تنها در ۳۰ روز ابتدایی سال جاری، ۶ پلنگ ایرانی جان خود را از دست داده‌اند. پس از مرگ دلخراش پنج پلنگ در مناظق بردسیر کرمان، کازرون فارس، ارتفاعات پشت‌کوه فارس، ایوان ایلام و تربت جام حالا لاشهٔ ششمین پلنگ در در نزدیکی روستای چهچهه واقع در منطقه حفاظت شده جنگل خواجه در شهرستان سرخس خراسان رضوی پیدا شده است. هومان خاکپور، فعال محیط زیست در گفت‌وگو با روز، وضعیت پلنگ ایرانی را حتی از وضعیت یوز ایرانی “نگران‌کننده‌تر” می‌داند و خواستار آموزش‌های فوری و گسترده به روستاییان و دامداران است تا از ارزش واقعی این گونه کمیاب باخبر شوند.
هیچ طرح حمایتی برای پلنگ وجود ندارد
بنا به گزارش دیده‌بان حیات وحش ایران گرچه این اتفاق در روز ۱۳ فروردین امسال افتاده است اما اداره کل حفاظت محیط زیست خراسان رضوی این موضوع را رسانه‌ای نکرده و سعی در پنهان کردن آن داشته است.
به گزارش این وب‌سایت علت مرگ این پلنگ اعلام نشده است اما با توجه به اینکه لاشه در نزدیکی روستا و در حاشیه جاده منتهی به روستا کشف شده است، عده ای از مردم محلی شلیک با اسلحه شکاری به پلنگ و عده‌ای استفاده از طعمه مسموم را دلیل مرگ این پلنگ عنوان کرده‌اند. هومان خاکپور، کارشناس منابع طبیعی و فعال محیط زیست درباره وضعیت ناگوار پلنگ ایرانی توضیح می‌دهد: “حداقل یوز ایرانی یک پروژه بین‌المللی حمایت‌کننده دارد، تعدادشان سرشماری شده، زیست‌گاهی آنها مشخص است و می‌توان گفت که ضریب حفاظتی این گونه جانوری در سطح قابل توجهی بالاتر رفته است. با اطلاع‌رسانی‌های انجام شده، جوامع محلی که در نزدیکی زیستگاه این گونه جانوری هستند بیشتر با ویژگی‌ها و رفتارهای این حیوان آشنا شدند و امیدوهای بیشتری برای حفاظت از آن وجود دارد.”
به گفته خاکپور جمعیت گونه پلنگ به شدت در معرض خطر نابود است: “متاسفانه هیچ پروژه حمایتی نه در سطح ملی و نه در سطوح استانی برای گونه پلنگ تعریف نشده است که حداقل سرشماری صورت بگیرد و زیستگاههای مهم این گونه شناسایی شود.”
پلنگ ایرانی در معرض خطر انقراض
در تعاریف مربوط به پلنگ ایرانی آماده که این گونه جانوری بزرگترین یا یکی از بزرگترین زیرگونه‌های پلنگ و بومی غرب آسیاست و در فهرست جانوران “در معرض خطر انقراض” اتحادیه بین‌المللی حفاظت از طبیعت (آی‌یوسی‌ان) قرار دارد. با این حال توجه ویژه‌ای از سوی سازمان حفاظت از محیط زیست به این گونه با ارزش جانوری نشده است. از سوی دیگر خبرهای مرگ و کشته شدن این پلنگ‌ها بر نگرانی‌های فعالان محیط زیست افزوده است. پلنگ‌هایی که یا شکار شده‌اند یا در تصادفات جاده‌ای جان داده‌اند یا توسط بومیان منطقه از بین رفته‌اند. هومان خاکپور، فعال محیط زیستی که با روز گفت‌وگو می‌کند، معتقد است: “یکی از تهدیدهایی که علیه برخی از گونه‌های جانوری وجود دارد جاده‌هایی است که چه در مناطق حفاظت شده و چه درمناطقی که عموما زیستگاههای این گونه‌ها هستند احداث شده است.”
این کارشناس منابع طبیعی می‌گوید: “متاسفانه تدابیر حفاظتی لازم جهت گذار این گونه‌ها پیش بینی نشده، محل‌های عبور شناسایی نشده‌اند و هیچ علامت گذاری صورت نگرفته است. رانندگان اطلاع چندانی ندارند و نمی دانند محل گذار حیوانات است و باید احتیاط بیشتری بکنند.”
به گفته خاکپور از طرف دیگر در بحث اطلاع رسانی و افکار عمومی سازمان حفاظت از محیط زیست نتوانسته به مردم آموزش بدهد که وقتی در زیستگاههای حیات وحش ایران تردد می‌کنند، گونه‌های جانوری را به خطر نیاندازند. این‌ها همه باعث شده که ما هر روز شاهد کشته شدن گونه‌ای از حیوانات به ویژه پلنگ باشیم. خاکپور عنوان می‌کند که اگر سازمان محیط زیست به عنوان سازمان متولی مورد سوال قرار بگیرد که زیستگاههای مهم گونه جانوری کجاست و چه تعداد از این گونه در کشور موجود است، هیچ پاسخی ندارد که بدهد چرا که هیچ پروژه حفاظتی خاصی برای این گونه با ارزش جانوری در نظر گرفته نشده است.
محمد درویش، مدیرکل اداره آموزش سازمان حفاظت محیط‌زیست در همین رابطه به روزنامه شرق گفته است: “من قبول دارم بخشی از ماجرای کشتارها در حیات‌وحش- مانند همین ماجرای پلنگ‌کشی - به ناآگاهی و اینکه مردم از قوانین اطلاع کافی ندارند مربوط است. مهم‌ترین قانون موجود در این‌باره این است که دامداران و کشاورزانی که از حیات‌وحش خسارت ببینند، سازمان موظف است خسارت آنها را بپردازد، اما خیلی از کشاورزان و دامداران این قانون را نمی‌دانند و خود برای حفاظت از دارایی خود اقدام می‌کنند که نتیجه کار اتفاقاتی از این دست است که مثلا یک دامدار برای حفظ گوسفندان خود پلنگی را می‌کشد. با این حال ما سعی کرده‌ایم در انحای مختلف این آگاهی را به مردم بدهیم که به این دلایل به حیات‌وحش خسارت نزنند.”
هومان خاکپور، فعال محیط زیست، معتقد است: “در حال حاضر گربه‌سانانِ ارزشمند و کمیاب در معرض تهدید و نابودی قرار دارند. سازمان محیط زیست باید در این خصوص یک برنامه مدون داشته باشد. آموزش در مناطق روستایی، به ویژه روستاهایی که نزدیک به زیستگاههای این جانواران هستند،ضروری است. باید با دامداران و مردم صحبت شود تا آنها بدانند در صورت بروز چنین حوادثی سازمان حفاظت از محیط زیست از آنها حمایت و جبران خسارت خواهد کرد. بزرگترین خطری که در حال حاضر این‌گونه جانوران را تهدید می‌کند این است که دامداران نگران خسارتی هستند که به دام‌هایشان وارد می‌شود. اگر واقعا در افکار عمومی ترویج بشود که این حیوانات چه جایگاهی دارند و چقدر ارزشمند هستند و تعداشان چقدر محدود است و از طرف دیگر امنیت و آرامش خاطر ایجاد بشود که ضررها جبران خواهد شد، من فکر می‌کنم سطح همکاری‌ها به مراتب بالاتر می‌رود.”
او در پایان عملکرد دولت یازدهم در حوزه محیط زیست را مثبت ارزیابی می‌کند و می‌گوید: “خوشبختانه در حوزه محیط زیست اتفاقات خوبی افتاده است. یعنی حداقل در سطوح عالی اجرایی کشور، دغدغه‌ها وموضوعات محیط زیستی کشور مطرح و در شمار اولویت‌های مهم قرار گرفته است.” به اعتقاد این فعال محیط زیست در برنامه‌های جدید تلاش شده موضوعات محیط زیستی به عنوان بستر توسعه پایدار بیشتر مد نظر قرار بگیرد: “با آمدن خانم ابتکار روحیه خوبی در بین فعالان حوزه محیط زیست و منابع طبیعی کشور ایجاد شده و امیدی که کم کم داشت از دست می رفت بیشتر شده است.”
خاکپور همچنین عنوان می‌کند که اکثر فعالان و تشکل‌های محیط زیستی که در دوره‌های گذشته به انزوا کشیده شده و سرخورده بودند حالا بیشتر مشارکت می‌کنند: “باید مد نظر داشت این اتفاقات خوبی که گفتم آغاز راه است و خیلی راه مانده تا ما بتوانیم حساسیت‌های محیط زیستی را در جامعه بالا ببریم و جوامع محلی سطح را از مزایای وجود گونه‌های جانوری و اهمیت و نقشی که در محیط زیست و حتی معیشت مردم دارد آگاه کنیم.”
