی نکردن قابلیتهای حقوقی و اجرایی در این زمینه، هزینه‌های سنگینی را به دولت، جامعه و مردم تحمیل می‌کند.”
برخی نیز معتقدند در صورت عدم برخورد مناسب با پدیده حاشیه نشینی، امنیت اجتماعی کشور در سالهای آینده در خطر خواهد بود. این دسته معتقدند حاشیه نشینی که یکی از بسترهای وسیع ناهنجاری های اجتماعی است در صورت تداوم سیاست های دولت، می تواند کشور را با بحران بزرگی روبرو کند.
دکتر سید سعید زاهد، درباره بزهکاری به عنوان یکی از دستاوردهای اجتماعی حاشیه نشینی می گوید: “بزهکاری ممکن است در کسانی که برای اولین بار در مناطق حاشیه شهرهاساکن شده‌بودند بروز نکرده باشد و آن افراد نیز به قصد ترویج بزهکاری درمناطق حاشیه‌نشین ساکن نشده باشند ولی کسانی که به نسل دوم حاشیه نشینی رسیده و نتوانسته اند وضعیت اقتصادی خود را بهبود ببخشند امکان بروز بزهکاری اجتماعی در بین شان بیشتر وجود دارد.”
با این همه حاشیه نشینان شهرها همچنان به زندگی بدون فرصت و امکانات خود در مناطق محروم ادامه می دهند. شاید فرا رسیدن انتخاباتی دیگر فرصتی باشد برای نیم نگاهی به آنان.